“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
1903-cü il Fizika üzrə – Parisdə qış və radioktivliyin kəşfi; Kimya üzrə: – Elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsinin banisi; Fiziologiya və tibb üzrə: – Günəşin nurunu dərk etmiş alimin tibb elminə verdiyi töhfə Åëì ñàùÿëÿðè öçðÿ Íîáåë ìöêàôàò÷ûëàðû
32 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Fransız fiziki Anri Bekkerel 15 dekabr 1852-ci ildə Parisdə anadan olmuşdur. O, orta təhsilini böyük Ludovik liseyində aldıqdan sonra Paris politexnik məktəbinə daxil olmuşdur. Xətti polyarlaşmış işığa maqnetiz - min təsirini öyrənən Bekkerel Ali Körpü və Yol Məktəbində texnika sahəsi üzrə alimlik dərəcəsi almışdır. Fizik atası ilə 4 il əməkdaşlıq etdiyi vaxtlarda Yerin temperaturu haqqında bir sıra məqalələr yazmış, lüminessensiya sahə - sində atasının işlərini davam etdirmişdir. 1888-ci ildə Paris Universitetinin təbiət elmləri fakül - təsində kristallarda işığın udulması haq qında dissertasiya işinə görə ona doktorluq dərəcəsi verilmişdir. Bekkerel 1892-ci ildə atasının vəfatından bir il sonra onun varisi kimi İncəsənət Konservatoriyasında fizika kafedrasının müdiri vəzifəsini tutmuş, iki il sonra isə Körpü və Yol İdarəsinə baş mühəndis təyin olunmuşdur. 1895-ci ildə Vilhelm Rentgen bugünkü gündə rentgen şüası adlandırılan, böyük ener - jiyə və keçicilik keyfiyyətinə malik olan şüanı kəşf etdi. Bir çox tədqiqatçı kimi, o da katod şüa şarında yaranan lüminessensiya hadisəsini araşdırırdı. Lakin Rentgenin katod şüalarının üstündə apardığı araşdırmalar yeni bir növ şüanın kəşfinə yol açdı. “Krokes şarı” adı verilən içi boş bir şüşə şarın içərisinə yerləş - dirilən anod və katod təcrübə qurğusu ilə işləyirdi. Katoddan qopan elektronlar anoda çatmadan şüşəyə dəyərək floresan adı verilən işıq parıldamaları meydana gətirirdi. O dövrdə bir çox elm adamının laboratoriyasında olan “Krokes şar”ları sadəcə boşluqda elektron ötürülməsi üçün istifadə edilirdi. Bu şüaları araşdıran Rentgen X şüalarının elektrik və maqnit sahələrin təsiriylə istiqamət dəyişdir - mədiyini sübuta yetirdi. X şüalarının cisimlərin içindən keçmə qabiliyyətlərini incələdi və bu şüaların havanı ionlaşdırdığını ortaya çıxardı. Bunlarla dərindən maraqlanan Bekkerel aydınlaşdırmağa çalışırdı ki, katodla yox, işıqla lüminessentləşmiş material rentgen şüası buraxa bilərmi? O, lüminessent material kimi sulfat uranil kaliumu (uran duzlarından biri) qara kağıza bərk bükərək fotoqrafik lövhəyə yerləşdirməklə bir neçə dəqiqə günəş işığının təsirinə məruz qoymuşdur. Bundan sonra o tapdı ki, şüalanma qara kağızdan keçərək fotoqrafik lövhəyə təsir etmiş və nəticədə uran duzu rentgen şüası buraxmışdır. Fransız fiziki buludlu fevral günlərində günəş görünmədiyi üçün konstruksiyasını stolun yeşiyində bir neçə gün saxlayır. Havanın belə şəraitdə davam etməsi Bekkereli darıxdırırdı. Bir neçə gündən sonra təcrübəsini davam etdirmək istədikdə, fotolövhədə izlərin zəifləməsini güman edirdi. Ancaq Bekkereli təəccüb bürüdü. Belə ki, siluet çox aydın idi. Böyük fizik görür ki, proses günəş şüası olmadan, qaranlıqda da gedir. Gələcəyin Nobel mükafatçısı müşahidəsi nəticəsində belə qənaətə gəldi ki, bu cür təsirin nəticəsi rentgen şüalarından deyil, yeni növ keçirici radiasiyadandır. Sonrakı aylarda o, təcrübəsini başqa lümi - nessent maddələrlə apardı. Və tapdı ki, yalnız uran birləşmələrindən hər hansı biri öz-özünə şüalanır. 1896-cı ilin may ayında o, təcrübəsini təmiz uranla apardı və tapdı ki, fotoqrafik lövhələr o dərəcədə şüalanma göstərir ki, bu, birinci dəfə istifadə olunan uran duzunun şüalanmasından bir neçə dəfə çoxdur. Urana xas olan bu möcüzəli şüalanma Bekkerel şüa - ları adlandırıldı. Sonrakı illərdə Bekkerel və başqa alimlərin apardığı təcrübələr göstərdi ki, şüalanmanın gücü zamana görə azalmır. 1900-cü ildə Bekkerel belə ehtimal etdi ki, bu şüalar qismən elektronlardan ibarət olmalıdır. Onun tələbəsi Mari Küri isə tapdı ki, tori elementi də Bekkerel şüalarını buraxır. Küri bunun adını radioaktivlik qoydu. Mari Küri və onun həyat yoldaşı Pyer Küri üzücü tədqiqatlardan sonra iki radioaktiv elementi – polonium və radiumu kəşf etdilər. Bekkerel və Kürilər 1903-cü ildə “radioaktivliyi kəşf etdiklərinə” görə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər. Bekkerel yazırdı: “Aydın məsələdir ki, radioaktivliyin kəşfi bizim laboratoriyada həyata keçirilməli idi, əgər atam sağ olsa idi, bunu o edəcəkdi”. Radioaktivliyin kəşfi fizikada əsl inqilab idi. Bununla nüvə fizikasının əsası qoyuldu: buna görə atom və nüvə daha kiçik hissəciklərdən ibarətdir. Alimin şərəfinə radioaktivliyin ölçü vahidi bekkerel (bk) qəbul olunmuşdur. Böyük fizik 25 avqust 1908-ci ildə qəflətən ürəktutmasından vəfat etmişdir. Rentgen şüaları kimi, radioaktivliyin kəşfi də əvvəlcə inamsızlıq yaratmışdı. Bununla bağlı təbiət elmlərinin Kembric klubunda keçirilən tədbirində böyük ingilis fiziki Releyin oğlu R.Strettin Bekkerelin müşahidələri ilə bağlı söylədiyi nitqi tələbələrinin birinin ucadan bu sözləri söyləməsinə səbəb olmuşdur: “Əgər bu tarix Bekkerel haqqındadırsa, onda enerjinin saxlanması qanununu pozur”. Lakin radioaktivliyin təbiəti tam aydın olduqdan sonra belə şübhələr aradan qalxmışdır.
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|