ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 Azərbaycanda yaşayan müxtəlif xalqların uzun əsrlər boyunca bərabər birgəyaşayışı onların adət və ənənələrinin də çulğalaşma- sına gətirib çıxarmışdır. Onlar tarixin bütün sınaqlarına birgə sinə gərmiş, müxtəlif çətinliklərdə çiyin-çiyinə çalışmış və eyni zaman- da, qədim köklər üzərində formalaşan vahid bir mədəniyyətin daşı- yıcısına çevrilmişlər. Əlbəttə, hər bir xalqın və ya etnik qrupun özü- nəməxsus keyfiyyətləri də yox deyildir. Bu özünü müəyyən qədər ailə məsələlərində də büruzə verir. Amma onu da nəzərə almaq la- zımdır ki, islam dini Azərbaycanda yayılıb genişləndikdən sonra onun təsir dairəsi xüsusən ailə və məişət məsələlərinə daha çox sirayət etmişdir. Bu da dini qəbul edənlərin hamısının adət və ənənələrində müəyyən izlər buraxmışdır. Ailə məişəti məsələsində Azərbaycanda yaşayan müsəlman əhalinin demək olar ki, əksəriyyəti eyni normalara riayət etmişlər. Bu bir sıra adətlərin (qonaqpərvərlik, tərbiyə, dəfn mərasimi və s.) icrasında özünü bariz göstərir. Hər bir xalqı ətraflı tədqiq etmənin yolu da məhz ailə məişətindən keçir. Ailə münasibətlərinin mahiyyəti həm islam dünyasında və həm də Qafqaz xalqlarının əksəriyyətində demək olar ki, eynidir. Qafqaz ailəsi bu bir anlayışdır, tarixi keçmişlərinə, ənənəvi mədəniyyətləri- nə, təsərrüfat-məişət xüsusiyyətlərinə görə müəyyən mənada bən- zərlik, bir oxşarlıq təşkil edir. Yaxın qonşuluq əlaqələri Qafqaz ailə- lərinin bir-birinə təsir dairəsini gerçəkləşdirmişdir. Baxmayaraq ki, bu müxtəlif şəraitdə mövcud olmuş, etnik ənənələrin müxtəlifliyi özünü fərqli şəkildə büruzə vermiş, müxtəlif tarixi hadisələrin təsirinə məruz qalmışdır. Ailə elə bir qurumdur ki, burada həm maddi münasibətlər tən- zimlənir, həm də mənəvi dəyərlər uzun əsrlər boyu qorunub saxlanı- lır. Belə ki, ailə daxilində müxtəlif inanclarla bağlı məsələlər və dini münasibətlər də öz əksini tapır. Yəni bütün bu sadalananlar birlikdə cəm şəkildə ailə məişətində mövcuddur. Lakin ayrı-ayrılıqda götü- rüldükdə bu məsələlərin heç biri ailənin məzmununu təşkil etmir. Çünki həmin münasibətlər bir-birilə çulğalaşmış şəkildə ailəyə da- xildir və onların qarşılıqlı əlaqələri daha da sıx olanda bir o qədər də 6 ailə dayaqları möhkəm olur. Odur ki, göstərilənlərin ailə həyatına böyük təsiri olduğu danılmazdır. Onu da əlavə etməliyik ki, ailə da- xilində psixoloji, bioloji, iqtisadi və mənəvi amillərin təsiri həmişə eyni olmur, bu və ya digər səbəblərdən asılı olaraq fərqli çalarlara malikdir. Göründüyü kimi, ailə münasibətlərinin özündə daha çox məsələlərin birləşdiyi, müxtəlif həyat şərtlərinin və qaydalarının vəhdət şəklində cəmləşdiyi aydın olur. Ailə elə bir anlayışdır ki, o, cəmiyyətdə ən əhəmiyyətli birlik sayılır və hamı tərəfindən bir sosial qrup kimi qəbul edilir. Ailə, üzvlərinin ortaq baxışlarına söykənən və onların bu zəmində fəaliy- yətini gərəkli edən birlikdir. O, vahid qayə uğrunda birlikdə var olub çalışan üzvlərin, qohum-əqrəbaların cəmidir, onların yaşayış tərzində ən əhəmiyyətli bir yer tutan təməldir. Ailə daxilində hər kə- sin aralarında qarşılıqlı olaraq bölüşdürülmüş özünəməxsus vəzifə- ləri olmuşdur. Onlara hamı tərəfindən bərabər yanaşılması, məsuliy- yətli davranma ailənin güclü vəziyyətə malik olmasını təmin etmiş olur. Əsərdə bizim məqsədimiz isə onun orta əsrlərdəki yeri və və- ziyyətini araşdırmaqdan ibarətdir. İndiyədək bu məsələnin tədqiq olunmaması orta əsr ailə məişətinin öyrənilməsinin əhəmiyyətini daha da artırır. Belə ki, qədimdə baş verənləri bu günümüzlə müqa- yisəli şəkildə təhlil edərkən bir sıra məsələlər lazımınca dəyərləndi- rildikdə, onların bəzilərinin keçmişdən bizə miras qaldığını və nələ- rin isə tarix səhnəsindən silinib getdiyini daha yaxşı müəyyənləşdirə bilirik. Bu baxımdan da tariximizin bir parçası olan orta əsrlər döv- rü ailəsinin araşdırılması elmi cəhətdən olduqca zəruri bir prob- lemdir. Xalqımızın tarixi keçmişinin öyrənilməsi məsələsi hələ də öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Ailə probleminin hərtərəfli tədqiqi üçün onun yarandığı vaxtdan bu günədək keçdiyi yola nəzər salmaq əhəmiyyət kəsb edir. Orta əsrlərdə ailə məişətinin öyrənilməsi bizə onun inkişaf dinamikasını izləmək imkanı verir. Orta əsrlərin ailə məişətinin elmi baxımdan təhlil olunmasının əhəmiyyəti ondan 7 ibarətdir ki, bu mövzunun indiyədək tədqiqi sahəsində mövcud olan boşluğu doldurmağa yardım edir. Orta əsrlərin Azərbaycan ailəsinin vəziyyəti və onun məişət tər- zinin ayrıca tədqiqat obyekti kimi etnoqrafik ədəbiyyatda öz həllini indiyədək tapmaması məlumdur. Bunun da bir sıra obyektiv səbəb- ləri vardır. Belə ki, bəzi mənbələrdə ara-sıra verilən ötəri məlumat- lar, şair və mütəfəkkirlərin əsərlərindəki müəyyən təsvirlər nəzərə alınmazsa, bilavasitə bu mövzuya həsr olunmuş ayrıca yazılı mənbə yox dərəcəsindədir. Bəzi tarixi mənbələrdə ara-sıra verilən ötəri məlumatlar isə bir o qədər də qənaətbəxş sayıla bilməz. Mənbələrin verdiyi məlumatların az olmasına baxmayaraq, onlar orta əsrlərdə mövcud olan nikah növlərinin mövcudluğunu və kəbinin əksərən bərabər sosial zümrələr arasında tətbiq olunduğunu təsdiq etməyə imkan verir. Orta əsrlərdə müxtəlif xalqların həyat tərzi haqqında bu dövrdə Azərbaycanda olmuş səyyah, tacir və diplomatların verdikləri bir sıra mühüm məlumatlar da əvəzsiz rola malikdir. Bir sözlə, mənbə- lərin verdiyi məlumatlar olmadan elmi cəhətdən mühakimə yürüt- mək olmaz. Yalnız şair və mütəfəkkirlərimizin əsərlərindəki ailə məsələləri ilə bağlı mühüm təsvirlər nəzərə alınmazsa, material top- lamaq çətinlik törədərdi. Elə bizim də köməyimizə gələn məhz orta əsr şair və mütəfəkkirlərinin əlimizdə olan zəngin yaradıcılıq nümu- nələridir. Bir sözlə, onların yaradıcılığı əhəmiyyətli informasiya mənbəyi kimi dəyərləndirilməlidir. Feodal münasibətləri Qərb ölkələrinə nisbətən Şərqdə daha er- kən formalaşmağa başlamışdı. Orta əsrlər dövrü Azərbaycan tari- xində həm mühüm siyasi, iqtisadi, həm də mədəni hadisələrin baş verməsi ilə müşayiət olunur. Bu zaman kəsiyində inkişafla yanaşı, müəyyən vaxtlarda tənəzzülün olduğu mənbələrin verdiyi məlu- matlarla və müxtəlif tarixi faktlarla təsdiqlənir. Bütövlükdə orta əsrlər dövründə Azərbaycan yadellilərin çox- saylı hücumlarına məruz qalırdı. Edilən bu hücumlar xalqın mədə- niyyətinə ziyan vursa da, onu müəyyən qədər ləngitsə də, tamamilə yox edə bilməmişdir. Onlar xalqın nə dilini, nə adət və ənənələrini, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|