ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 olduğu kimi eyni mahiyyət kəsb edirdi. Bir sıra ailə ənənələri əvvəlki kimi qalırdı. Məsələn, kişi yenə ailə böyüyü sayılırdı. Qadın əsasən ev, kişi isə çöl işlərilə məşğul olurdu. Lakin kiçik ailələrdə müstəqillik özünü hər sahədə qabarıq şəkildə təzahür etdirirdi. Qadının da, kişinin də öz fəaliyyətlərində tam sərbəstliyi təmin edilirdi. Ailədə qadının əməyi çox idi. O, müxtəlif ev işlərilə bəra- bər, həm də xalça toxuyur, tikmə sənəti ilə məşğul olur, qışa tədarük görür, barama saxlayır və s. ev təsərrüfatında məhsuldarlığın artması üçün fəal qüvvəyə çevrilirdi. Orta əsr müəlliflərinin əsərlərinə əsasən belə fikir söyləmək olar ki, tədqiq olunan dövrdə kiçik ailələr üstünlük təşkil edirdi. Bu da bir sıra amillərdən asılı idi. Belə ki, artıq çoxdan bəri təsərrüfat hə- yatında baş verən bir sıra dəyişikliklərin mövcudluğu, əmək alətlə- rinin təkmilləşdirilməsi, əmək məhsuldarlığının artması, sənətkarlıq sahəsində ixtisaslaşmanın getməsi, ticarətin durmadan genişlənməsi və s. kimi amillərin təsiri olmuşdur. Bundan əlavə, maddi mədəniy- yət nümunəsi kimi bir sıra ev tiplərinin adlarına mənbələrdə rast gəlməyimiz onu deməyə əsas verir ki, belə evlər yalnız kiçik ailə- lərə məxsus olmuşdur. Fikrimizə onu da əlavə edə bilərik ki, böyük ailələrin dağılması prosesi kəndlərdə ləng getsə də, şəhərlərdə daha intensiv surətdə gedirdi. Q.Qeybullayev haqlı olaraq Azərbaycanda qədimdə əhalinin böyük patriarxal ailələr şəklində yaşadığını qeyd edir. O, böyük ailələrin parçalanaraq kiçik ailələrə çevrildiyi dövrü dəqiq müəyyən etməyin qeyri-mümkünlüyünü göstərir. Müəllif bir sıra alimlərin İran və Orta Asiyada V əsrdə patriarxal ailələrin dağıldığı barədə mülahizələrini əsas götürərək Azərbaycanda da həmçinin bu prose- sin həmin əsrə aid edilə biləcəyini güman edir. (10) Böyük ailələr- dən kiçik ailələrin ayrıldığı vaxtı dəqiq müəyyən etmək mümkün deyildir. S.Hacıyeva bu xüsusda qeyd edir ki, böyük ailələrin parça- lanmasının daha intensiv prosesi IX–XIV əsrlərdə başlamış və qo- humluğun (toxumun) zəifləməsi və iri məskənlərin yaranması ilə sıx bağlı olmuşdur. (3, 26) Müəllif bunu bir zamanlar Azərbaycanın ərazilərinə daxil olan Şirvanşahlar dövlətinin tərkib hissəsi olan 18 indiki Dağıstana şamil edərək qeyd etmişdir. Məlumatçılara əsasla- naraq XIX əsrdə də böyük ailələrin olduğunu söyləyən müəllif gös- tərir ki, «nəvələrin nəvələri olunca böyük atalar birgə yaşayırdı.» (3, 31) Orta əsr müəllifi F.Rəşidəddin yazır ki, qədimlərdən türklərdə və monqollarda belə bir adət vardı ki, hələ sağlığında öz böyük oğlanlarını ayırırdılar, ona mal-qara, qoyun sürüsü və s. verilirdi, yerdə qalan isə kiçik oğula məxsus olurdu. Kiçik oğul «odçigin» (yəni oda və ailə ocağına aiddiyyatı olan mənasında – Ş.B.) adlanır- dı, bununla da onun evin dayağı, odun əmiri, sahibi və ailənin əsası olduğunu vurğulayırdılar. Bəzən onlara odçi də deyirdilər. (9, 107) Toydan sonra qurulmuş yeni ailənin qarşılıqlı münasibətləri, ev- lənənlərin üzərinə düşən vəzifələr və böyük məsuliyyət mühüm mə- sələlər kimi ön plana çıxır. Evlənmə yalnız iki gəncin cütləşməsi de- mək deyildir. Burada ailənin həyata keçirdiyi funksiyalar özünü göstərir. Ailənin funksiyalarına nəslin davam etdirilməsi, təsərrüfa- tın idarə olunmasında iştirak, ailə daxili münasibət və övlad tərbi- yəsi daxildir. İlk növbədə orta əsrlərdə ailənin daxilində bütün məsələlərdə əsas söz sahibinin kişi olduğunu qeyd etmək lazımdır. Ailənin baş- çısı olan kişi bütün məsələlərin tənzimləyicisi idi. Hər şey evin ağ- saqqalından asılı idi. Çünki ailə qurularkən onun məsləhəti nəzərə alınırdı. Ailənin funksiyası kimi nəsilartırma evlənən tərəflər üçün mü- hüm əhəmiyyət daşıyırdı. Nəslin davam etdirilməsi ailədə əsas mə- sələ hesab olunurdu. Xüsusən ərə gələn qız üçün bu özünü yeni ailə- də müəyyən qədər təsdiq xarakteri daşıyırdı. Belə ki, övladı olma- yan qadının həmin evin tamhüquqlu bir üzvü kimi gələcəkdə yaşaya bilməsi sual altında qalırdı. Cəmiyyət tərəfindən də uşağı olmayan- lara qarşı bəzi məsələlərlə bağlı mənfi münasibət hər addımbaşı nəzərə çarpırdı. Məsələn, təzə gəlin üstünə, doğulmuş uşaq və zahı yanına getməmək kimi maneələr ortaya çıxırdı. Çox təəssüf ki, bu cür geridəqalmış düşüncə tərzinin kənd yerlərində indi də qalması müşahidə olunur. 19 Övladı olmaq hər bir ailə üçün böyük sevinc və fərəh gətirən hadisədir. Varislikdə və təsərrüfatın gələcəkdə idarə olunmasında övlad mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Belə ki, o təsərrüfatın idarə olunması məqsədilə torpaq payçısı sayılırdı. Ata evindən ona da müəyyən torpaq payı çatırdı. Bildiyimiz kimi, hər bir dövrdə təsər- rüfatın davam etdirilməsi, ailənin dolandırılması və məişətin inkişaf etdirilməsi zəruri həyat məsələləri sayılmışdır. Xalqımızın özünə- məxsus mənəvi sərvətləri və əsrlərin sərhəddini aşaraq bu günümü- zə qədər gəlib çatan müəyyən əxlaqi dəyərləri, mənəvi keyfiyyətləri və bunları özündə ehtiva edən adət və ənənələri vardır. Ailə insan həyatında elə təzahürdür ki, onun həyatının bütün tə- rəflərini özündə ehtiva edir. İnsanın maddi və mənəvi aləminin tər- kib hissəsi olmaqla ailə həm də bütün cəmiyyətin qəbul etdiyi bir özəkdir. O eyni zamanda hüquqi baxımdan da təsdiq olunan və cə- miyyət tərəfindən qəbul olunan bir institutdur. Uşaqların tərbiyə olunmasında ailə əvəzsiz bir vasitədir. O bütün bu sadalanan xüsu- siyyətlərin cəm şəkildə birləşdiyi, vəhdət təşkil etdiyi münasibət formasıdır. Onu fərqli edən cəhət də məhz budur. Ailə təməlini möhkəm tutan onun müxtəlif məsələlərdəki qarşılıqlı münasibətlə- rindəki bütünlüyü və birliyidir. Əks təqdirdə ailə təməli büdrəyər və müəyyən çatlar verə bilər. İbtidai cəmiyyətdən bu günə qədərki inkişafda insanların müəyyən əsas qayğıları özünü ailə daxilində yaşama mücadiləsində, patriarxal münasibətlərin qorunmasında, tə- sərrüfat əlaqələrinin saxlanılmasında, mənəvi psixoloji amillərin ro- lunun möhkəmləndirilməsində göstərmişdir. Burada əsrlərdən gələn ənənələr də öz sözünü demişdir. Xüsusən ailənin müqəddəsliyi və qorunması ilə bağlı xalqın psixologiyasında yer tutan məqamlar bə- rabərində qarşılıqlı güzəştlərin olmasını zəruri etmişdir. Bu keyfiy- yət ailənin qorunmasının təminatçısı olmuşdur. Bəşər cəmiyyətinin inkişafında əhəmiyyət kəsb edən ailə onun mədəni səviyyəsinin göstəricisidir. İnsanların davranışı cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən asılıdır. Fəaliyyət və davranış tərzində təzahür olunan xalqa məxsus xüsusiyyətlərin, yəni elimizin-obamızın həmi- şəyaşar adət və ənənələrinin hərtərəfli öyrənilməsi, onların dərin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|