Sobalardan Kaynaklanan Karbonmonoksit Zehirlenmeleri Nasıl Önlenebilir



Yüklə 57,08 Kb.
tarix11.01.2018
ölçüsü57,08 Kb.
#20240

SOBALARDAN KAYNAKLANAN KARBONMONOKSİT ZEHİRLENMELERİ NASIL ÖNLENEBİLİR?

(Evimizin Sinsi Katili)
Prof.Dr. Muammer Kaya

Eskişehir-Osmangazi Üniversitesi, TEKAM Müdürü

Son yıllarda hem ısınma ve ısıtma amaçlı faaliyetlerden kaynaklanan karbon monoksit zehirlenmeleri artmakta hem de hava kirliliği ve çevre sorunları daha fazla önem kazanmaktadır. Enerjisinin %70’inden fazlasını ithal eden Türkiye’de ısınma ve ısıtma amaçlı faaliyetler de yakıta ödenen bedel sürekli artmaktadır. Tamamen dövize endeksli olan yakıt fiyatları hem döviz kurlarının dalgalanmasından hem de yakıt fiatlarının artışından etkilenmektedir. Büyük kentlerde yaşanan hava kirliliğinin en önemli nedenlerinden biri konutların ısıtılmasında kullanılan cihazların yaydığı emisyonlardır. Bazı şehirlere doğalgaz hava kirliliği olayını azatlıysa da doğalgazın erişmediği küçük yerleşim yerleri ve büyük şehirlerin gecekondu bölgelerinde ısıtıcı olarak sobalar ve yakıt olarak ta kömür daha uzun bir süre kullanılacaktır. Türk kömürleri ve ithal kömürlerin özelliklerinin farklı olmasından dolayı bu yakıtların sobada doğru yakılmalarının bilinmemesi ve bazı hususlara dikkat edilmemesinden dolayı soba zehirlenmeleri ülkemiz gündeminden düşmemektedir.


SOBALARDA DOĞRU KÖMÜR YAKMA ve KULLANMA YÖNTEMLERİ


  • Türkiye’de her yıl kış aylarında birçok kişi bilinçsizce yakılan kömür sobaları nedeniyle karbonmonoksit zehirlenmesine maruz kalmaktadır. Ülkemizde ölüm sebepleri arasında zehirlenmeler, sigara ve trafik kazalarının ardından üçüncü sırada yer almaktadır. ABD’de yılda karbonmonoksitten zehirlenen 20000 kişi acil servislere başvurmakta ve 500 kişi ise ölmektedir. Ülkemizde karbonmonoksit zehirlenmelerinin ve ölümlerin ciddi bir şekilde kaydı tutulmamaktadır. Tüm uyarılara rağmen maalesef her yıl karbon içeren fosil yakıtların bilinçsizce gerekli emniyet tedbirler alınmadan yakılmasından kaynaklanan zehirlenmelere bağlı ölüm sayısı artmaktadır. Ölümler kömürden olmayıp, sobaların doğru yakılma yönteminin bilinmemesi ya da ihmalkarlık/vurdum duymazlıktan kaynaklanmaktadır. Doğru yakılmayan sobada hangi kömür yakılırsa yakılsın zehirlenme olabilir. Soba alırken, kurarken, yakarken ve söndürürken bazı basit kurallara uyulması halinde üzücü soba faciaları önlenebilir veya en aza indirilebilir. Üzücü olaylarda suç, yüksek kalorili çevre dostu kömürlerde olmayıp sobayı üsten yakma tekniğini bilmememizden veya bilsek de sobayı temizlemeden alttan yakıp üste sürekli kömür ilave etmekten kaynaklanmaktadır. Sobalarda yakılan kömürün eksik/yetersiz havayla yanması sonucu ortaya çıkan karbonmonoksit gazı bacadan dışarı atılamazsa bu gaz sobanın bulunduğu ortama yayıldığında zehirlenme kaçınılmaz olmakta ve can kayıpları çok artmaktadır. Kaliteli kömür ve kalite belgeli (TSE’li) soba seçimi ilk olarak yapılması gereken iştir.




  • Ülkemizde hava kirliliğinin yoğun olduğu büyük şehirlerimizde çoğunlukla kalorifik/ısıl güçü yüksek ithal yarıtaş kömürleri ve yerli Soma Linyit kömürleri kullanılmaktadır. İthal kömür zor tutuşur, uzun süre yanar ve daha fazla ısı verir. Bu yüzden bu kömürü tuğlalı veya döküm TSE’li sobalarda ÜSTEN YAKMAMIZ gerekir. Sobanın üsten yakılmasında sobanın içine üçte iki oranında kömür konulur ve sonra üzerine çıta/odun konularak soba üsten tutuşturulur. Yanma olayı sobanın üstünden altına doğru ilerler. Üsten yakılan sobalarda kömür içinde bulunan uçucu maddeler (UM) tam yanarak karbon dioksite dönüşür ve iyi çeken bir bacadan dışarı atmosfere atılır. Üsten yakılan sobanın üzerine soba sönmesin diye kürek kürek kömür atılmamalıdır. Alta çıta ve üzerine kömür doldurup yaktığımız (ALTTAN YAKMA) sobalarda UM’ler tam yanamazlar, eksik yanma nedeniyle oluşan karbon monoksit bacadan dışarı atılamazsa bu gaz ortama yayıldığında zehirlenmeler olmaktadır. Üsten yakılan sobada sobaya hava sağlayan klape/kapaklar ve bacadan atık gazın gitmesine sağlayan klape asla kapatılmamalı veya kömür çabuk yanıp gitmesin uzun süreli ısınalım diye hava ve baca klapeleri asla kısılmamalıdır. Bu Klapelerin kapatılması CO zehirlenmelerine davetiye çıkarmaktır.





  • Kömür sobada üsten yakıldığında hem CO zehirlenme riski en aza indirilir, hem de %20 yakıt tasarrufu sağlanır. Ayrıca bacadan atılan atık gaz ve partikül madde miktarı azaltıldığından hava/çevre kirliliği azaltılmış olur. Sobaların üsten yakılması KESİNLİ/SÜREKSİZ bir yakma yöntemi olması nedeniyle birçok kişi tarafından tercih edilmemektedir. Bu yöntemde sobadaki kömür bittiğinde soba söndürülüp, tekrar doldurulup üsten yakılması gerekir. Üsten kürek kürek kömür atılmaz. Halk arasında zehirlenmelere davetiye çıkaran alttan yakmanın tercih edilme nedeni SÜREKLİ yakmaya üsten kürek kürek kömür ilavesiyle müsaade etmesi nedeniyledir. Ama alttan yakma hem zehirlenme riskini artırır hem de yakıt masrafınızı önemli derecede artırır.




  • Kömür kalorifer kazanlarında ise SAĞA/SOLA YASTIKLAMA yöntemi ile yakılmalıdır. Yeni kömür kazan içindeki yanan kor halindeki kömürün üzerine rastgele atılmamalıdır. Kalorifer kazan boruları ve bacası periyodik olarak temizlenmelidir.




  • Karbonmonoksit kömür veya yakıt içindeki karbonun yetersiz hava ile yanması sonucu oluştuğundan alev rengine bakarak karbonmonoksit oluşup oluşmadı belirlenebilir. Mavi alev tam yanmanın olduğunu ve karbonmonoksit oluşmadığını, portakal rengi alev eksik yanma ve karbonmonoksit oluşumunun olduğunu, sarı alev ise tamamen karbonmonoksit oluştuğunu ve yakıcının hiçbir şekilde yakılmaması gerektiğini ifade eder.






SOBA YAKARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR


  1. Soba, Yakıt ve Yakma Yöntemi ile ilgili Alınması Gerekli Önlemler


Sobaların seçimi, yakılacak kömürün cinsine uygun olmalı; yakma tekniğide soba tasarımı ve yakılacak kömüre uygun olmalıdır.



  • Kalite belgesi olan kömüre uygun soba seçiniz (İthal kömür için tuğlalı/ döküm ve yerli linyit için tuğlalı/döküm/kovalı soba en uygunudur).

  • Sobayı oda içinde yeterli hava akımı olan en uygun yere devrilmeyecek şekilde yerleştiriniz (boru ve dirsek sayısı minimum olsun ve boru-baca mesafesi kısa olsun) ve altına yanmayan altlık (mermer, seramik vs) koyun.

  • Soba sızdırmaz olmalıdır.

  • Sobanın içine 2/3 oranında kömür koyun.

  • Sobayı üsten tutuşturup yakın.

  • Soba tutuşturulurken alt hava kapağı (klape) kapalı üst hava kapağı açık olmalıdır.

  • Tutuşmadan sonra üst hava kapağı kapatılarak alt hava kapağı yanma şiddetine göre ayarlanarak açık bırakılmalıdır (Böylece tasarruflu ve kontrolu yanma sağlanabilir)

  • Soba yanarken hava klapesi ve duman klapesi daima açık olmalıdır. (Yakıt tasarrufu yapalım diye hava veya duman klapelerini tamamen kısmayın).

  • Üsten yakılan sobaya sönme aşamasına doğru veya yatmadan önce yan-manın sürmesi için üsten kesinlikle kömür ilavesi yapmayın.

  • Soba söndükten sonra boşaltıp küllerini temizleyip tekrar üsten yakın.

  • Kovalı sobada ithal kömürü kovanın ortasına bir odun parçası yerleş-tirerek etrafını kömürle doldurunuz. İthal kömürler zor tutuşurlar. Sobayı 2/3 kömürle doldurup üzerine çıta koyup üstten tutuşturunuz.

  • Kovalı sobalarda kömürün tamamen yanmasını bekleyiniz. Eğer sobayı yakmaya devam edecek iseniz yanması bitmiş kovayı yeni kova ile değiştiriniz.

  • Mümkünse yatarken sobayı mutkala söndürün.

  • Tam sönmemiş soba kovası sobadan çıkarıldıktan sonra evin içine bıra-kılmamalı, su ile tamamen sönmesi sağlanmalıdır.

  • Döküm ve tuğlalı sobalar daha uzun ömürlü ve daha pahalıdır, bu türleri tercih ediniz.



  1. Baca ve Borularla ile ilgili Alınması Gerekli Önlemler




a) Bacalar

Ülkemizdeki ev yangınlarını %20’si temizlenmeyen bacalardan kaynaklanmaktadır. Ülkemizde baca temizletme oranı maalesef %2 mertebesindedir.


  • Baca temiz ve açık olmalıdır (Üstüne kuşlar yuva yapmamalıdır).

  • Bacalar sağlam, sıvalı ve sızdırmaz olmalıdır.

  • Bacalar mümkünse ortak/şönt olmamalı, her daire için bağımsız olma-lıdır.

  • Bina bacası çatının en yüksek noktasından 1m yüksekte olmalı ve çıkan gazların dağılabilmesi için yanındaki binalardan en az 6 m uzaklıkta olmalıdır.

  • Bacalar yılda en az bir kere temizlenmelidir/temizletilmelidir.

  • Bacalar yeterli yalıtıma sahip olmalıdır. (Bacanın hızla soğuyan kısmı özellikle yoğuşmaları engellemek için iyi izole edilmelidir).

  • Baca üzerinde yarık, çatlak olmamalı, baca iç yüzeyi pürüzsüz olma-lıdır.

  • Bacanın geçtiği duvarın et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır.

  • Bacaların kesitlerinin is/kurum, sıva/tuğla parçalarıyla veya kuş ölüle-riyle tıkalı olmaması gerekir.

  • Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca delik kesitinin uygun olup olmadığı veya tıkanma olup olmadığı kontrol edilmelidir.

  • Aynı bacaya soba ile birlikte başka bir şey bağlanmamalıdır.

  • Soba boru ucu baca çapını tıkamamalı/daraltmamalıdır.

  • Baca üstü yağmur/kar suları/kuşların girişini engellemek için beton/saç şapkalı veya başlık olmalıdır.

  • Çekişi iyi olmayan bacalara rüzgar aspiratörü takılmalıdır.

  • Baca rüzgardan fazla etkilenmeyecek şekilde iyi çekişli olmalıdır.

  • Baca etrafında türbülans oluşmamalıdır (Ağaç, bina vs. ile)

  • Lodoslu bölgelerde bacaya klape takmak geri tepmeleri önlemede yar-arlı olabilir.

  • Boru baca bağlantısı iyi yapılmalı, borunun etrafına bir boru bileziği geçirilmelidir.

  • Bacaların çekmesi alt ve üst kısımlarındaki basınç farkı ile ilgilidir (Tek katlı bir ev için toplam baca boyu en az 4-6 m olması gerekir).

  • Yanında yüksek bina bulunan bir evin bacası yandaki yüksek binanın boyunu geçmesi gerekir.

  • Çatı üstündeki baca kütlesinin ekseni esas rüzgar esme yönüne dik alın-malıdır.

  • Baca delikleri tavandan 25-30 cm aşağıda olmalıdır.

  • Baca delik çapları 17 cm olmalıdır.

  • Baca deliklerinin altında temizlenmesi esnasında pisliklerin alınabilmesi için altta temizleme delikleri olmalıdır. Delikler zeminden 90 cm yük-seklikte olmalıdır.

  • Odanın hızla soğumasını ve baca çekişindeki kötüleşmeyi önlemek için sobanın kurulu bulunduğu odadaki pencere ve kapının kırık camları onarılmalıdır.



TIKALI BACA KESİTİ ve BACA TEMİZLEME

b) Borular


  • Borular duvardan en az 50 en fazla 150 cm uzağa kurulmalıdır. Böylece boru ve bacada kurum ve/veya katran oluşumu ve tıkanma minimum olur.

  • Soba boruları mümkün olduğunca kısa ve düşey doğrultuda yapılmalı-dır.

  • Yatay borular bacaya doğru %10-15 eğimle yükselerek takılmalıdır.

  • Bacalar yılda en az iki kere temizlenmelidir.

  • Bacalarda yoğuşma önlenmelidir.

  • Fazla dirsek ve borudan kaçınılmalıdır. En fazla iki dirsek kullanılma-lıdır. Böylece tıkanma ve gaz sızma olasalığı azalır.

  • Boru ve dirsek ek yerleri ısıya dayanıklı alüminyum bandlarla sızdır-maz halde bandlanmalıdır.

  • Boru uçu baca deliğine fazla sokup tıkanmamalıdır.

  • Borular pencere ve duvardan dışarı çıkarılmamalıdır.

  • Bacaya klape takmak geri tepmeleri önlemede yararlı olabilir.

  • Baca çekişi soba kurmadan önce bir gazete parçası yakılarak kontrol edilmelidir.

  • Boru çapı 13 cm’’dem küçük olmamalıdır.

  • Kışa girmeden önce baca temizliği mutlaka yapılmalıdır.


III. Sobanın Kurulu Olduğu Odanın İzolasyonu ile ilgili Önlemler

  • Duman gazının soğuyarak yoğunlaşması ile oda içine sızmasını önlemek, ısınan sıcak havanın da kaçışını engellemek için kapı ve pencere çerçevesi ile duvar arasında yarık, çatlak ve boşluk olmamalıdır. Eğer varsa, onarılmalı ve sızdırmazlık sağlanmalıdır.

  • Isınan sıcak havanın bina dışına çıkışını engellemek için pencere çerçeve kenarları ile kanat arası hava sızdırmaz bir hale getirilmelidir.

  • Geceleri sobanın kısık yakılmasından ve cam kenarlarındaki hava kaç-aklarından dolayı oda hızla soğur. Bu kaçak noktaları onarılmalıdır.

  • Beton bloklar ısıyı kolayca iletir. Bu nedenle dairenin tavanı çatıya bakıyorsa veya açık hava ile doğrudan temas halinde bulunuyorsa mutlaka yalıtım yapılmalıdır. Yukarıdaki esaslara uymayan daireler ve işyerleri kışın yangın riski taşırlar. İçerde bulunan kişilerin de zehir-lenme tehlikesi söz konusudur. Üzücü sonuçları engellemek elinizdedir!


IV. Kömür Kalitesi ve Kömür Deposuyla ile İlgili Önlemler
Sizi ısıtanın kömürün KÜTLESİ değil KALORİSİ (kcal/kg) olduğunu unutmayınız. Yerli linyit kömürleri kolay tutuşur (250oC) çabuk yanarken ithal kömürler zor tutuşur (450oC) ve yanma süreleri daha uzundur.




  • Isıl değeri yüksek; kül, kükürt ve nemi düşük; iri boyutlu, tozsuz parça yıkanmış/zenginleştirilmiş ve torbalanıp üzerinde marka ve spesifikas- yonları yazılı kömür almayı tercih ediniz (Kükürtü %1’in altında kalo-rifik gücü en az 5000 kcal/kg olan kömürleri tercih ediniz)

  • Kömür depolarında mutlaka havalandırma penceresi bulunmalı ve dev-amlı açık olmalıdır.

  • Kömür kuru depolanmalı ve üzerine su dökülmemelidir.

  • Kömür yığın yüksekliği 1 m ve eni 5 m’yi geçmemelidir, aksi taktirde kömür kendiliğinden kızışarak yanabilir ve CO gaz çıkışına sebep olabilir.

  • Kömürlükte kolay yanıcı maddeler kömür yığınının yanına konmama-lıdır.

  • İhtiyacınız olduğunca torba kömür alınız, kömür depolamayınız.

  • Dökme kömür ucuz olsa da bireysel ısınmada torba kömür tercih ediniz.


V. İklim ile İlgili Önlemler
Kuvvetli lodos ve inversiyon soba zehirlenmelerinin en önemli iklimsel nedenleridir. Lodoslu havalarda baca çekişi çok azalır.



  • Lodoslu havalarda sobalar çoğunlukla geri teptiğinden soba yakılmamalı, yakılmışsa su ile söndürülmelidir.

  • Lodos kuzey-güney yönünde estiğinde, güneyi kapalı (yüksek bina bulunan veya dağlar bulunan yerler) evler/illerde (Bursa ve İstanbul gibi) soba tepmesi çok sık yaşanmaktadır.

  • Lodosun fazla olduğu yerlerde baca aspiratörleri bacanın çekim güçünü artırabilir buyüzden kullanınız.

KÖMÜR SATIN ALIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

- Büyük şehirlerde kullanılan Kömürlerin kükürdünün kuru bazda %1’den az olmasına, kalorisinin ise orijinal bazda (satışa sunulanı özellikle) sınır değerlerini sağlaması ve yüksek olmasına dikkat ediniz (Satışa sunulan yerli kömürün kalorisi en az 4000 Kcal/kg (orijinal bazda), ithal kömürün ise 6000 Kcal/kg (orijinal bazda) olmalıdır).

- Kömürdeki külün ve nemin sınır değerlerini sağlamasına ve düşük olmasına dikkat ediniz. Külü ve nemi yüksek kömür; kalorisi düşük kömür demektir.

- Külü ve nemi yüksek kömür; ısınma için kullanılması doğru olmayan kömür demektir. Külü ve nemi yüksek kömürün bedeli çok düşük dahi olsa, pahalı kömür demektir.

- Kömür satın alırken kömürdeki nem ve kül miktarını mutlaka öğreniniz. Satın alacağınız kömürün nem ve kül miktarını öğrenirseniz nem ve kül içermeyen kömür miktarını aşağıdaki denklemden kolayca hesaplayabilirsiniz.

- Eğer kalorifer kazanınızda yılda 100 ton kömür kullanılıyorsanız ve kömürünüz %17 kül ve %27 nem içeriyorsa bunun yerine en fazla %10 kül ve %10 nem içeren kömür satın alarak kömür tüketimini 76 tona indirebilir, 24 ton külü ve nemi evinize taşımamış, havayı kirletmemiş, nem ve küle boşuna para ödememiş olursunuz.

- Kömür torbası içinde toz, toprak çıktı ise bunu mutlaka önce satın aldığınız yere bildiriniz ve gereğini yapmasını isteyiniz. Gereğini yapmazlarsa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü veya Belediyeden yardım isteyiniz.

- İhtiyacınız oldukça kömür satın alınınız. Evinizi kömür deposu haline getirmeyiniz.

- İthal Sibirya menşeyli yarıtaş kömürü veya yerli Soma kömürü kullanmayı tercih ediniz. Petro-koku ısınma/ısıtma amaçlı kesinlikle kullanmayınız.

YAKITLARIN UCUZLUK SIRALAMASI

Kömür ve doğalgazın fiat karşılaştırması 1000 kcal ısının TL olarak maliyetiyle yapılır. Güncel yakıt fiatları ve ortalama yanma verimlerini dikkate aldığımızda şu an en ucuz yakıt doğalgaz (0.087 TL/1000 kcal), ikinci ithal Sibirya kömürü (0.090 TL/1000 kcal), üçüncü Tunçbilek torbalanmış yıkanmış linyit kömürü (0.093 TL/1000 kcal) ve sonuncu Soma +18 yıkanmış ve torbalanmış linyit kömürüdür (0.100 TL/1000 kcal). Doğalgaz hala en ucuz yakıt olurken ithal Sibirya kömürü yerli kömürlerden daha ucuz ve kaliteli bir kömür seçeneği olmayı sürdürmektedir.






İthal Sibirya

Soma ELİ* Kısrakdere Yıkanmış

Tunçbilek GLİ* Yıkanmış

Doğalgaz

AID (kcal/kg)

Min. 7000

4640

4990

8250 kcal/m3

Toplam S (%)

Max. 0.9

0.92

1.95




Ucucu Madde (UM) (%)

Max. 15-24

35

31.50




Nem (%)

Max. 10

17

17.25




Kül (%)

Max. 14

13

14




Boyut (mm)

20-70

+18

10-18 ve +18




Ton/m3 Fiatı

380-440

303

303

0.6675

Ortalama (%) Yanma Verimi

65

65

65

93

TL / 1000 kcal

0.083-0.097

0.100

0.093

0.087

Ucuzluk Sırası

2

4

3

1

* ELİ ve GLİ güncel satış fiatları TKİ’nin internet sitesinden Eskişehir için alınmıştır. Doğal gaz güncel fiatları www.esgaz.com’dan Eskişehir için alınmıştır.

Kış aylarında ısınırken yukarıdaki önlemlere uyarsak facialarla karşılaşmayız. Aksi halde ısınalım derken canımızdan olabiliriz. Doğru ve bilinçli ısınma sonucunda hem zehirlenmeyiz hem de çevreyi kirletmeden önemli miktarda yakıt tasarrufu yapaliliriz.
Yüklə 57,08 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə