Sima İSMAYILOVA
Biblioqrafiyaşünaslıq kafedrasının baş müəllimi
MÜSTƏQİLLİK İLLƏRİNDƏ FOLKLORŞÜNASLIQ
BİBLİOQRAFİK MƏNBƏLƏRDƏ
Xalqın yaratdığı şifahi yaradıcılıq nümunələri geniş və çoxcəhətlidir. Bu
bədii yaradıcılıqda xalq həyatının, mənəviyyatının müxtəlif cəhətləri bədii
şəkildə əks olunmuşdur. Ağızda yaranan, kollektivin köməyi ilə cilalanan
variantlarda yayılan nəğmə, nağıl, dastanlarımızla yanaşı, bədii təfəkkürün
erkən mərhələləri ilə bağlı törəyən inanc, fal, alqış, öyüd, təsəlli, məsəl və
b. nümunələr də çox əski çağlardan mövcud olmuşdur. Bədii təfəkkürün
bütün bu hikmət dünyası-ağız ədəbiyyatı, xalq yaradıcılığı və yaxud folklor
adlandırılmışdır.
Yazıya qədərki bu ədəbiyyatın yaranmasından, onun növ, janr və forma
xüsusiyyətlərindən, nəzəri qayda və qanunlarından bəhs edən elm sahəsinə
folklorşünaslıq deyilir.
Folklorşünaslıq nisbətən cavan elm sahəsidir. Onun meydana gəlməsi
XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Hər bir xalq milli folklorunu araşdırmaqla
özlərinə məxsus milli mədəniyyət tarixini, soy kökünü, yaranmasını, başqa
xalqların mədəniyyəti içərisində özünəməxsusluğunu müəyyənləşdirməyi
qarşıya məqsəd qoymuşdur.
Ayrı-ayrı tədqiqatlarda XIX əsrdə yarandığı göstərilən Azərbaycan
folklorşünaslıq məktəbi əslində XX əsrin əvvəllərində formalaşmışdır. XX
əsrə qədərki mərhələ isə milli folklorşünaslığın toplanma və nəşrinin
başlanğıc
mərhələsi olmuşdur. Xalqımızın uzun əsrlər
boyu yaratdığı,
yaddaşlarda yaşayıb zaman-zaman müxtəlif variantlara saldığı, yaşadıqca
cilalanıb gözəlləşən və yüksək mənəvi- əxlaqi dəyərlərə malik zəngin şifahi
sərvəti vardır. Bu sərvət qədim dövrlərdən yaranmağa başlamış, müxtəlif
ictimai formasiyalara yoldaş olmuş, ayrı-ayrı dünyagörüş və təriqətlərlə
təmasda olub bu günümüzə gəlib çatmışdır.
1991-ci ildə
Azərbaycan müstəqillik
əldə
etdikdən sonra,
ədəbiyyatşünaslığın digər sahələri kimi Azərbaycan folklorşünaslıq elmi
yenidən tədqiq olunmağa başlandı.
Müstəqilliyin daimi və əbədi olduğunu elan edən Azərbaycan xalqı bu
yolla əzəmətli addımlarla addımladığı kimi, öz milli mədəniyyətini,
ədəbiyyat və incəsənətini özünün erkən milli mənəvi dəyərlərini daha
ardıcıl olaraq dünya elmi, ictimai fikrinə təqdim edir. XX əsrin sonunda
belə böyük tədbirlərdən biri məhz «Kitabi-Dədə Qorqud»la bağlı oldu.
132
1997-ci ilin aprelin 20-də «Kitabi-Dədə Qorqud»un 1300 illik yubileyinin
keçirilməsi
barədə
sərəncam imzalandı.
Bu sərəncam «Kitabi-Dədə
Qorqud»un və eləcə də milli şifahi sərvətimizin öyrənilməsi sahəsində
mühüm tarixi sənəd oldu. «Kitabi-Dədə Qorqud»un dünya miqyasında
tanınmasında 2000-ci il aprelin 1-də keçirilən yubileyin türk xalqlarının
böyük ənənəvi bayramına çevrilməsində eposla bağlı YUNESKO xətti ilə
tədbirlərin həyata keçirilməsində bu sərəncamın böyük rolu oldu.
Yubiley ərəfəsində «Kitabi-Dədə Qorqud»la bağlı onlarla dəyərli əsərlər
nəşr
edildi. Tanınmış
Qorqudşünaslardan
Şamil Cəmşidovun, Flora
Əlimirzəyevanın, Nizami Cəfərovun, Kamal Abdullanın, Oruc Əliyevin,
Bəhlul Abdullanın, Xalid Əlimirzəyevin monoqrafiyaları işıq üzü gördü.
«Kitabi-Dədə Qorqud»un Universitetdə tədqiqi» adlı biblioqrafik göstərici
tərtib olunmuşdur ( Tərtib edənlər: Ş.Tahirqızı, S.Sadıqova).
XX əsrin sonu folklorşünaslığın yeni mərhələyə yüksəlişi folklor
tədqiqatçılarının daha aktual problemlərin ön plana çəkilməsi, yeni folklor
mərkəzlərinin, elmi-tədqiqat laboratoriyalarının yaranması, milli kökə
güclü qayıdışla bağlı olmuşdur. 1989-cu ildə BDU-da Folklor kafedrası
yaradıldı. Folklorşünaslığın inkişafında, gənc kadrların yetişməsində, yeni-
yeni toplama və tədqiqat işlərinin aparılmasında Folklor kafedrası mühüm
rol oynayır.
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində açılması, ədəbiyyatşünas alim,
AMEA-nın
müxbir üzvü Y.Qarayevin təşəbbüsü ilə
Nizami
adına
Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində Folklor mərkəzinin fəaliyyətə başlaması
respublikada folklor və folklorşünaslıq məsələlərinin öyrənilməsinə diqqətin
artırılmasına səbəb oldu. AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda
«Şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər», BDU-nun Folklor kafedrasında çap
olunan
«Folklorşünaslıq
məsələləri» məcmuələri
folklor
irsinin
öyrənilməsinə mühüm kömək oldu. Folklor işinə kömək göstərən radioda
«Bulaq» verilişlərinin genişlənməsi, burada xüsusi
şöbənin açılması,
respublika televiziyasında «Xalq yaradıcılığı» baş redaksiyasının (1999)
yaradılması bu sahədə mühüm hadisələr idi.
Müasir Azərbaycan filoloji fikrinin tanınmış
nümayəndələrindən olan
Nizami Xudiyevin milli folklorumuzun toplanma və təbliğinə, qızıl fondlara
salınıb gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanılmasında çox böyük xidməti
oldu. O, Azərbaycan şifahi dili, onun müxtəlif dövrlərdəki inkişaf
xüsusiyyətləri, mif, nağıl, epos düşüncəsi, onların qarşılıqlı əlaqəsi, türkün
tarixi taleyi, bu gün yaşadığı ərazidə məskunlaşma məsələləri kimi mühüm
problemləri son illərdə araşdırmalara cəlb etmişdir.
Azərbaycan folklorşünaslarının yeni nəslinə mənsub olan Ramazan Qafarlı
son illərdə elmi- pedaqoji fəaliyyətini nəzəri və təcrübi aspektdə davam
etdirir. O, ən az işlənmiş sahə olan uşaq folkloru, mifologiya, nağıl, əfsanə,
133
lətifə, atalar sözü, xalq dramı, mərasim və müsiqi folkloru üzərində
tədqiqat
aparır. R.Qafarlı «Mif və nağıl» monoqrafiyasını
xalq şairi
B.Vahabzadə «Kökümüzə gedən yolu tikanlardan təmizləyən» tədqiqat işi
adlandırmışdır.
Son illərdə milli özünəqayıdışla
bağlı folklorun öyrənilməsinə diqqət
artmışdır.
Aşıq poeziyasının, xüsusən Mola Cümə irsinin
toplanmasına böyük
əmək sərf edən, şifahi yaradıcılığın ən aktual məsələlərini nəzəri
tədqiqatlara cəlb edən peşəkar folklor nəzəriyyəçisi Paşa Əfəndiyevdir.
Onun «Azərbaycan folklorşünaslığı tarixi» əsəri mühüm tədqiqat əsəridir.
«S.Vurğun və xalq ədəbiyyatı», «C.Cabbarlı və xalq ədəbiyyatı», «Koroğlu
dastanının
ilk qaynaqları» barədəki
dəyərli
mülahizələr məhz
ona
məxsusdur. Bundan başqa professor Paşa Əfəndiyevin «Xalqın söz
xəzinəsi», «Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı» və həmin dərsliyin yeni
nəşri 1992-ci ildə çapdan çıxmışdır.
Folklorşünaslıq sahəsində dərin elmi məntiqə, geniş dünyagörüşə malik,
publisistika sahəsində bir sıra dəyərli əsərlərin
müəllifi professor Azad
Nəbiyevin xidmətləri böyükdür. «Azərbaycan xalq ədəbiyyatı» (2002) əsəri
onun uzun tədqiqat fəaliyyətinin davamıdır. A.Nəbiyevin müxtəlif illərdə
çap etdirdiyi «Novruz bayramı», «İlaxır çərşənbələr», «İlin əziz günləri»,
«Qatır Məmməd», «Azərbaycan uşaq folkloru» (2000) və b. kitabları nəşr
olunmuşdur.
Azad Nəbiyevin «Turan» nəşrlər evində 2002-ci ildə 678 səhifədən ibarət
çap olunmuş «Azərbaycan xalq ədəbiyyatı: Ali məktəblər üçün dərslik:
I
hissə» kitabı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müstəqillik illərində Azərbaycan
folklorşünaslığı daha da inkişaf edir və bu sahədə nəşr olunmuş əsərlərin
sayı durmadan artır. Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri dövri mətbuat
səhifələrində də dərc olunur. Təqdirəlayiq haldır ki, çağdaş Azərbaycan ağız
ədəbiyyatı sistem şəklində toplanıb, tədqiq və çap edilməkdədir. Bir sözlə
Azərbaycan folklor xəzinəsi günü-gündən zənginləşməkdədir. Bu xəzinəyə
müraciət edənlər və ondan istifadə edənlərin, bəhrələnənlərin sayı durmadan
artır. Odur ki, mütəxəssislərin, alimlərin, aspirantların və digər informasiya
istifadəçilərinin folklor və folklorşünaslıq ədəbiyyatından səmərəli istifadə
etmələri üçün biblioqrafik informasiya mənbələrinin rolu böyükdür.
Bir sıra universal xarakterli
göstəricilərdə folklor və folklorşünaslıq
ədəbiyyatı qismən əks olunmuşdur. Məsələn, 1780-1920-ci illəri əhatə edən
«Azərbaycan kitabı»nın birinci cildində toplanan 1329 adda mənbədən 92-si
folklor ədəbiyyatıdır (3). 1920-1940-cı illərdə çap olunan və humanitar
mənbələri əks etdirən «Azərbaycan kitabı»nın 2-ci cildinin I kitabında da
65 adda folklor və folklorşünaslıq ədəbiyyatı haqqında məlumat verilmişdir
(4). Bundan başqa folklor və folklorşünaslıq ədəbiyyatı «Azərbaycan
134
jurnalının biblioqrafiyası» (1920-1972) biblioqrafik vəsaitində «Azərbaycan
ədəbiyyatı» bölməsində «Folklor, şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri» yarım
bölməsində 8 mənbə, «Aşıq şeirləri» yarım bölməsində
isə 85 mənbə
haqqında biblioqrafik informasiya verilir (2).
Azərbaycanda folklorşünaslığın inkişafı, problemlərin öyrənilməsi və həlli
kitabsız və kitabxanasız mümkün deyildir. Biblioqrafiyanın
vasitəçilik
funksiyasını yerinə yetirməyə kömək edən ən mühüm vasitə biblioqrafik
informasiyadır. Yalnız biblioqrafik informasiya sənəd kütləsini hərtərəfli
araşdırır, onların daha mühüm nümunələrindən istifadə olunmasına kömək
edir. Bu işdə informasiya orqanları kimi kitabxanaların
rolu əvəz
edilməzdir. Professor A.Xələfov yazır ki, «Müasir cəmiyyətdə hər cür
informasiyanı cəmiyyət üzvləri arasında yaymağa qarşısına məqsəd qoyan,
informasiya resurslarını toplayıb saxlayan, onu əsrdən-əsrə, nəsildən-nəslə
ötürən informasiya daşıyıcısı kimi fəaliyyət göstərən informasiya
mütəxəssislərinin ən mühüm vəzifəsi kitabxana sistemləridir» (7).
Müasir informasiyalaşmış cəmiyyətdə, Azərbaycan Respublikasının tam
müstəqillik əldə etdiyi bir şəraitdə kitabxanaların informasiya vermək
funksiyası daha böyük əhəmiyyət kəsb edir və bu «Kitabxana işi haqqında»
Azərbaycan Respublikasının Qanununda da öz real ifadəsini tapmışdır:
«Kitabxana-elm, informasiya, mədəniyyət, təhsil və tərbiyə müəssisəsi kimi
çap əsərlərini və digər informasiya daşıyıcılarını toplayıb mühafizə edən,
onların sistemli ictimai istifadəsini təşkil edən, cəmiyyətin intellektual və
mənəvi potensialının inkişafına xidmət göstərən sosial institutdur» (1).
Zəngin Azərbaycan folklorşünaslığı məzmunlu ilkin mənbələr haqqında
biblioqrafik
informasiya
olmadan, həmin mənbələrdən
informasiya
istifadəçilərinin səmərəli istifadə etmələri mümkün deyil.
Folklorşünaslıq üzrə biblioqrafik informasiyanın formalaşdırılması və
ehtiyacı olanlara çatdırılması vasitələri onun təsbit olunduğu mənbələrdir.
Biblioqrafik mənbələr müxtəlif əlamətlərə görə təsnifləşdirilir- funksiya
istiqamətinə və xronoloji
əlamətə, oxucu
və məqsəd
istiqamətinə,
biblioqrafiyalaşdırma obyektinin məzmununa görə.
Məlumdur ki, folklorşünaslığa dair
materiallar
ümumi xarakterli
retrospektiv və cari xarakterli
mənbələrdə öz əksini
tapmışdır. Çox
təəssüf ki, müstəqillik illərində folklorşünaslığa dair çox saylı sənəd kütləsi
mövcud olsa da biblioqrafik informasiya mənbələri olduqca azdır.
Respublikamızda milli çap əsərlərinin qeydə alınmasında və onların
haqqında dolğun, dəqiq
və operativ
cari biblioqrafik
informasiya
verilməsində,
milli cari biblioqrafiyanın
təşkilində
və inkişafında
Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası ümumi
biblioqrafiyanın
mərkəzi
olmuşdur.
135
1980-cı illərin
sonlarından Kitab
Palatasının
fəaliyyəti xeyli
məhdudlaşdığından və 1999-cu ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul edilən
«Kitabxana işi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə ölkə
ərazisində dərc olunan çap məhsullarının dövlət uçotunu aparmaq və
arxiv fondunu yaratmaq Milli Kitabxanaya həvalə olunduğundan
bu iş
dayandırılmışdır.
2004-cü ildə M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasına «Milli Kitabxana»
statusu verildikdən sonra milli biblioqrafiya
vəsaitlərinin
nəşri bərpa
olundu və 1990-cu ilə aid ilk buraxılış 2005-ci ildə işıq üzü gördü.
«Birillik Azərbaycan Kitabiyyatı»nın 2003-cü ilə aid buraxılışı 2007-ci
ildə çap edilmişdir. Biblioqrafik vəsaitdə materiallar elm sahələri üzrə dövlət
biblioqrafiyası orqanlarında tətbiq edilən dövlət təsnifat sistemi əsasında
təsnifləşdirilmişdir.
Bölmələr daxilində əvvəlcə Azərbaycan dilində olan, sonra isə rus dilində
olan materiallar qruplaşdırılmışdır. Hər bir bölmə və yarım bölmə daxilində
əlifba prinsipi gözlənilmişdir.
Folklor və folklorşünaslığa dair materiallar vəsaitin «Ədəbiyyatşünaslıq» və
«Azərbaycan ədəbiyyatı» bölməsində verilmişdir.
Paşayev Q. Kərkük folklorunun janrları.- B.: Elm, 2003.- 315 s.
və ya «Azərbaycan ədəbiyyatı» bölməsində:
Azərbaycan
folkloru
antologiyası: Ağbaba folkloru/ AMEA, Dədə Qorqud ad. Folklor elmi-
mədəni mərkəzi.- B.: Səda, 2003.- VII kitab.- 476 s. Biblioqrafik vəsaitin
sonunda tələbatçıların ondan istifadəsini asanlaşdırmaq məqsədilə köməkçi
aparat- həm Azərbaycan və həm də rus dillərində
müəlliflərin əlifba
göstəricisi və vəsaitdə sərlövhə üzrə təsvir olunmuş əsərlərin sərlövhəsinin
əlifba göstəricisi verilmişdir (6).
Müstəqillik illərində nəşr edilmiş
biblioqrafik
mənbələr içərisində
M.F.Axundov adına Milli Kitabxana tərəfindən 2006-cı ildən çap edilən
«Yeni kitablar» (11) adlı annotasiyalı biblioqrafik göstəricidir. Biblioqrafik
informasiya vəsaitini hazırlamaqda məqsəd tələbatçıları Milli Kitabxanaya
daxil olan yeni ədəbiyyatla tanış etməkdir.
Annotasiyalı biblioqrafik göstəricidə 2006-cı ildə Milli kitabxanaya daxil
olmuş 1042 adda ədəbiyyatın 37-si folklor və folklorşünaslığa aiddir.
Göstəricidə əks olunan bölmələr daxilində əvvəlcə Azərbaycan dilində,
sonra rus və xarici dillərdə materiallar əlifba sırası ilə düzülmüşdür.
Biblioqrafik göstəricidə
Azərbaycan folklorşünaslığına
həsr edilmiş
nümunələrə nəzər yetirək:
Azərbaycan dastanları: 5 cilddə / tərt. ed. Ə.Axundov, M.H.Təhmasib; Red.
H.Araslı; AMEA Folklor İnstitutu.- B.: Çıraq, 2005.- 424 s.
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının ən maraqlı və rəngarəng mövzularla
zəngin janrlarından olan dastanlarda elin həyat və mübarizəsi, xalqın duyğu
136
və düşüncələri, istək və arzuları əlvan çalarlarıyla öz tərənnümünü tapmışdır.
və ya: Azərbaycan folkloru antologiyası: İrəvan çuxuru folkloru/ Topl. tərt.
ed., ön sözün, qeyd və izahların müəl. H.İsmayılov, Ə.Ələkbərli; Red.
İ.Abbaslı; Rəy. T.Bünyadov, Q.Namazov; AMEA Folklor İnstitutu.- B.: Səda,
2004.- 471 s.
Biblioqrafik vəsaitdən istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə Azərbaycan, rus,
türk və xarici dillərdə müəlliflərin
və sərlövhələrin əlifba göstəricisi
verilmişdir.
Müasir mərhələdə biblioqrafiya sosial-iqtisadi inkişafın ən mühüm
cəhətlərini əks etdirir və bununla da elmin, mədəniyyətin və istehsalın bütün
sahələrinin biblioqrafik informasiya ilə təminatına şərait yaradır.
Azərbaycan Milli EA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının çap etdirdiyi cari
biblioqrafik vəsaitləri fonda daxil olan yeni ədəbiyyat haqqında məlumat
vermək məqsədi güdür. Ölkə kitablarını əks etdirən biblioqrafik siyahılarda
məzmuna görə bölgü prinsipi əsas götürülür. Bu da tələbatçıya imkan verir
ki, istifadə etdiyi bu vəsaitdə maraqlandığı sahə üzrə ədəbiyyat haqqında
tezliklə informasiya ala bilsin.
Filologiya elmləri başlığı altında ədəbiyyatşünaslığın digər sahələri kimi
folklor və folklorşünaslığa aid olan materiallar müəlliflərin əlifba sırası ilə
qruplaşdırılmışdır. Cari biblioqrafik informasiya vermək funksiyasını yerinə
yetirən bu vəsaitdə folklorşünaslığın müxtəlif məsələlərinə həsr edilmiş
materiallar əhatə edilmişdir. Məsələn:
Aşıq Ələsgər: Şerilər, dastan-rəvayətlər, xatirələr/ tərt. ed.: İ.Ələsgər.- Bakı:
Çinar-Çap. 2003.- 496 s. və ya: Azərbaycan folkloru antologiyası. VI kitab:
Şəki folkloru. II cild/ Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu: Red.: Y.Qarayev.-
Bakı: Səda, 2002.- 491 s.
Biblioqrafik vəsaitdə folklorşünaslığa dair materiallar içərisində «Kitabi-
Dədə Qorqud»la bağlı ədəbiyyat üstünlük təşkil edir:
Bəhlul Abdulla «Kitabi-Dədə Qorqud»un poetikası.- Bakı: Elm, 1999.- 228 s.
Ümumilikdə bu bölmə
daxilində
biblioqrafik təsviri verilmiş 252
ədəbiyyatdan folklorşünaslıq məsələlərinə həsr edilən 16 ədəbiyyatın təsviri
verilmişdir (9).
Biblioqrafik informasiya bülletenində materiallar kitabxana-biblioqrafiya
təsnifatı əsasında elmlər və daxili əlifba üzrə, Şərq dillərində isə ölkələr
üzrə qruplaşdırılmışdır.
Cari xarakterli
biblioqrafik
informasiya
mənbələri
kimi, ümumi
yekunlaşdırıcı retrospektiv
biblioqrafik informasiya mənbələri silsiləsində
Azərbaycan dövrü mətbuatına dair biblioqrafik göstəricilər də mühüm yer
tutur.
Retrospektiv elmi-köməkçi xarakterli vəsaitlərdən də dövri və ardı davam
edən nəşrlərin tərkib və məzmununu açan biblioqrafik göstəricilərdir.
137
Müstəqillik illərində tərtib edilən ən zəngin vəsaitlərdən biri «Azərbaycan-
80» adlı biblioqrafik göstəricidir. 80 illik bir dövrü əhatə edən (1923-2003)
bu biblioqrafik vəsait «Azərbaycan» jurnalının 80 illik yubileyi ilə əlaqədar
olaraq
tərtib olunub, 2004-cü ildə «Çinar-çap» nəşriyyatında
çap
olunmuşdur (5).
«Azərbaycan-80» adlı biblioqrafik göstərici çox zəngin bir dövrü əhatə
etməklə ayrı-ayrı məqalələrin məzmununu müxtəlif istiqamətlərdən açır,
məqalələrin analitik təsvirini verməklə biblioqrafik axtarışı asanlaşdırır.
Universal məzmuna malik bu biblioqrafik göstəricinin 18 bölməsindən 5
bölməsi Azərbaycan ədəbiyyatı, folklorşünaslıq və ədəbi-tənqidi materiallara
həsr edilmişdir.
Biblioqrafik göstəricinin:
II Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında bölməsinin-
1. Folklorşünaslıq yarımbölməsində-əvvəlcə ümumi xarakterli materiallar,
daha sonra əlifba qaydası ilə ayrı-ayrı müəlliflər və onların əsərləri daxili
xronologiya ilə qruplaşdırılmışdır. Məsələn:
Folklor: problemlər. Mülahizələr. (Müzakirədə iştirak etdi: Vaqif Vəliyev,
Azad Nəbiyev, Arif Məmmədov) // 1990.- № 9.- s. 182-189.
və ya Ölməz abidə (Kitabi-Dədə Qorqud-1300) // 1999.- s. 3-4.
Biblioqrafik vəsaitdə ümumi xarakterli
materiallardan
sonra, görkəmli
folklorşünasların, ayrı-ayrı müəlliflərin folklora, şifahi xalq ədəbiyyatına,
aşıq ədəbiyyatına və aşıq yaradıcılığına dair materiallar müəlliflərin əlifba
qaydası ilə daxildə isə məqalələrin xronologiyası üzrə sistemləşdirilmişdir.
Materialları əhatə etməsinə görə universal xarakterli olan bu biblioqrafik
göstərici bütün tədqiqatçılar üçün, xüsusilə ədəbiyyatşünaslıq materialları ilə
maraqlanan tələbatçılar üçün qiymətli bir mənbədir.
Müstəqillik illərində nəşr edilən və folklorşünaslığa dair, xüsusilə folklor
ədəbiyyat içərisində öz zənginliyi ilə fərqlənən, mənəvi sərvətimiz olan
«Kitabi-Dədə Qorqud»a həsr edilən biblioqrafik
göstəricidir. Göstərici
MEA-nın Əlyazmalar İnstitutu tərəfindən 2000-ci ildə tarix elmləri namizədi
Aydın Xəlilovun tərtibi ilə işıq üzü görmüşdür (7).
Azərbaycan xalqının zəngin tarix və mədəniyyət xəzinəsi olan «Kitabi-
Dədə Qorqud»un mətninin nəşrləri və onun haqqında mövcud materiallar
tam şəkildə təsvir edilərək biblioqrafiyaya daxil edilmişdir. Biblioqrafik
göstəriciyə daxil edilmiş mənbələr dil əlamətinə görə bölmələrə ayrılmışdır.
Hər bölmə daxilində
«Kitabi-Dədə Qorqud»un nəşrləri» , «Kitabi-Dədə
Qorqud haqqında ədəbiyyat» və «Kitabi-Dədə Qorqud bədii ədəbiyyatda» adlı
yarımbölmələr
əhatə edilmişdir. Hər yarımbölmə daxilində materiallar
müəlliflərin əlifbası ilə qruplaşdırılmışdır.
«Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının 1300 illik yubileyi ilə əlaqədar olan bu
biblioqrafik
göstəricidə
çox zəngin
materialların əks olunmasına
138
baxmayaraq hər bir mənbənin sıralanmaması və köməkçi aparatla təchiz
edilməməsi təəssüf hissi doğurur. Buna baxmayaraq Azərbaycan, türk və
türk xalqlarının dillərində, rus dilində, digər xarici ölkə dillərində olan
materialları əhatə etdiyinə görə bu qiymətli informasiya mənbəyi dəyərli
bir vəsait kimi folklorşünaslığın informasiya təminatında mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
Müstəqillik
dövründə
Azərbaycan ədəbiyyatının
görkəmli
nümayəndələrinə, elm xadimlərinə, şair və yazıçılarına həsr edilən şəxsi
biblioqrafik informasiya
mənbələrində
folklorşünaslıq məsələlərinə dair
materiallar işıqlandırılmışdır. Bu qəbildən olan vəsaitlər içərisində 2004-cü
ildə Şəhla Tahirqızı tərəfindən tərtib edilmiş «Nizami Cəfərov» biblioqrafik
məlumat kitabı diqqəti cəlb edir (10). Biblioqrafik məlumat kitabında
Əməkdar elm xadimi, professor Nizami Cəfərovun Ədəbiyyatşünaslığın və
dilçiliyin məsələləri ilə əlaqədar 477 adda mənbənin biblioqrafik təsviri
verilmişdir.
Bu mənbələr içərisində folklor və folklorşünaslıq məsələlərinə həsr edilmiş
kitabları, məqalələri, məruzələri öz əksini tapmışdır. Məsələn:
Eposdan kitaba (monoqrafiya) Ön söz: Azad Nəbiyev.- B.: Maarif, 1999.-
220 s. Kitabın içindəkilər: Giriş; I fəsil: Qədim türk eposundan qədim türk
yazılı abidələrinə; II fəsil: «Dədə Qorqud» eposundan «Kitabi-Dədə Qorqud»a;
III fəsil: «Koroğlu»dan xalq kitabına; Nəticə.
və yaxud: «Kitabi-Dədə Qoruqud»da islama keçidin poetikası. B.: Elm,
1999.- 544 s.
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının mühüm
bir istiqamətini təşkil edən
folklor və folklorşünaslığın biblioqrafik informasiya mənbələri müstəqil
tədqiqat obyekti
olmadığından folklor ədəbiyyatını özündə əks etdirən
sahəvi
biblioqrafik vəsaitin olmaması təəssüf doğurur. Ümid edirik ki,
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini, şifahi xalq ədəbiyyatını, ümumilikdə
folklorşünaslıq məsələlərini işıqlandıran biblioqrafik informasiya mənbələri
yaradılacaqdır.
ƏDƏBİYYAT
1. «Kitabxana işi haqqında» Azərbaycan Respublikasının
Qanunu//
Kitabxanaşünaslıq və Biblioqrafiya: elmi-nəzəri və təcrübi jurnal.- 1999.- №
1.- s. 3-16.
2. «Azərbaycan» jurnalının biblioqrafik göstəricisi. (1920-1972)/ Tərt. ed.:
R.Tağıyev. B.: Elm, 1973.- 600 s.
3. Azərbaycan kitabı: 3 cilddə. I c. (1780-1920)/ tərt. ed.: Ə.Əliyev. B.,
1963.- 219 s.
139
4. Azərbaycan kitabı (Biblioqrafiya)/ 3 cilddə, c.2, kit. 1.. 1920-1940 Bakı.:
Yazıçı, 1982.- 744 s.
5. «Azərbaycan-80»: Biblioqrafik göstərici/ Tərt. ed.: Ə.Əfəndiyev; elmi red.:
B.Nəbiyev.- B.: Çinar-çap, 2004.- 544 s.
6. Birillik
Azərbaycan Kitabiyyatı. 2003-cü il:/ Tərt. ed.: L.Talıbova,
N.Rzaquliyeva, baş red.: K.Tahirov. B., 2007.- 323 s.
7. Xələfov A.A. İnformasiyalaşdırılmış cəmiyyətin
xüsusiyyətləri və
problemləri// Respublika.- 2002.- 17 aprel.
8. «Kitabi-Dədə Qorqud»un biblioqrafiyası./ tərt. ed.: A.C.Xəlilov.- Bakı.:
Örnək, 2000.- 258 s.
9. Mərkəzi Elmi Kitabxanaya
daxil olan yeni ədəbiyyat./ 2003. III-IV
buraxılış. Bakı., 2004.- 132 s.
10. Nizami Cəfərov/ tərt. ed.: Ş.Tahirqızı. B.: BUN, 2004.- 125 s.
11. Yeni
kitablar: Annotasiyalı göstərici/ M.F.Axundov adına Milli
Kitabxana. B., 2007.- 308 s.
С.П.ИСМАЙЛОВА
ТЕМАТИКА ФОЛЬКЛОРНО-БИБЛИОГРАФИЧЕСКОГО
ЖАНРА В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ
РЕЗЮМЕ
В статье дано широкое понятие об усном народном творчестве,
образцах фольклорного жанра, изданы библиографические материалы,
отражающие фольклорную литературу.
SİMA İSMAİLOVA
FOLK-LORE STUDIES IN THE BIBLIOGRAPHIC
SOURCES IN INDEPENDENT YEARS
SUMMARY
In this article were given comprehensive information about folk-lore
created by people, examples of folk-lore, bibliographic sources show folk-
lore literature have been analysed.
140
Dostları ilə paylaş: |