Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Bu m əqsədi aydınlaşdırmaq üçün böyük şair Nizaminin “Xosrov v ə Şirin” adlı əsərinin müqəddiməsində yazdığı cüm- l ələrə diqqət verməliyik. Şair orada deyir ki: “Mən Qızıl Arslanla gö rüşdüyüm zaman söhbətlərimi yalnız siyasi m əsələlər üzərində davam etdim”. Qızıl Arslan az müddət içərisində Bağdad və Buxaraya m əxsus olan elmi Şərqi Təbriz şəhərinə köçürməyə müvəffəq oldu. Bu gün T əbrizin Çərəndab, Sərxab, Kəcil və Şamğazan q əbristanlarındakı məzar daşlarını oxumuş olarsaq, Qızıl Arsla- nın elm və mədəniyyət sahəsində nə qədər fəaliyyət göst ərdiyini təyin edə bilərik. Şübhə yoxdur ki, bu daşların altında yatan yüzlərlə ədib və şairlər Təbrizə səyahət üçün yox, öz bilikl ərini Cənubi Azərbaycan xalqına vermək üçün dəvət edilmişdilər. Qızıl Arslan birinci növbədə xalqa sirayət etmiş əsirlik və köl əlik hisslərinin məhv edilməsinə çalışırdı. O, Azərbaycanda əsrlərdən bəri hökm sürən müstəmləkəçilik siyasətinin yaratdığı zehnini xalqın şüurundan silmək və onun yerində azadlıq və istiqlaliyyət düşüncələri doğurmaq siyasətini yürütm əyə başlamışdır. Qızıl Arslan Azərbaycan xalqının içərisindən dövlət adam ları hazırlamaq və onları məmləkətin siyasi və ictimai v əzifələrinə təyin etmək üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Onun dövründ ə Azərbaycanda Nizaminin müasiri F əxrəddin və Ələddin kimi xalq qəhrəmanları meydana çıxdığı v ə onlar üçüncü Toğrula qarşı düzələn dəhşətli bir hökumət t əbdilatı şəklində iştirak etdilər. T əəssüf olsun ki, nə xəlifə, nə də onun siyasi qövzündən istifad ə edən Xarəzm şahları və iraqlılar, qızıl Arslanın bu böyük f əaliyyətinə soyuqqanlıqla baxa bilmədilər. Onun padşahlığının 7- nci ilində (hicrətin 587-nci ilində) yatdığı yerd ə öldürdülər. 40 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Hicr ətin 906-ncı ilində Səfəvi dövlətinin təşkil edilməsi osmanlı, dövlətinin başında duran Soltan Səlimin rahatsızlığına s əbəb oldu, özünü rəvi zəmin hesab edən Soltan, qarşısında şah İsmayıl kimi gənc və qəhrəman bir hökmdarı gördüyü zaman qor xuya düşdü, çünki şah İsmayılın qoruduğu dövlət osmanlı dövl ətinin Şərq ölkələri hesabına genişlənməsi arzularına mane ə törədirdi. Onların birinci qanlı müharibəsi 920- nci ildə Makunun Çal dıran mahalında baş verdi. Bu müharibə şah İsmayılın məğ- lubiyy əti ilə qurtarandan sonra Soltan Səlim Təbrizin qətl və qar ət olunmasına əmir verdi. Soltan q ətl və qarətlə və xalqın sərvətini osmanlı məmlə- k ətinə köçürməklə kifayyətlənmədi. O, xalqın milli mədəniyyə- tini pozmaq, m əmləkətin iqtisadiyyatını ölümə məhkum etmək m əqsədilə də Təbrizin üç min ailədən ibarət olan sənətkarını osmanlı məmləkətinə köçürdü. T əbrizlilərin Soltan boyunduruğu altından çox tez çıxa bildil ər. Osmanlılar bir daha Soltan Səlimin zamanında (hicr ətin 941-nci ilində) Təbriz üzərinə hücum etdilər. Soltan S ərdar İbrahim paşanın komandası altında gələn orduya: “T əbriz qətl və qarət edilməli və şəhər yerlə yeksan olun- malıdır” - əmrini vermişdi. Soltan v ə İbrahim paşalar Təbrizi osmanlı müstəmləkəsi halına gətirməgi bacarmadı. Nəhayət hicrətin 942-nci ilində Soltan S əlim xan şəxsən özü böyük bir ordu və 350 topla T əbriz üzərinə hücuma başladı. Bu vaxt təbrizlilər böyükdən kiçiy ə qədər silaha sarılaraq öz doğma şəhərlərini müdafiyəyə başladılar. Soltan S əlim xan Təbrizi mühasirə etmiş olan İbrahim pa- şaya verdiyi əmrində: “T əbriz şəhərini təbrizlilərsiz işğal etmək lazımdır” – demişdi. 41 Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси Soltan yuxarıdakı əmrindən sonra İbrahim paşa b əşəriyyət tarixinin o zamana qədər qeyd etmədiyi vəhşılıgə əl atdı. Təbrizdən çox az camaat qurtara bildi. Qalanları uşaqdan böyüy əcən qılıncdan keçrildi. T əbrizlilər Təbrizi yabançılar əlində qoymadı, onlar öz qut larını təşkil edib osmanlıları bir daha böyük həqarətlə Təb- rizd ən çıxartdılar. Yen ə də hicrətin 944 –üncü ilində təbrizlilərdən intiqam almaq m əqsədilə Soltan Murad xan Təbrizə Osman paşanın ko- mandasında bir cəza dəstəsi göndərdi. Bu dəfə Osman paşa T əbrizi qətl və qarət etdirdi. “Asari əvvəl” adlı tarix kitabı Osman paşanın qətl və qar əti barəsində aşağıdakı cümlələri yazır: “Az ərbaycan xalqı, Çingiz xan istilası günində görmədiyi f əlakəti Osman paşanın Təbrizə girdiyi gündə gördü. Osman paşa xalqı böyükdən kiçiyə qədər qətl etdirdikdən sonra qədim padşahlardan, hətta monqollardan qalmış tarixi binaları yıxdırıb yerlə yeksan etdirdi. Xüsusən Səfəvi padşahlarının tikdirdiyi binalar, h ətta məscidləri də dağıtdırdı”. Hicr ətin 1139-uncu illərində Nadir şahın İran təxtinə otur ması Təbrizin ordu mərkəzinə çevrilməsinə səbəb oldu. Şirvan və Azərbaycana soxulmuş osmanlıları qorumaq üçün başlanan bir neçə qanlı müharibənin bütün ağırlığı yenə də T əbrizin üzərinə düşdü. M əhəmməd Səid Ordubadi (1945, №5, səh.4, 5, 6, 7, 8) 42 Yüklə 2,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|