“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Daşduz laylarının qalınlığı cənub-şərq - dən şimal-qərbə doğru 46,4 m-dən 90 m-dək artır. Daşduz layı ətraf süxurlarla birlikdə uyğun yatım təşkil edir. Yatım istiqamətindən lay 3 km, uzanma istiqamətindən isə 400– 800 m izlənilmişdir. Yatağın ümumi sahəsi 1,54 kv.km-dir. Nehrəm yatağının duzu kristallik olub, ağ, metalı-boz və tünd-boz rəngdədir. Bir sıra quyularda yasəmən rəngli dəmir mikaları saxlayan şəffaf duz laylarına rast gəlinir. Duz qatı massiv kütlə təşkil etməyib, qalınlığı 2–10 sm olan gil və gilli qumdaşı laycıqları ilə ayrı-ayrı laylara ayrılır. Daşduzun mineraloji tərkibi mürəkkəb olmayıb, şlifdə bütün sahəni kubşəkilli halit mineralı tutur. Halitin fonunda sistemsiz şəkildə anhidritlə sementləşmiş xırda-xırda gilli-qumlu materiallara rast gəlinir. Nehrəm yatağında daşduz kimyəvi tərkibinin sabitliyi ilə seçilir. Aşağıdakı cədvəldə buruq quyuları üzrə duzun kimyəvi tərkibi verilir. Nehrəm yatağının hazırkı öyrənilmə dərəcəsi onun kimya sənayesi üçün əsasən, soda istehsalı üçün maraq kəsb etdiyini söyləməyə əsas verir. Əldə olunmuş geoloji nəticələr Nehrəm yatağının ehtiyat artımının çox perspektivli olduğunu göstərir.
72 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Şəkərabad-Qoşadizə yatağı sənaye ehti - yatları təsdiq edilmiş Nehrəm duz yata - ğından 1,0–1,5 km şimal-qərbdə yerləşir. Yataqda kəşf edilmiş duz layları Nehrəm duz yatağındakı layların davamı olduğundan bir sıra hallarda yatağın geoloji, fiziki-mexaniki, texnoloji və digər parametrləri Nehrəm duz yatağına uyğundur. Kəşfiyyat işlərinin əsas məqsədi Karaqan horizotunun duz çöküntülərində yeraltı qaz anbarlarının yaradılması mümkünlüyünün təyin edilməsindən ibarət olmuşdur. Buruq quyuları vasitəsilə Orta Miosen çöküntü lə - rində daş duz laylarının mövcudluğu təsdiq edilmiş, duzun maksimal qalınlığı 39 m, mini- mal qalınlığı isə 14 m olmuşdur. Duzun yayılma sahəsini dəqiqləşdirmək üçün əlavə 5 buruq quyusu qazılmışdır. Buruq quyuları vasitəsilə 9 kv.km sahə əhatə olunmuş, 5 kv.km sahə yeraltı qaz anbarlarının yaradılması üçün perspektivli hesab edilmişdir. Aşağıdakı cədvəldə Şəkərabad-Qoşa - dizə yatağı üzrə daşduzun kimyəvi tərkibi verilir. Tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, kal- sium, maqnezium və kaliumun miqdarına görə duz xlor istehsalı üçün nəzərdə tutulan tələbləri ödəyir. Naxçıvan sahəsi: Naxçıvan şəhərindən 12 km şimal-qərbdə yerləşir. Yataq 6 laydan ibarətdir. Aşağıda I və II duz layları üzrə kim - yəvi analizin orta nəticələri verilir. Duzdağ Naxçıvan şəhərinin 10 kilometrliyində yer lə - şir. Ta qədimlərdə İpək yolu bu ərazidən keçirdi.
Xəstələr şaxtada olduqda temperatur 0– 50C, nisbi rütubət isə 5–10% arta bilər. Müalicə başa çatdıqdan sonra böyüklərdə 65–70%, uşaqlarda isə 80–85% yaxşılaşma qeyd olunur. Naxçıvan Respublika Fizioterapiya xəstə - xa nasının müalicəvi təsiri digər duz şaxta - ların dan üstünlüyü ondadır ki, şaxta hori zon tal yerləşdiyindən xəstələr yeraltı şöbəyə adap- tasiya olaraq girirlər. Xəstə xanada yeraltı şöbə nin işlənmiş şahmatvari ştrixlərində ven- tilyasiya təbiidir, yəni havanın axın sürəti 0,1m/san-yə yaxındır. Şaxtada təbii yüksək dispersli Na+, CI+ ionları sabitdir. Mikrob cisimləri şaxtada çox azdır. Xəstəxananın yerləşdiyi sahə ekoloji cəhət dən yüksək təmizliyə malikdir. Buna görə şaxtada zəhərli qazlar (metan qazı), ümumiy yətlə, yoxdur. Bu xəstəxanada predastma, bronxial astma I mərhələ, infeksion-allergik və atopik formalı yüngül, orta ağır dərəcəli, tənəffüs çatışmazlığı l–ll mər hələ, ürək çatışmazlığı I mərhələ, yanaşı xro niki qeyri-obstruktiv bronxit və xroniki pnevmoniya l–ll mərhələ (re- missiya fazası), allergik rinosinusopatiyalar, pollinozlar müalicə olunur. Duzlu göllərə Avstraliyada (Viktoriya), ABŞ-da (Böyük duzlu göl), İranda (Urmiya), Azərbaycanda (Xəzər) rast gəlinir. Urmiya gölü Urmiya gölü Cənubi Azərbaycanın ən məşhur gölüdür. Onun sahəsi təxminən 6 min kvadrat kilometrdir. Köçəri quşlar bu göldən miqrasiya zamanı fasilə məntəqəsi kimi istifadə edirlər. Fasiləsiz quraqlıq səbəbindən Urmiya gölü tədricən dayazlaşır, sahəsi isə azalır. Bu isə təkcə bitkilərə deyil, həm də heyvanlara mənfi təsir göstərir. Bu gün Urmiya gölünün suyunun duzu litrdə 280–300 qrama çatır.
Xəzər dənizinin ən görkəmli yerlərindən biri Qara-Boğaz-Qol körfəzidir. Qara-Boğaz-Qol körfəzi Xəzər dənizinin şərq sahilində yerləşən Türkmənistandadır. Dənizin səviy - yə sindən asılı olaraq körfəzin sahəsi dövri olaraq dəyişir. Körfəz dənizlə eni 110–300 m arasında dəyişən və uzunluğu 8–10,5 km olan dar boğaz vasitəsi ilə birləşir. Qara-Boğaz- Qol körfəzinin səviyyəsi Xəzər dənizinin səviyyəsindən daimi aşağıdır. Səviyyələr arasındakı fərq dəyişəndir, dənizin səviy - yəsindən asılıdır və 2–6 metr intervalındadır. Boğaz vasitəsi ilə körfəzə daimi su axını vardır və bu suyun hamısı körfəz səthindən buxarlanır. Hər il Xəzərdən körfəzə təqribən 8–10 km3, yəni 20–300 m 3 /san su axır. Bu su vasitəsilə dənizdən körfəzə 150 mln. ton duz daşınır. 1980–1984-cü illərdə körfəz süni damba vasitəsilə dənizdən ayrılmış, nəti - cədə Qara-Boğaz-Qol qurumuş və 18 min km 2 ərazidə nəhəng duz vadisi yaranmışdır. Dəniz tipli duzların çöküntüsünü verən Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|