“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
Həm də kimyəvi kinetika ilə məşğul olan böyük İsveç alimi reaksiya sürətinin temperatur asılılığının izahı, aktiv, izafi enerjiyə malik və kimyəvi qarşılıqlı təsirə daxil ola bilən molekullar haqqında təsəvvürlər kimi mühüm kəşflərini etmişdir. Nobel laureatı alim aktivləşmə enerjisi AE anla
yışını irəli sürdü və reaksiyanın sürət sabitinin A molekulların toqquşmalarını sayı faktorundan, temperaturdan və AE-dən asılılıq tənliyini təklif etdi. Arrenius fizikanın bir çox sahələrində də tədqiqatlar aparmışdır: 1883-cü ildə kürəvari ildırım haqqında məqalə çap etdirdi, atmosferə günəş radiasiyasının təsirini öyrəndi, buzluqlar dövrünün iqlim dəyişmələrinə izah axtardı, vulkanik aktivliyin öyrənilməsinə fiziki-kim - yəvi nəzəriyyələri tətbiq etməyə cəhd gös tərdi. Arrenius, ilk dəfə olaraq, belə bir nə zə riyyə irəli sürdü: atmosferdə karbon qazı nın toplan - ması orta temperaturun yüksəl mə sinə şərait yaradır, başqa sözlə, istilikxana effekti haqqında hipotezi söylədi. 1901-ci ildə o özünün bir neçə əməkdaşı ilə Ceyms Klerk Maksvellin kosmik radiasiyanın hissəciklərə təzyiq etməsi haqqında hipotezini təsdiq etdi. Arrenius bu hadisəni öyrənməkdə davam etdi və bundan istifadə edərək Şimal qütb şəfəqlərinin və günəş tacının təbiətini izah etməyə cəhd göstərdi. O, həmçinin ehtimal edirdi ki, kosmik fəzada işığın təzyiqi hesabına sporlar və digər canlı toxumlar yarana bilər. Arreniusun bir sıra işləri təkamül astrofizi - kasına həsr olunmuşdu. O, hesab edirdi ki, Günəş sistemi ulduzlararası toqquşmalar nəticə sində yaranmışdır. 1902-ci ildə Arrenius immunokimya sahə - sində tədqiqatlara başladı, canlı orqanizmlərdə kimyəvi reaksiyaları öyrəndi. Həmçinin o, süni dillər üzərində düşünmüş, özünün ingilis dili modifikasiyasını təklif etmişdir. Qeyd edək ki, Arreniusun nəzəriyyələri onun dövrünün alimləri tərəfindən tez-tez tənqid olunurdu. Onu tənqid edənlər arasında məşhur kimyaçı alim Dmitri İvanoviç Mendeleyev də var idi (məhlulların fiziki- kimyəvi nəzəriyyəsini yaratmışdı). Mende - leyev Arreniusun təkcə dissosiasiya haqqındakı ideyasına qarşı çıxmamışdı, həmçinin məhlul - ların təbiətinin başa düşülməsinə: həll olan və həlledici maddələr arasında kimyəvi qarşılıqlı təsirləri (su olduqda hidratasiya və ya ümumi halda solvatasiya) nəzərə almayan təmiz “fiziki” yanaşmanı da tənqid edirdi. Arreniusun nəzəriyyəsi qatı elektrolit məhlullarında özünü tam doğrultmurdu, çünki o, ionlararası (elektrostasik) qarşılıqlı təsiri nəzərə almamışdı. Sonralar İ.A.Kabulkov, V.A.Kistyakovski, Q.Lyuis, P.Debay və E.Hükel ionlararası qarşı - lıqlı təsir faktorunu nəzərə alan düzəlişləri dis - sosiasiya nəzəriyyəsinə daxil etdilər. Arrenius və Mendeleyevin baxışları sonra - lar turşuların və əsasların proton nəzəriy - yəsində birləşdirildi. Arrenius çoxlu sayda təl tif lərə və mükafatlara layiq görülmüşdü: • Nobel mükafatı; • London Kral Cəmiyyətinin Devi adına medalı (1902); • Amerika Kimya Cəmiyyətinin Villard Gibs adına ilk medalı (1911); • Britaniya Kimya Cəmiyyətinin Faradey medalı (1914); • İsveç Kral Elmlər Akademiyasının üzvü; • London Kral Cəmiyyətinin xarici üzvü; • Almaniya Kimya Cəmiyyətinin xarici üzvü; • Peterburq Elmlər Akademiyasının xarici müxbir üzvü (1903-cü ildən); • SSRİ Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü (1926-cı ildən). Arrenius 1927-ci il oktyabrın 2-də Stokholmda vəfat etmişdir.
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 37 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Danimarka fizioterapevti Nils Finsen 1860-cı ildə Britaniya adalarından 300 km şimalda yer - ləşən Farer adasında qulluqçu ailəsində anadan olmuşdur. Həmin adada yerləşən Tors xavn əyalə - tində ibtidai təhsilini bitirdikdən sonra o, Herluf s - holmda hazırlıq məktəbinə daxil olmuşdur. Burada aşağı sinif şagirdlərinə olan münasibət onu qane etmədiyindən dərs lərin çoxuna get - məmişdir. Finsen Reykyavikdə orta məktəbə keçdikdən sonra təhsilində dönüş yaranmışdır. Onun sağ - lam lığının zəifliyi ucbatından hərəkət aktivli - yində ciddi məhdudiyyətlər yaranmışdı. Qütb zonasından azacıq aşağıda İslandiyada yaşayan Nils hələ uşaq yaşlarından günəş enerjisinin can - lı
ların həyatında əhəmiyyətli rol oynadığını anlamağa başlamışdı. Gələcəyin Nobel mükafat - çısı hiss etmişdi ki, günəş şüalarının altında nə qədər çox dayanırsa, bir o qədər özünü yaxşı hiss edir. Buradan gəldiyi qənaət bu olur ki, canlı varlıqlar günəş şüala rının dəyişməsinə çox həssas olurlar. O yazırdı: “Buludlu havada günəşə imkan verin ki, qəflətən buludların arasından özünü göstərsin və bundan sonra ətrafda hər şeyin necə dəyişdiyini görəcəksiniz. Yuxulu həşərat lar
dərhal qanadlarını düzəldəcək, kərtənkələ və ilanlar sürünməyə, quşlar isə oxumağa başlayacaq”. 1852-ci ildə Kopenhagen Universitetinə daxil olan Nils tibbi tədqiqatlarını davam etdir məyə başlayır. Bu illərdə artıq Lui Paster və Robert Kox xəstəliklərin bakterial nəzəriyyə sini kəşf etmişdilər. O, Kopenhagenə gəldiyi birinci ildə onda xəstəlik simptomları aşkar edilir. Ona əvvəlcədən qoyulan ürək xəstəliyi diaqnozu səhv idi. Sonradan məlum olur ki, o, qaraciyərin psevdosirrozundan (yunanca Sirros “kürən”) əziyyət çəkir və bu xəstəlik qara ciyərin şiddətli şəkildə sıradan çıxmasına səbəb olur. Səhhətinin get-gedə pisləşməsinə baxma yaraq, Finsen 1891-ci ildə Kopenhagen Univer si tetini tibb dərəcəsi üzrə bitirir. Ali təhsildən sonra o, cərrahiyyə kafedrasında prozektor (anato miya və cərrahlıq kafedralarının assis tenti) vəzifəsini tutur. Bu illərdə onda inkişaf edən astit (qarın yatalağı) xəstəliyi böyük tədqi qatçını əlil kreslosuna bağlayır. Buna baxmayaraq, Finsen 1892-ci ildə Lyuteran rahibinin qızı İnqeborq Balslevlə ailə qurur və bu nikahdan onların 4 övladı dünyaya gəlir. Elə bu illərdə o, işığın terapevtik təsirini öyrənməyə başlayır. Əvvəlki tədqiqatlardan ona məlum idi ki, işıq bir sıra bakteriya dəstə sinin inkişafını ləngidir, yaxud onları məhv edir. 1889-cu Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|