Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Jurnalla tanış olan oxucular Azərbaycanın hər iki tayının
h
əyatı ilə yaxından tanış olmaq imkanı qazanırdılar.İctimai-
siyasi prosesl
ər, ölkədə yaranan demokratik əhvali-ruhiyyə,
xal
qın milli azadlıq hərəkatının əhalinin bütün təbəqələrini
əhatə etməsi və yüksələn xətt üzrə inkişaf edərək Milli
Hökum
ətin qurulması ilə nəticələnməsi həm şimal, həm də
c
ənublu müəlliflərin bəhrələndiyi əsas mənbələrdən idi
“Az
ərbaycan” jurnalında çap olunmuş bədii əsərlərə
n
əzər saldıqda təkcə Cənub şairlərinin deyil,Şimaldan olan
mü
əlliflərin də yaradıcılığında maraqlı bir mərhələnin
yarandığının şahidi oluruq. 1930-cu illərin repressiyalarından,
el
əcə də partiya, Lenin, Stalin, Oktyabr inqilabına mədhiyyə
xarakterli
əsərlər yazmaqdan usanıb-bezmiş şair və yazıçılar
yeni bir mühit
ə düşmüşdülər. Həmin dövrdə sovet siyasəti
Az
ərbaycan xalqının milli maraqlarına son dərəcə uyğun
g
əlirdi. Azərbaycanın siyasi baxımdan olmasa da, mədəni
c
əhətdən birləşməsinə, birgə ədəbi, elmi fəaliyyəti üçün bir
növ fürs
ət düşmüşdü,imkan yaranmışdı. ”Azərbaycan” jurnalı
da bu imkandan yararlanırdı. Cənubi Azərbaycanda baş verən
d
əyişiklər, siyasi gedişlər, getdikcə artan demokratik əhvali-
ruhiyy
ə Sovet Azərbaycanından getmiş şair və yazıçıların
yaradıcılığında da bir yenilik, içdən gələn olan bir mövzu idi.
Onu da qeyd etm
ək lazımdır ki, Təbrizdə fəaliyyət göstərən
işçi qrupu ilə sovet hərbi diplomatik nümayəndələri arasında
münasib
ətlər ziddiyyətli idi. O dövrdə baş verən hadisələri araş-
dırmaya cəlb edən prof. C.Həsənlinin yazdığına görə Güney
Az
ərbaycandakı proseslərin getdikcə milli müstəviyə keçməsi
sovetl
əri o qədər də təmin etmirdi... Məsələ ilə bağlı SSRİ Xarici
İşlər Komissarlığına müraciət edilsə də, M.C.Bağırov vaxtında
bunun qarşısını ala bilmiş,məsələnin müsbət həllinə nail ol-
muşdu.
Jurnal Güney Az
ərbaycanda ana dilində ədəbiyyatın inki-
şafı üçün geniş imkanlar yaradırdı.
18
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Uzun ill
ər (xüsusilə 1920-ci illərdən sonra) ”ikiyə bölün-
müş Azərbaycan mövzusu hər iki tayda - Sovetlər Birliyində
bolşevik, İranda şah rejimi tərəfindən «ikiyə bölünmüş Azər-
baycan m
əsələsi» mövzusu yasaq olunmuşdu. «Azərbaycan»
jurnalında dərc olunan materiallarda ikiyə parçalanmış xalqın
m
ənəviyyatı, mədəniyyəti, tarixi, ədəbiyyatı küll halında ve-
rilirdi. O ill
ərdə «Vətən yolunda» və “Azərbaycan” kimi mətbu
orqanların səhifələrində ikiyə bölünmüş xalqın faciəsini, dərdini,
hiss v
ə duyğularını əks etdirən «parçalanmış vətən həsrəti», «
ayrılıq» və vahid Azərbaycan mövzusu yaranırdı.
Söz yox ki, 1941-1946-
cı illərdə Güney Azərbaycanda
mil
li ruhun oyanması, milli özünüdərkin bədii inikası «Vətən
yolunda» q
əzeti və «Azərbaycan» jurnalı ilə bağlı olmuşdur.
1941-ci ild
ən etibarən hər iki taylı azərbaycanlılar arasın-
da bu günümüz
ə qədər davam edən bir ədəbi hərəkatın əsası
qoyulurdu...
Q
ətiyyətlə söyləyə bilərik ki, bölünmüş xalqın ayrılıq
h
əsrətinin: «ayrılıq, həsrət» motivlərinin ədəbiyyata
g
ətirilməsinin bünövrəsi ilk dəfə «Vətən yolunda» qəzetinin və
“Az
ərbaycan” jurnalının səhifələrində qoyulmuşdur.
Bu
ədəbi proses Süleyman Rüstəmin qəzetin
s
əhifələrində çap olunmuş şeirləri ilə başlamış, bunun davamı
olaraq R
əsul Rzanın ”Hilal”, paralel olaraq güneyli şairlərdən
Mirmehdi Etima
dın «Yaşamaz», Əli Fitrətin «Azərbaycan»,
Hilal Nasiri
nin «Köşkü-balaban» şeirlərində sonralar
is
ə,Cənubdan Şimala mühacirət edən Balaş Azəroğlu, Həkimə
Billuri,M
ədinə Gülgun, Əli Tudə, Söhrab Tahirin eləcə də
S
əməd Vurğun, Məhəmmədhüseyn Şəhriyar, Bəxtiyar
Vahabzad
ə, Mirzə İbrahimov, İlyas Əfəndiyev, Məmməd Araz,
X
əlil Rza, Sabir Rüstəmxanlının və digər neçə-neçə dəyərli
söz ustadlarının əsərlərində ikiyə bölünmüş millətin faciəsi əks
olunmuşdu.Bu gün bu ədəbi proses artıq kiçik nəhrləri özündə
birl
əşdirən təlatümlü bir dəryaya çevrilib.Bu isə ayrı bir
19
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
mövzunun b
əhsidir.
«Az
ərbaycan» jurnalını Sovet hakimiyyətinin mövcud
olduğu bütün dövrdə ən maraqlı və milli mənafe baxımından
ən əhəmiyyətli mətbu orqanı hesab edən Cəmil Həsənli yazırdı
ki,
əvvəla, bu jurnalın hər sayında Güney və Quzey
Az
ərbaycanın ictimai-siyasi, mədəni, ədəbi həyatı, tarixi
birlikd
ə əhatə olunurdu. İkincisi, jurnal Güney Azərbaycan
üçün buraxıldığından Sovet Azərbaycanında hökm sürən
bolşevik ideologiyasının tələblərindən bir qədər yayınır,
Az
ərbaycan xalqının köklü mənafeyi, taleyi və tarixi ilə bağlı
əsas məsələlərə toxuna bilirdi. Bütöv Vətən, eyni xalq, vahid
mill
ət məramı demək olar ki, «Azərbaycan»ın hər sayından
duyulurdu. Az
ərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin,
ədəbiyyatının, sənətinin əsrlər boyu vəhdət şəklində inkişaf
etm
əsini əyani şəkildə sübuta yetirirdi”
C
ənubda Demokrat Hökuməti xain qüvvələrin əli ilə dev-
rildikd
ən sonra Rəsul Rza «Azərbaycan» jurnalını saxlamaq üçün
bir çox t
əşəbbüslərdə bulundu, hətta M.C.Bağırova məktub da
yazdı.Təəssüf ki, bunlar bir nəticə vermədi.Və məktub cavabsız
qaldı.
M
əktubun əvvəlində jurnalın qısa tarixçəsindən, görülən
işlərdən, redaksiya ətrafında yaxşı müəllif kollektivinin toplan-
ma
sından söz açan Rəsul Rza təklif irəli sürürdü: «Məlum
oldu
ğu kimi Azərbaycanda belə bir profilli jurnal yoxdur,
halbuki buna böyük ehtiyac hiss olunur. Redaksiya hey
əti belə
hesab edir ki, jurnalı bu həcmdə və bu formada saxlamaq, onu
yeni Az
ərbaycan əlifbasıyla nəşr edərək respublikamızda
yaymaq m
əqsədəuyğun olardı. Redaktor Rəsul Rza».
R
əsul Rzanın elə formatlı və profilli jurnal barədəki
arzusu Az
ərbaycanda yalnız 40-45 ildən sonra həyata keçdi.
Mü
əyyən bir zaman kəsiyindən sonra Rəsul Rzanın oğlu,
hörm
ətli yazıçımız Anar atasının 40-cı illərdə apardığı missi-
yanı 60-cı illərdə təşəbbüskarı və redaktoru olduğu “Qobustan”
20
Dostları ilə paylaş: |