Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси h əmin əsərdə hicrətin on beşinci ilində ərəblərin İran və Az ərbaycana olan hücumlarından bəhs etməyə başlayırlar. Onlar son yazıları ilə əvvəlki yazılarını müqayisə etmədikləri üçün oxucuların şüurunda şübhələr və dumanlar yaratmış olurlar. Hicr ətin on beşinci ilində ərəblər ilə iranlılar arasında baş ver ən Qadsiyə müharibəsi ərəblərin Azərbaycanda görünm əsinə yol açdı. Bu müharibədə ərəb qoşunu s ərkərdələrindən Sədvəqasın İran qəhrəmanı Rüstəmi öldürm əsi müharibənin ərəblər lehinə həll edilməsinə və İran imperatorluğunun etirazına səbəb oldu. Ərəblər Şimali Azərbaycan və Aran paytaxtı olan Bərdə şəhərini işğal etmək üçün Təbrizi ordu mərkəzinə döndərmiş- dir. Az ərbaycanlılar Ərəb ordularını əvvəlcə öz təbii hüdudla- rında qarşıladılar. Onlar hicrətin iyirmi birinci ilində Firuzan adlı bir qəhrəmanın komandası altında təşkil edilmiş yüz əlli minlik bir ordu il ə ərəblərə hücum etdilər. Məfirə İbn Şəbətin komandasında gələn ərəb ordusu uzun müharibələrdən sonra az ərbaycanlılara sülh təklifində bulundu: Davam etdi v ə Xayət Həşam İbn Abdulmülkin padşahlığı zamanında ərəb imperaturluğunda başlanan ümumi üsyanlar az ərbaycanlılarıda ayağa qaldırdı. Təbrizlilər ərəbləri Təbrizdə, Ərdəbil və Savalan dağı ətəklərində yaxalayıb qırmağa başladı- lar, bu zaman Şimali Azərbaycan xalqı da Kür və Araz çayı sah ələrində yerləşən düşmən ordularını qırıb məhv etdi. Az ərbaycanlıların əldə etdiyi bu qələbə xəyanət nəticəsin- d ə satıldı. Azərbaycan zənginlərindən Mərvan şah, azərbaycan- lıları və onlarla itifaqa girmiş olan xəzər ordularını məğlub et- dirdi. Az ərbaycan xalqının mübarizə tarixindən çıxardığımız bu qısa xülasələr göstərir ki: Hicrətin 190- ncı illərində Ərdəbil və Savalan ətrafında başlanmış Babək hərəkatı Azərbaycanlıların 37 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси hicr ətin 24-ncü illərindən bəri istilasına qarşı apardıqları müba- riz ənin davamı demək idi. Azərbaycanlılar daima ərəb impera- torluğunda baş verən daxili mübarizələrdən istifadə etmişlər. B əni Abbas xəlifələrinin Harun Əl Rəşidin oğlanları Əmin ilə Məmun arasında gedən vərasət iddiaları Az ərbaycanda ərəblərə qarşı mövcud olan üsyan fikrinin canlanmasına imkan yaratdı. Onlar Ərdəbil və Savalan dağı ətrafında Babək üsyanını yaratdılar, Babək Ərdəbil ilə Gilan arasında Səndan dəzə, Bəhmən dəzə və Ruin dəzə ətrafında ərəbləri qılıncdan keçirməgə başladılar. Hazırda həmən yerlər “q ətil Babək” adlanmaqdadır. İyirmi ildən çox davam edən bu mübariz ə xalqımızın tarixində ən şərəfli bir dövrü təşkil edir. Bab ək öldürüldükdən sonra Təbriz və Ərdəbil tərəfləri x əlifə tərəfindən göndərilən cəza dəstələrinin ayağı altında qaldı, bu tarixdən etibarən Azərbaycan Bəni Abbas xəlifələri t ərəfindən təyin edilmiş əmirlər vasitəsilə idarə olunmağa başladı və əsirlik dövrü hicrətin 439-ncu illərinə qədər davam el ədi . O tərəf bu tərfdə çıxan xəbərdə üsyanlar müvəffəqiyyət qazana bilm ədi. Hicr ətin 429-uncu illərində Şərq ölkələrinin siyasi vəziy- y əti dəyişməgə başladı. Şərqdə səlcuqilərin siyasi bir qüvvə kimi meydana çıxmaları xüsusən yuxarı Asiyada xəlifə q ərəzinin azalmasına səbəb oldu. Bu vaxt azərbaycanlılar qism ən öz siyasi hüquqlarını əldə etməgə və Təbriz şəhərini paytaxt elan edilm əsinə fürsət tapdılar. Hicr ətin 511 – nci illərində Şərqdə Soltan Səncər dövləti t əşkil olundu. Bu tarixdən etibarən Azərbaycanda asayiş dövrü başlayır və mədəniyyət tariximizdən altun dövrü dediyimiz dövrün z əminəsi qoyulmuş olur. Get-gedə böyük şairə Məhsəti xa nım seir və ədəbiyyat səhnəsinə çəkir, Nizamilər, Əbuəlmla, Xaqani, F ələki, Şirvani və Məcirəddin bəbilqani kimi dahi şairlərin meydana gəlməsi üçün şərait yaradılır. 38 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси T əbriz şəhərinin və ümumiyyətlə Azərbaycanın təcədüd dövrü hicr ətin 581-inci illərindən başlayır. Azərbaycan Atabəy- liyini müst əqil bir dövlət təşkilatına çevirən qızıl Arslan çox tez bir zamanda T əbriz şəhərini mədəniyyət mərkəzi halına g ətirməyə nail olur. Qızıl Arslan qardaşı Atabəy Məhəmmədin v əliəhdi olan zamandan bəri bütün etirazların əleyhinə olaraq x əlifənin siyasi və ruhani nüfuzunu Azərbaycandan t əmizləməyə başlamışdır. O, ərəblərlə bərabər Azərbaycan m əmləkətinə daxil olmuş bədənləri kökündən qırıb atmağa başlayır və Azərbaycanda milli mədəniyyət və yerli dil m əsələsini meydana atırdı. Qızıl Arslan az müddətin içərisində Azərbaycanın təbii hü dudlarını bərpa etmək üçün silahlı qüvvə təşkil etdi. X əlifənin macarası nəticəsində Azərbaycan üzərinə hücuma başlayan Xarəzm şahları və onlara arxa verən dəbəliləri və iraklıları məğlub etdi. Xayət xəlifəni diz çökdürmək üçün Az ərbaycan ordusu ilə bərabər Bağdad qapılarını döyməyə başladı. T əbrizdə böyük və geniş siyasi təşəbbüs göstərən Qızıl Arslan Az ərbaycanın iqtisadi vəziyyətinə dəxi diqqət verir. O, Şərqdə birinci hökmdardır ki, şimal xalqlarına ticarət və dostluq əlaqəsi düzəltmıəyi düşünür və Azərbaycanı şimal ticar əti ilə cənub ticarət bazarlarının vasitə mərkəzi şəklinə salmağa çalışırdı. Qızıl Arslan bu mühüm məqsədi həyata keçirmək üçün Bağdad xəlifəsini sıxışdırmaqla Şətələrəb vasitəsilə Bəsrə kör- f əzinə yol açmaq istəyir. Digər tərəfdən də Gürcüstanla dostluq əlaqəsi yaradaraq, Qara dənizlə Xəzər dənizi ticarətini yoluna qoymaq ist əyirdi. O, ərəb mədəniyyətini yerində Azərbaycanın milli m ədəniyyətini bərpa etmək məqsədilə Azərbaycanın ziyalı qüvvələrini məmləkətin siyasi və ictimai işlərinə cəlb edirdi. 39 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|