Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 17 

daha ciddi, daha dəyərli, daha lazımlı sayılır. O fakültələr 

müəyyən sənət verir. Humanitar elmlər isə formal cəhətdən 

sənət versə  də,  əslində nisbətən az şey verir. Özün düşün, 

xüsusi təhsil görməmiş redaktor, yazıçı, tərcüməçi, hətta tarixçi 

və filosof belə  nə  qədər istəsən var, ancaq xüsusi təhsil 

görməmiş mühəndis, həkim, geoloq və bu kimi peşə ilə məşğul 

olan adam mində bir olur. Demək istəyirəm ki, "toçnıe nauki" 

daha elmi, daha konkret və daha geniş  məlumat verir. Bu 

fakültələri qurtaran adam üçün böyük Sovet İttifaqının hər 

yerində işləmək mümkündür. Bir halda ki, humanitar elmlərin 

tətbiq sahəsi daha məhduddur. Bu da yerli şərait və sairə bu 

kimi şeylərlə çox bağlıdır. 

Məsələn, universitetin geoloji şöbəsi çox maraqlıdır.  İndi 

fizikanın açdığı yeni sahələr təsəvvürə  sığmayan bir dərəcədə 

geniş və romantikdir. Bu yaxınlarda "Pravda"da akademik (adı 

yadımdan çıxıb) məqaləsi vardı. Bu məqalədə yeni hesablayıcı 

maşından danışılırdı. Sən o məqaləni tap, oxu. Adama elə gəlir 

ki, bunlar hamısı yuxudur. Mən bunları sənə yazıram ki, yenə 

də bir yaxşı-yaxşı düşünəsən. Söhbət sənin istedadın haqqında, 

yazmaq bacarığın və bacarmadığın haqqında getmir. Mən 

sənin oxuduğum  şeylərinə  əsasən deyə bilərəm ki, sənin  əsl 

ciddi mənasında yazıçı olacağına heç bir şübhəm yoxdur. 

Əlbəttə, bu mövcud talant düzgün yolla inkişaf etsə, həyat 

təcrübələri ilə  zənginləşsə, yaxşı  nəticələr verəcəkdir. Ancaq 

bunu da unutma ki, sən bir geoloq, bir həkim, bir fizik olsan, 

bu, sənin yazıb-yaratmaq istedadına yeni və son dərəcə mühüm 

əlavə sərvətdir. Ancaq sən humanitar elmlə məşğul olsan bütün 

bu əlavə imkan və sərvət sənin kisəndən gedəcəkdir. 

Mən səni könüldən salmaq istəmirəm, ancaq bütün bunları 

belə mühüm bir zamanda sənə deməyi borc bilirəm. 

Sən bilirsən ki, mənim təhsilim çox qırıq, qeyri-müntəzəm 

olub. Mən istəmirəm ki, bu cəhətdən sənin taleyin mənimkinə 

oxşasın. 

Universitetin filoloji və jurnalistika fakültələri də vardır. 

---

 18 

Bunlar dil-ədəbiyyat müəllimləri, redaksiya işçiləri,  ədəbi 

işçilər yetişdirirlər. Ümumiyyətlə, sənə deməliyəm ki, ali 

məktəbdə mükəmməl, ya səthi bilik almaq mühüm bir dərəcədə 

tələbənin özündən asılıdır. 

Ən gözəl ali məktəbdə pis oxumaq, az bilik kəsb etmək 

mümkündür. Hansı instituta, hansı fakültəyə girirsən gir. 

Səndən ağır, ciddi zəhmət tələb olunacaq. Sən bilməlisən ki, 

orta məktəbdə olan arxayınçılıq artıq bir xatirə olaraq geridə 

qalacaqdır. Ali məktəb sistematik dərin, yorğunluq bilməyən 

bir fədakar həyat tələb edir. Əlbəttə, burda da heç nə 

eləməmək, günü günə satmaq, birtəhər keçinmək olar. Lakin 

bunlar hamısı öz hesabına olacaq. Bunlar hamısı  sənin bilik 

sərvətinin azalması, yarımçıq qalması hesabına olacaq. Burda 

müəllim ancaq sənə  məsləhət verə bilər, sənin çalışmağına, 

səyinə  əlavə qüvvət verə bilər, lakin heç bir zaman sənə  səni 

əvəz edə bilməz. Sən deyirsən ki, bu ancaq ali məktəb deyil, 

orta məktəbdə də belədir. Doğrudur. Ancaq bu fərqi var ki, ali 

məktəbdə birə-beş  dəfə artıq səndən iradə, müstəqil hərəkət 

tələb olunur. 

Burda bilik kəsb etmək, mədəni adam olmaq, məlumat və görüş 

dairəsini genişləndirmək üçün ali məktəbdən əlavə Moskva mühiti, 

Moskva həyatı kimi böyük bir universitet də vardır. Lakin bu həyat 

bir dənizə  bənzəyir ki, onun dərin, dayaz yerlərini, küləkli, sakit 

tərəflərini öyrənməsən, onun girdabı harda, sualtı daşları harda 

olduğunu yaxşı-yaxşı yoxlayıb mənimsəməsən, o səni tez öz 

burulğanında məhv edə bilər... 

...İyul ayının birindən burda həm universitet, həm də Qorki 

İnstitutunda konsultasiyalar olacaqdır. Nigarla da məsləhət 

elə, bəlkə bu konsultasiyalarda iştirak eləmək üçün Moskvaya 

bir az tez gəlmək lazım oldu. Əgər məktəbi medalla bitirsən 

(buna  əmin olmaq istəyirəm), onda konsultasiya olmasa da 

keçər. Ancaq məktəbi nə  nəticə ilə qurtarmağından asılı 

olmayaraq rus və ingilis dilləri ilə məşğul olmaq lazımdır. 

Mütləq bir aylıq, ay yarımlıq müəllim tutmaq lazımdır, həm 

---

 19 

rus dili, həm də ingilis dili ilə hər gün məşğul olmaq lazımdır. 

Unutma ki, bu il institutlara medallıları da çox ciddi yoxlama 

ilə qəbul edəcəklər. Əgər yaxın zamanda medallılar haqqında 

qayda dəyişməsə  də "sobesedovanie" deyilən  şey özü bir növ 

imtahandır. Bu söhbət zamanı  tələbənin ümumi həyat görüşü 

dairəsini, inkişafını yoxlayırlar. 

Əziz oğlum! Mən sənə heç bir yüngüllük, güzəşt vəd etmək 

istəmirəm. Mənə elə  gəlir ki, sənin buna ehtiyacın da yoxdur. 

Mən səni ancaq ciddi çalışmağa,  ən ciddi imtahan, ən ağır 

zəhmətə hazır olmağa çağırıram. 

Ən sonda deyə bilərsən ki, bəs mənə hara girməyi məsləhət 

görürsən? Mən sənə  dəqiq elmlərdən birini, məsələn, 

geologiyanı məsləhət görürəm, lakin sən Qorki institutuna, ya 

MQU-nun filologiya, ya jurnalistika şöbələrinə girmək 

qərarına gəlsən, mən yox demərəm və  mənim arzuma əks 

getdin deyə  sənə heç bir məzəmmət eləmərəm. Çünki sənə 

bütün təfərrüatı yazdım. Mən inanıram ki, bütün yazdıqlarımı 

nəzərə alıb sən öz qəlbinin, öz könlünün səsini eşidər və doğru 

qərar qəbul edərsən. Bununla mən sənin atacağın ciddi bir 

addımın məsuliyyətini sənin çiyninə qoymaq istəmirəm... 

Mənim məqsədim budur ki, sənin istək və iradəni zorlamayım. 

Hələlik bu qədər. Sağ ol, oğlum! 

...Məndən Nigara salam. Məktubu ona da oxu, gör onun 

fikri nədir. 

Atan Rəsul. 

27 may, 1955-ci il. Moskva". 

 

Matəmin birinci günlərinə, ilk dövrlərinə nisbətən sonrakı 

mərhələləri daha ağır, daha göynəklidir.  İlk vaxtlar sarsıntı, 

yaranın isti-isti, hələ çox da qövr eləməyən yeri, ağrısı 

hisslərimizi bir növ dondurur, kütləşdirir, qavrama, dərk etmə, 

duyma qabiliyyətimizi korşaldır. İtkinin dibi görünməz yarğanı 

qarşımızda hələ bütün dəhşətli dərinliyiylə açılmayıb. Matəm, 

ələm, yas, necə deyərlər, rəsmiləşib, mənəvi cəhətdən 

---