Neftdən sonrakı
dünya
Hələ yarım əsr əvvəl neft ehtiyatlarının
tükənməsi haqda xəbər meydana gəlmişdi.
Xammal çatışmazlığı səbəbindən hasilatın
azalması ötən əsrin 80-ci illərinə, daha sonra
XXI əsrin əvvəlinə şamil edilirdi. İndi isə bəzi
analitiklər güman edir ki, neft hasilatı 2020-ci ildə
aşağı düşəcək, on il sonra isə indiki illərlə
müqayisədə ikiqat azalacaq. Səbəb isə ehtiyatın
tükənməsi olmayacaq, sadəcə ona görə ki, bu
qədər neftə ehtiyacımız olmayacaq. Hal-hazırda
əldə olunan bütün neftin yarısı yerüstü
nəqliyyatın (8%-i isə su və hava nəqliyyatının)
ehtiyaclarına sərf olunur. Lakin tezliklə avtomo -
billərin əksəriyyəti elektriklə işləyəcək, qalanları
isə benzinlə idarə olunaraq elə effektiv olacaqlar
ki, yanacağa az tələbat yaranacaq. Bu proqno-
zlar nə dərəcədə doğrudur?
Həqiqətən, bizim dövrdə bütün iri avtomobil
istehsalçıları müxtəlif elektrifikasiya dərəcəli
modellər istehsal edirlər, hibriddən tutmuş təmiz
elektrikəcən. Belə modellərin sayı dünyada 130-a
yaxındır. Düzdür, onlar çox da satılıb qurtar mırlar
(alınmırlar). 2012-ci il üçün ABŞ-da alın
mış
avtomobillərin sayı ötən ilki illə müqa yisədə 10%,
hibridlərin və elektromo billərin satışı isə cəmi 2,3
% artmışdır. Səbəb müasir akku mul yatorların
baha olmasıdır. Orta elektromobil üçün onlara 12
min dollar tələb olunur. Lakin yanacağın qiyməti
xeyli aşağıdır. Belə ki, ABŞ-da benzinlə işləyən
avtomobilin sahibi bir kilometr yola səkkiz sentə
yaxın, elektromobilin sahibi isə iki sentdən az pul
xərcləyir.
“Deutsche Bank”ın eksperti Den Qalvz
güman edir ki, Lİ-İon batareyalarının qiyməti
elektromobillərin kütləvi istehsalına keçid zamanı
kəskin şəkildə aşağı düşəcək və 2015-ci ildə
akkumulyatorların komplekti 7000 dollardan az
qiymətə olacaqdır. O, həmçinin hesab edir ki,
2020-ci ildə elektromobillər ABŞ-da bütün avto-
mobil satışlarının beşdə birini, Avropada isə
dörddə birini təşkil edəcəkdir.
Bundan başqa, daxiliyanma mühərriklərinin ef-
fektivliyi artır. Amerika qanunvericiləri belə bir
məqsəd qoyublar: 2025-ci il üçün orta avtomobil
bir litr benzinlə 23 kilometr yol getməlidir (hal-
hazırda 11,5 km). Avropa İttifaqı benzinin
istehlakını deyil, zərərli yanma məhsullarının,
həmçinin karbondioksidin tullantılarını azaldır.
2020-ci ilə Avropada sürülən avtomobillər 2015-ci
ilin avtomobilləri ilə müqayisədə tullantıları 25%
azaltmalıdır.
Lakin inkişaf etməkdə olan ölkələrdə,
xüsusən Çində benzinə olan tələbat minimum on
il davam edəcəkdir. Orada avtomobil parkla rının
sayı ABŞ-dakından beş dəfə azdır. Lakin Çin
Xalq Respublikası hökumətinin elektromobil
istehsalını stimullaşdırması ilə əlaqədar olaraq,
orada da 2025-ci ildən etibarən benzinə olan
tələbat azalmağa başlayacaq.
Mütəxəssislərin çoxu “Deutsche Bank”ın
proqnozları ilə razılaşmır. Beynəlxalq Energetika
Agentliyi bildirir ki, 2035-ci ilə dünya avtoparkı
80%, neftə olan tələbat isə günə – indiki 90 milyon
barreldən 107 milyon barreləcən artacaq. Agent -
liyin baş analitiki bildirir ki, 2020-ci ilə elektro -
mobillər dünya avtoparkının yalnız iki faizini
təşkil edəcək. Və köhnə daxili yanma mühərri -
kinin isə effektivliyin artması üçün hələ çox
ehtiyatı vardır. Lakin o narahatlıq da vardır ki,
gediş xərclərinin azalması səbəbindən insanlar
daha çox maşın sürəcəklər.
Bəs avtomobil istehsalı nümayəndələri nə
düşünür? Bu yaxınlarda dünya avtomobil fir ma -
larının 200 rəhbəri arasında “Daxiliyanma
mühərrikləri nə qədər müddətə elektromotordan
üstün olacaqdır?” sualı üzrə keçi rilən sorğu bu
nəticələri verdi: 70% 1 ildən 10 ilə qədər, 18%
isə 10–20 il müddətini ehtimal edir.
Zaur Ağamalıyev
Məqalə “Nauka i jizn” jurnalından
götürülmüşdür.
79
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
80
ELM DÜNYASI
/ Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013
–
Cəlil bəy, bu gün biznesin idarə olun
ması
iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biridir. Sizdə bu
sahəyə maraq necə oyandı?
– Doğrusu, mənim riyaziyyat və iqtisadiyyata mara -
ğım həmişə olub, ona görə qərara aldım ki, bakalavr
təhsilimi maliyyə sahə sin də alım. Bu məqsədlə İqti-
sad Universitetinin maliyyə fakültəsinə daxil oldum
və “biznesin idarə olunması” ixtisası üzrə bakalavr
təhsi limi bu ali məktəbdə aldım. Bilirsiniz ki, maliyyə
indiki şirkətlərin əsas fəaliyyət istiqamətini təşkil edir.
Təhsilim dövründə bu sahəyə marağım daha da artdı.
İlk iş yerim Azərbay
can İnvestisiya Şirkətində
maliyyə analitiki vəzifəsi oldu. İşlədiyim müddətdə
bu sahəyə maraq dairəm genişlənməyə başladı.
Bunun üçün şübhəsiz ki, daha yüksək ali təhsil
almağa ehtiyac duyurdum.
– Dünyanın aparıcı bir ölkəsinə magistratura
təhsili almağa gedəndə İqtisad Universite tin dəki
qazandığınız biliklər, ixtisaslaşma nə dərəcədə Sizə
kömək etdi? Yəni yerli univer
sitetlərimizdə dil
probleminin olması bir gerçək likdir, bu problemi
necə aradan qaldırdınız?
– Aydındır ki, bizim universitetlərdə təhsil, əsasən, öz
dilimizdə olduğundan həmin prob
lemlər yarana
bilərdi. Amma mən universi tetdə “Xüsusi istedadlar
qrupu”ndan dərs almışam və maliyyə fənnini ingilis
dilində öyrənmişəm. Ona görə də elə bir problemim
yaranmadı, yəni dil baryerini aşa bildim. Dil
imtahanını uğurla verdikdən sonra isə təhsil üçün elə
bir problemim qalmadı.
– Təhsil aldığınız ixtisas üzrə tələbə kontingenti
necədir? Xüsusən azərbay can lılar neçə nəfərdir?
Və belə bir tendensiya var ki, çinlilər, yaponlar və
başqaları çoxluq təşkil edir. Bu mənada həmin ix-
tisasda azərbay canlı kimi təksinizmi?
– Təhsil aldığım universitetə hər il təxminən 600
nəfər tələbə qəbul olunur. Mən daxil olan ildə yeganə
azərbaycanlı tələbə oldum. Oxuduğum qrupda 50 faiz
amerikanlı, qalanı isə müxtəlif ölkələrdəndir. Ümumi -
likdə isə universitetin 50 faizi xarici ölkələrdəndir. Bu
nüfuzlu ali məktəbdə Azərbaycandan yalnız mən təhsil
alıram. Əsas təmsil olunan ölkələr Çin, Hindistan,
Braziliya və inkişaf etməkdə olan ölkələrin gənclə ridir.
Keçmiş SSRİ respublikalarından mənim oxuduğum
qrupda Rusiyadan 3, Gürcüstandan 1 nəfər var.
– Həmin universitetdə təhsilin quruluşu necədir?
Sizə bizim universitetlərdə olduğu kimi elmi işi
davam etdirmək üçün hər hansı bir rəhbər təyin
olunurmu, yoxsa mövzunu götürüb sərbəst şəkildə
işləyir siniz? Yaxud elmi hesabat kimə verilir?
– Əvvəla məzun olmaq üçün elmi iş, diplom müda -
fiəsi tələb olunmur və diplom işini sonuncu tədris
Kolumbiya Universitetinin magistri
Cəlil Musayevlə müsahibə
Gənc alimlərlə müsahibə rubrikası