Sinir Sistemi Sinir sistemi dış ortamdaki değişikliklere uyum sağlamamıza yardımcı olan iç iletişim sistemidir.Dışarıdan ve içeriden gelen uyaranlar sinir sistemi tarafından alınır, düzenlenir Uygun yanıtın verilebilmesi için kaslara, salgı bezlerine, organlara gerekli uyarılar sinir sistemi tarafından gönderilir.
Sinir Sistemi Sinir sisteminin üç temel işlevi vardır;- Duyu; iç ve dış uyarıları algılar
- Entegrasyon; Uyarıları analiz etmek, depolamak, koşulları değerlendirmek ve ne yapılacağına karar vermek
- Motor; alınan karar doğrultusunda uyarana yanıt vermek
Sinir Dokusu Sinir sistemi iki temel hücreden oluşur;Sinir dokusunda 10 ila 100 milyar arasında nöron vardır.Nöronlar sinir sisteminin özel işlevlerini yerine getirir.Glialar nöronları destekler, besler, ve korur.
Nöron Sinir sisteminin temel hücresidir.Uzantıları ve birbirleri ile olan bağlantıları ile hücrelerden sinyaller alır ve onlara sinyaller verirler.Nöronların çoğu doğumda mevcuttur.
Nöron Bir nöron hücresini oluşturan bölümler;- Hücre gövdesi;
- Nükleusu barındırır
- Hücrenin metabolik işlevlerini sürdürür
- Dentrit
- Akson
- Aksonlar bir çok dala ayrılarak sonlanır (akson terminali)
- Miyelin
- Aksonun etrafını saran, yağdan zengin, beyaz renkli bir kılıftır
- İnpulsların iletilmesinde aktif görev yapar
Nöron
Sinirsel İleti Nöron içerisinde uyarının iletilmesi bir takım biyokimyasal reaksiyonlar sonucu oluşan elektiriksel aktivite ile oluşur.Bu elektriksel aktiviteye aksiyon potansiyeli denir.
AKSİYON POTANSİYEL EĞRİSİ:
FASİLİTE OLMUŞ NÖRONLAR: Eşik değerin altında gelen uyarılarla daha kolay uyarılabilir hale gelmiş nöronlar.
Sinirsel İleti Nöronlar arası ileti ise nörotransmitter denen kimyasal maddelerin yardımı ile olur. Nöronlar gerçekte birbirlerine temas etmezler.Birbirlerinin arasında sinaptik aralık denen bir aralık vardır.Aksiyon potansiyeli sonucu sinaptik aralığa salınan kimyasal habercinin (nörotransmitter) diğer nöron tarafından alınması sonucu iletim sağlanmış olur.
Normal Sinirsel İleti
Nörotransmisyon
Sinaps
Nörotransmitterler Sinir sisteminin kimyasal mesajcılarıdır.Nöronlar arasındaki kimyasal iletiden sorumludur.Nörotransmitterler nöron gövdesinde sentezlenir ve veziküllerde depolanır.Aksiyon potansiyeli ile veziküller akson terminaline doğru harekete geçerler, sinaptik aralığa salınırlar. Sinaptik aralığa salınan nörotransmitterler postsinaptik nörona ulaşıp yüzeydeki reseptörlere bağlanırlar.
Nörotransmitterler Her bir nöron tek bir tip nörotransmitter salgılar.- Serotonin; duygu durumu, uyku, iştah, ağrıya dayanıklılık ve ısı kontrolü
- Adrenalin; kalp atım sayısının ve kan basıncının artışı
- Noradrenalin; kan basıncının artışı
- Asetilkolin; Bellek ve öğrenme
- Dopamin; Harekete yönelik kas uyarıları
- Histamin; Mide salgısının artması, allerjik reaksiyonlar ve tansiyon düşmesi
- Gama Amino Bütirik Asit (GABA); inhibitör etki
Nörotransmisyon
Sinir Sisteminin Bölümleri
Santral Sinir Sistemi Santral sinir sistemi iki ana yapıdan oluşur;
Beyin İnsan beyni ortalama 1450 g ağırlığındadır.Vücudun toplam ağırlığının sadece % 2’sini oluşturan beyin istirahat halinde iken vücudun tükettiği oksijenin % 20’si gibi büyük bir bölümünü kullanmaktadır.Beyin anatomik olarak 3 bölümde incelenir;
Beyin
Ön Beyin Ön beyin;- Serebrum
- Serebral korteks
- Limbik sistem
Serebrum Serebrum insan beyni ağırlığının yaklaşık % 85’i kadardır.Sol ve sağ olmak üzere iki hemisfere ayrılır.Her iki hemisfer birbirine corpus callosum ile bağlanır.Sağ ve sol hemisfer anatomik olarak simetriktir, ancak işlev bakımından farklıdırlar.
Serebrum Sol hemisfer; vücudun sağ tarafını kontrol eder.- Mantık, akıl yürütme
- Matematik ve bilimsel beceri
- Dil, okuma, dinleme, anlama , hatırlama
Sağ hemisfer; Vücudun sol tarafını kontrol eder.- Duyguları ifade edebilme
- Müzik ve sanat
- Görsel-mekansal algı
Serebrum Serebrumun işlevleri;- Duyu alanı; Duyusal uyaranları yorumlar
- Motor alan; Kas hareketlerini kontrol eder
- Assosiyasyon alanı; emosyonel ve entellektüel süreçlerde rol oynar
- Bazal ganglia; Büyük, otomatik kas hareketlerini kontrol eder, kas tonusunu düzenler
- Limbik sistem; davranışların duygusal, içgüdüsel boyutları ile ilgilidir
Serebrum
Serebral Korteks Serebrumun dışında ince bir katmandır, beyni saran bir kabuk gibidir.Gri renkli gözüktüğü için gri cevher olarak adlandırılır.Nöronların hücre gövdeleri tarafından oluşturulur.Nöronların akson uzantıları korteksin altında kalan beyaz cevheri oluşturur.Korteks 2 mm kalınlığındadır ve toplam olarak 1.5 m2 alan kaplar.
Serebral Korteks Serebral korteksteki işlevsel alanlar;- Duyusal korteks
- Motor korteks
- Assosiyasyon korteksi
Serebral Korteks Korteksin evrimsel gelişimde daha sonraki dönemlerde gelişen bölümüne neokorteks denir.Neokorteks ince ve koordineli hareketleri kontrol eder.Korteksin üst kısımlarında bulunur.Yüksek kortikal işlevler neokortekste gerçekleşir.
Neokorteks Yüksek kortikal işlevler- Bellek, öğrenme
- Problem çözme, hesaplama
- Anlama, yorumlama
- Bilinç-dikkat
- Karmaşık konularda akıl yürütme
- İlişki kurma
- Mantıklı düşünme
- Konuşma-yazma
- Praksi (ince ve koordineli hareketleri pratik olarak yapma)
Neokorteks; Loblar - Frontal lob
- Temporal lob
- Parietal lob
- Oksipital lob
Neokorteks; Loblar
Limbik Sistem Korteksin en eski, ilk gelişen parçasıdır.İlkel işlevlerden sorumludur.Duygusal-içgüdüsel-reflekse dayalı işlevlerKorteksin iç kısımlarında yer alır.Limbik sistemi oluşturan yapılar;- Hipokampus; bellek
- Hipotalamus; hormonal faaliyetler
- Talamus; duygusal ve motor uyaranların geçit istasyonu
- Septum; duygusal yanıtları bastırır
- Amigdala; şiddet ve agregasyonu aktive eder
Orta Beyin Talamus ile pons arasında kalan bölge orta beyin olarak adlandırılır.Korteksten gönderilen uyaranları pons ve omur iliğe iletir, omurilikten gelen uyaranları talamusa iletir.Göz küresinin, başın ve gövdenin görsel ve işitsel uyaranlara karşı hareketini kontrol eder.
Arka Beyin Arka beyin;- Medulla oblangata
- Pons
- Serebellum (beyincik)
Medulla Oblangata Beyin ve omuriliğin çeşitli bölümleri arasındaki duyu ve motor impulsların iletişiminden sorumludur.Bilinçlilik halinin sürdürülmesi ve derin uykudan uyanma vb. sorumluluklarındandır.Yaşamsal merkezleri barındırır;- Kalp hızının sürdürülmesi
- Pons ile birlikte solunumun düzenlenmesi
Pons Beyin içi ve medulla spinalis ile beyin arası iletişimde görev alır. Medulla Oblongata ile beraber solunumu düzenler.
Serebellum (beyincik) Kasların uyumlu çalışmasını, vücut postürünü ve dengeyi sağlar.İskelet kaslarının beceri isteyen hareketlerde kasılmalarını kontrol eder.
Beyin Sapı Medulla oblangata, pons ve orta beyinin bir araya gelmesi ile oluşur.Solunum ve kardiyak işlevler gibi hayati önem taşıyan sistemlerin kontrolünü yapan merkezleri içerir.
Orta, Arka Beyin ve Beyin sapı
Uyarının İzlediği Yollar Kranial uyaranlar;- Korteks veya limbik sistemden gelen uyaranlar önce talamusa oradan ponsa gelir.
- Buradan ilgili fonksiyonlara göre medulla spinalis üzerinden veya kranial sinirler ile organlara, bezlere, kaslara iletilir.
Vücuttan gelen uyaranlar;- Omurilikten ponsa oradan da talamus vasıtası ile ilgili merkezlere gönderilir.
Medulla Spinalis (omurilik) Uzun bir sinir dokusu olan medulla spinalis beyin sapından aşağıya doğru uzanır.Omurganın içinde vertebral kanal (spinal kanal) içinde bulunur.Medulla spinalis vücuttan aldığı uyaranları beyine, beyinden gelenleri ise vücuda taşır.
Spinal Yollar Aynı işlevi yapan organlara giden farklı sinirler bir araya gelerek yollar oluştururlar;- Duyusal yollar (afferent = çıkan)
- Spinotalamik yol
- Dokunma
- Isı
- Ağrı
- Derin basınç
- Posterior yol
- Kas, eklem ve tendonların hareketi
- Dokunulan noktanın yerinin ayırt edilmesi
Spinal Yollar - Motor yollar (efferent = inen)
- Piramidal yol
- Hareketle ilgili bilgileri serebral kortekse iletir
- Ekstrapiramidal yol
- Otomatik hareketleri serebral kortekse iletir
Medulla Spinalis
Refleks Ani bir uyarana karşı istemsiz, bilinç dışı verilen otomatik yanıtlardır.- Spinal refleksler; beyinin işe karışmadığı omuriliğin doğrudan kendisinin cevap oluşturduğu hızlı reflekslerdir.
- Somatik refleks; iskelet kaslarının kasılması
- Visseral (otonomik) refleks; bilinç düzeyinde fark edilmeyen düz kaslar, kalp kası ve bezlere ilişkin reflekslerdir
Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) Beyin ve onu koruyan kemik doku arasında ve beynin içerisindeki boşluklarda bulunan BOS;Tüm sinir sisteminde 80-150 ml kadar bulunur.Devamlı olarak üretilir ve emilir.Glikoz, protein, laktik asit, üre, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, klor, bikarbonat gibi iyonları ve lenfositleri içerir.
BOS BOS’un işlevleri;- Mekanik koruma; travmaya karşı
- Kimyasal koruma; nöral ileti için gerekli uygun şartları ve iyon dengesini sağlar
- Dolaşım; kan ve sinir dokusu arasında oksijen, besin ve artık madde alışverişi için uygun ortam sağlar.
Periferik Sinir Sistemi Vücudun periferik organ ve organellerine, kaslarına giden ve gelen sinir liflerinden oluşur.İki tip sinir tipi vardır;- Kraniyal sinirler;
- Medullan spinalise girmeden doğrudan beyinden çıkarlar
- 12 adet karaniyal sinir vardır
- En uzunu ve nerede ise tüm iç organlara dallar veren Vagus siniridir
- Spinal sinirler;
- Omurilik ile son organlar arasında bağlantıyı sağlarlar
- Omurilikten çıktıkları yerlkere göre isimlendirilirler
Spinal Sinirler Servikal sinirler; boyun hizasındanTorasik sinirler; sırt ve göğüs kafesi hizasındanLumbar sinirler; bel hizasındanSakral sinirler; kalça hizasından
Periferik Sinir Sistemi
Periferik Sinir Sistemi PSS’deki sinirler işlevlerine göre iki ana grupta toplanır;- Afferent nöron; vücuttan aldığı bilgi ve duyu ile ilgili uyaranları omurilik vasıtası ile SSS’ne iletir.
- Efferent nöron; MSS’nin emirlerini vücuda iletir.
Periferik Sinir Sistemi PSS iki ana alt başlıkta incelenir;- Otonom sinir sistemi
- Somatik sinir sistemi
Otonom Sinir Sistemi Sempatik Sinir SistemiParasempatik Sinir Sistemi
Sempatik Sinir Sitemi (adrenerjik) Vücudu devamlı olarak alarm, saldırı, kaçma durumuna hazırlar. Aktive olduğunda kalp hızlanır, kalp kasılımı güçlenir, Göz kasları uzağı görebilecek şekilde kasılır ve göz bebekleri genişlerİç organlara giden damarlar gevşerİdrar torbası gevşer, sfinkter kasları kasılırTerleme artar
Sempatik Sinir Sistemi (adrenerjik) Postganglionik sinapslarda adrenalin ve noradrenalin nörotransmitter olarak görev yapar.Sempatik sistemde bulunan sinapslarda nörotransmitterin bağlanacağı presinaptik ve postsinaptik reseptörler vardır;- Alfa reseptörler
- Beta reseptörler
Adrenerjik Reseptörler (alfa) reseptörler;- 1 reseptörler; postganglioner, postsinaptik yerleşimlidirler.
- 2 reseptörler; postganglioner, presinaptik yerleşimlidirler. Uyarılmaları noradrenalin salınımını azaltır.
Adrenerjik Reseptörler (beta) reseptörler;- 1 reseptörler; postganglioner ve postsinaptik yerleşimlidir.
- Spesifik olarak kalpte bulunurlar
- Uyarılmaları kalbin kasılma gücünü, atım sayısını, miyokard’daki uyarı iletim hızını ve miyokardın uyarılabilirliğini artırır
- 2 reseptörler; postganglioner yerleşimlidirler.
- Uyarılmaları vazodilatasyon, uterus gevşemesi ve 1 reseptörlerden daha düşük oranlarda kardiyak uyarı meydana getirir
- 3 reseptörler; hem preganglioner hem de postganglioner yerleşimlidir.
- Preganglioner olanlar adrenalin ve noradrenalin salınımını modüle eder.
- Postganglioner olanlar yağ dokusunda adenilat siklaz aktivitesi ile lipoliz yapar.
Adrenerjik Reseptörler
Adrenerjik Reseptörler
Adrenerjik Sinaps
Parasempatik Sistem (kolinerjik) Asetilkolin hem preganglionik hem de postganglionik düzeylerde nörotransmitter olarak görev yapar.
Kolinerjik Reseptörler Nikotinik reseptörler;- Ganglion düzeyinde postsinaptik reseptörlerdir.
- Otonom ganglionlarda ve motor son plaklarda bulunurlar.
- Sinapslarda katyonik kanalların açılmasından sorumludurlar.
Muskarinik Reseptörler;- M1;
- M2; kardiyak etkilerden sorumludur. Atriyumların kolinerjik uyarılımı sonucu kalp atım hızı yavaşlar, bradikardi oluşur. Bunun yanında kasılma gücü azalır.
- M3; damarlar dışındaki tüm düz kaslarda bulunur. Uyarılmaları tonüs artışı ve peristaltik hareketlerin artması ile sonlanır. Bronkokonstriksiyon ve üreter tonus artışıda beraberdir. Salgılar artar, göz bebeği daralır (miyozis).
Sempatik ve Parasempatik İleti
Dostları ilə paylaş: |
