Sof2007-Azeri doc

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
127
Kommersiya kimyəvi maddələrin sayının növbəti 15 il ərzində 80% artacağı gözlənilir. 
Kimyəvi Maddələrin  İdaredilməsi üzrə Beynəlxalq Strategiya 2006-cı ilin Fevral ayında 
qəbul olunub; orada bio-təhlükəsizlik rekkomendasiyaları  və alimlər üçün idarəetmə 
kodları mövcuddur. Siyasət qurucuları  və mütəxxəssislər, ağır metallara dair 
nizamnamələri qlobal şəkildə genişləndirmək və növbəti kiyəvi təhlükəsizlik 
strategiyalarında ölkələr arasında genişlənən boşluqları doldurmaq məqsədilə kimyəvi 
təhlükəsizlik kontekstində preventivlik prinsipinə müraciət olunması tələbini gücləndirirlər. 
 
Nanotexnologiyanın müxtəlif formalarının ekologiya və sağlamlığa vurduğu təsirlər üzrə 
tədqiqatların sayı günü-gündən artır. Bu isə yeni nanotexnoloji standartlara gətirib 
çıxaracaq. Çin standartları quran  ilk ölkə olub. Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı 
standartlarn işlənib hazırlanması prosesindədir, və Amerika Sınaqlar və Materiallar 
Cəmiyyəti özünün nanotexnologiya üçün ilk terminologiya üzrə standartını nəşr edib.  
BMT-nin Sənaye və  Kənd Təsərrüfatı  Təşkilatı biotoxnologiya üçün, milli və beynəlxalq 
səviyyədə razılaşdırılmış protokollar və metodologiyalarla ekoloji risklərin 
qiymətləndirilməsi tədqiqatlarına başlanmasını tələb edib. Bio-təhlükəsizliyə dair Karfagen 
Protokoluna müvafiq olaraq müstəqil araşdırıcı beynəlxalq komissiyanın yaradılması  və 
bio-texnologiya ilə  əlaqəli hadisələrin beynəlxalq qeydiyyatının həyata keçirilməsi irəli 
sürülüb.   
 
Mühafizə olunan ekoloji sahələr həm torpaq həm də dəniz mühitləri üçün təklif olunublar. 
“Qrinpis” təşkilatı dünya okeanlarının 40%-inin təbii ehtiyatlar elan olunmasını  və torpaq 
ərazilərinin qorunduğu kimi mühafizə olunması  təklifini irəli sürüb. BMT-nin verdiyi 
məlumata  əsasən oekanların 0.6%-i, torpaqların isə 12%-i mühafizə olunmaqdadır. 
Çirklənmələr nəticəsində  dənizdə 200-ə yaxın “ölü zonalar” və ya oksigenlə az təmin 
olunmuş  ərazilər meydana gəlib. Bu isə balıq ehtiyatlarını  və  həyatı balıqçılıqdan asılı 
olan insanların güzəranını pisləşdirir. Dünyada olan mərcan riflərinin təqribən 16%-inin 
90%-ə  qədəri ölü vəziyyətindədir. 2012-ci ilədək dənizdə mühafizə olunan ərazilər 
şəbəkəsinin qurulması  məqsədinə nail olmaq üçün 2007-ci ildə kompüterləşdirilmiş 
qrafikin hazırlanmasına başlanılıb.  
 
Bəzi alimlər belə güman edirlər ki, qlobal istiləşməyə səbəb olan dinamik qüvvələr insanın 
iqlim dəyişikliyini dayandırmaq bacarığını ötüb keçiblər. Post-Kyoto strategiyalarını daha 
məzmunlu və  ədalətli etmək  ətrafında müzakirələr artır. Mövcud olan ideyalardan biri 
adambaşına düşən qlobal karbon emissiyaları  hədəflərinin formalaşdırılmasından 
ibarətdir. Böyük Səkkizliyin liderləri istixana qazlarının emissiyasında “əsaslı” 
azaldılmasına cəhd etməyə  və 2009-cu ilədək BMT-nin rəhbərliyi altında, yeni – daha 
məzmunlu – istixana qazlarının emissiyasına dair müqavilədə yekdilliyə nail olunması 
üçün razılaşıblar. Bir çox ölkələr 1990-cı ildə mövcud olan emissiyaların 2050-ci ilədək 
50%-ini azaltmaq hədəfini dəstəkləyirlər. Avstraliya, Çin və Hindistan kimi yüksək 
emissiya buraxanlar da daxil edilməklə yeni Asiya-Sakit okean iqlim müqaviləsi üçün 
danışıqların başlanması üçün səylər göstərir. Emissiyaların azaldılması strategiyaları  və 
hədəfləri üçün yeni təkliflər artçaqdadır. AB-nin yeni Enerji Strategiyasının  şərtlərinə 
əsasən CO
2
 emissiyaları 2020-ci ilədək 1990-cı ildəkindən 20% azaldılmalıdır – əgər 
ABŞ, Çin və digər iqtisadi cəhətdən güclü dövlətlər emissiyaların müqayisəli azaldılması 
ilə razılaşsalar, bu hədəf 30%-ə də qalxa bilər. 
 
 
Böyük Britaniya, qanunla istixana qazlarını məhdudlaşdıran ilk ölkə ola bilər. AB və ABŞ 
hökuməti iqlim dəyişikliyinin və enerji təhlükəsizliyi məsələlərinin öhdəsindən gəlmək üçün 
komitələr yaradıb. Noreç 2050-ci ilədək emissiyalarını  sıfıra endirməklə dünyanın ilk 
“karbonsuz” ölkəsi olmaq niyyətindədir. Eyni zamanda ölkələr və yerli idarəetmə orqanları 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
128
qeyri-effektiv közərmə lampalarının istifadəsinin dayandırılması üçün nizamnamələr qəbul 
edirlər.  
 
Kosmik müşahidələr ekoloji dəyişikliklərə nəzarətin həyata keçirilməsi üçün əsas vasitəyə 
çevriliblər, və bununla da strategiya qurucularına, tələblərə cavab verən strategiyalar 
işləyib hazırlamalarına və ekologiya ilə əlaqəli nizamnamələrin gücləndirilməsinə köməklik 
göstərir. Avropa Kosmik Agentliyinin “Qlobvetlend” layihəsi Bataqlıqlaşmış  ərazilərə dair 
Ramsar Konvensiyasını  dəstəkləyir. Ekologiya və  Təhlükəsizlik üzrə Qlobal Monitorinq 
sistemi ictimaiyyəti, strategiya qurucularını və qərar qəbul ediciləri, operatov və müştərək 
kosmik, hava, yer və dəniz müşahidələrinə əsaslanmış əhəmiyyətli strateji ekoloji və mülki 
təhlükəsizlik məlumatları ilə  təmin edir. Sağlamlıq üzrə Erkən Xəbərdarlıq Sistemi təbii 
fəlakət və epidemiya hallarında peyk komunikasiya sistemlərindən istifadə etməklə 
xəbərdarlıq və fövqəladə siqnalların verilməsini təkmilləşdirəcək. “Kosmos və Əsas Təbii 
Fəlakətlər” Beynəlxaq Çarteri, fövqəladə hallarda dünyanın istənilən yerində  təbii 
fəlakətlərlə üzləşmiş insanlara pulsuz peyk məlumatlarını  təmin etmək məqsədi daşıyan 
beynəlxalq, özəl, və dövlət kosmik agentliklərinin  şəbəkəsidir. Təqribən 41 dövlət fərdi 
peyklərə malikdir. Kosmik çirkləndirmənin öhdəsindən gəlmək üçün mexanizm olmadığı 
üçün, 2007-ci ilin yavarında Çində anti-peyk sınaqların, bəzi anti-ASAT (peyk əleyhinə) 
qəlpələrinin kimi müqaviələrin həyata keçirilməsini zəruri edən hadisələrin Vyanada 
yerləşən Agentliklərarası  Kosmik    Qəlpələrin Koordinasiyası Komitəsi tərəfindən 
layihələşdirilməsi ehtimalı var. 
 
Bir çox sənayelər və yerli özünü idarəetmə orqanları, milli rəhbərliyin yoxluğunda müvafiq 
ekoloji və enerji strategiyaları  və nizamnamələri işləyib hazırlayırlar. Bir çox hallarda 
bunlar beynəlxalq standartlara və ya müqavilələrə  əsaslanırlar. Bəzi ölkələrdə  vətəndaş 
cəmiyyətinin, bəzi hallarda beynəlxalq QHT-lərin köməyilə yerli və regional 
nizamnamələrin hazırlanmasına cəlb olunması getdikcə artır. 
 
Lux Research şirkətinin həyata keçirdiyi Klintex Report™-un verdiyi məlumata  əsasən, 
klintek yeniliklər genişlənməkdədir: 150 klintek layihələri bütün dünyada fəaliyyət göstərir 
və 2006-cı ildə 29 874 klintek-əlaqəli elmi jurnal məqalələri nəşr olunub. 
 
Milli və beynəlxalq ekoloji effektivliyi və ekoloji performansı artırmaq üçün özəl  şirkətlər, 
hökumətlər, QHT-lər və beynəlxalq təşkilatlar arasında ittifaqlar yaranmağa davam edir. 
Buna nümunə olaraq ilk ildönümündə 8 trilyon dollara çatan Məsuliyyətli Sərmayə 
Prinsiplərini; dövlət səviyyəsində çirklənmə ilə mübarizə aparmaq üçün Amerika Dövlətləri 
təşəbbüsünü; Asiya-Sakit okean Əməkdaşlığını; və  Şəhər Ekoloji Birliklərini – Kyoto 
Protokolunun bələdiyyə versiyasını missal göstərmək olar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
129
Avropa 
Afrika 
Lat. Amerik
və Karib 
Asiya və 
Okeaniya
Qərb Asiya
Şimali 
Amerika 
Qrafik 25. Çoxtərəfli Ekoloji Sazişin Tərəflərinin Sayı, 1975–2007 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: YUNEP GEO Məlumat Portalı, Minillik Layihəsi yeniləndirmələri ilə 
 
 
Qrafik 26. 2006-cı ilin dekabrından başlayaraq YUNEP GEO Regionu tərəfindən (BMT-
nin Ekoloji Proqramı) 14 Çoxtərəfli Ekoloji Müqavilənin Ratifikasiyası (mötərizədə rgionda 
olan ölkələrin sayı)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: YUNEP GEO Məlumat Portalı 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ramsar 
BMTDHK
 
Ozon  
Bazel  
BMK 
BMTİDÇK 
Kyoto 
SMK 
Rotterdam  
Stokholm  
Kartaxena 
 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
130
 
 
Minilliyin Layihəsinin Bölmələri  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
131
Əlavə 
 
Minillik layihəsi İştirakçılarının Demoqrafik Göstəriciləri 
 
Bu il qlobal çağırışlara, Gələcəyin Durumu İndeksi dəyişənlərinin qiymətləndirilməsinə, 
2030-cu ilədək təhsil və öyrənməyə (tədrisə), gələcək Beynəlxalq Ekoloji Təhlükəsizlik 
məsələlərinin araşdırılmasına 334 futurist, alim, biznes planlayıcıları, elmi işçi və  qərar 
qəbul edici yardım göstərib. Aşağıdakı qrafiklər regional və sektoral demoqrafik 
göstəriciləri əks etdirir. 
 
 
Qrafik 27. 2008-07 ci il Proqramının İştirakçıları  
 
İştirakçıların ümumi sayı: 334 
 
Sahəvi 
Demoqrafiya 
    Regional 
Demoqrafiya 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Son 10 il ərzində 2,375 iştirakçının sayəsində  həyata keçirilən bir çox işlər müştərək 
xarakter daşıyır. İkinci Qrfafiklər onların regional və sektoral demoqrafik göstəricilrini əks 
etdirir. 
 
Sahəvi 
Demoqrafiya 
    Regional 
Demoqrafiya 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   Elmi    Özəl sektor/ 
korporasiya 
QHT 
Digər  Hökumət 
Şim. Amer. (97) 29%
Lat. Amerikası (56) 17% 
Avropa (96) 
29% 
Cənubi Asiya və 
Okeaniya (60) 18% 
Yaxın Şərq və 
 Şim. Afrika (10) 3% 
Afrikanın Sub Saxara Regionu (15)  
4% 
   Elmi 
Özəl 
sektor 
QHT 
Digər 
Hökumət 
Afrikanın Sub Saxara 
Regionu (54) 
2%
Yaxın Şərq və  
Şim. Afrika (131) 
6%
Cənubi Asiya və 
Okeaniya (583) 25% 
Avropa (682) 
28% 
Lat. Amerikası (408)
17% 
Şim. Amerika (517) 
22%

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
132
Cari və Əvvəlki Sponsorlar 
 
Alan F. Key və Hazel Henderson Foundation for Social Innovation, St. Avqustin, Florida ştatı 
(1996–2000)  
Amana İnstitutu, San Paulu, Braziliya (2004)  
Applied Materials, Santa Klara, Kaliforniya (2002–07)  
Ordu Ekoloji Strategiya, Arlinqton, Virciniya (1996–2007)  
Dar Almashora for Consulting, Küveyt (Küveyt Neft Şirkəti 2003–04 və Küveyt Petrol 
Korporasiyası 2005–06)  
Deloyt end Tuş LLP, Klivlend, Ohayo (1998–2007)  
Ford Motor Şirkəti, Diyerborn, Miçiqan (1996–97, 2005–06)  
Gələcək Fondu, Belvyü, Vaşinqton (1997–98, 1999–2000, 2007)  
Ceneral Motors, Uorren, Miçiqan (1998–2003)  
Hyuz Kosmos və Kommunikasiya sistemləri, Los Anceles, Kaliforniya (1997–98, 2000) 
Rabitə Nazirliyi, Azərbaycan Respublikası (2007) 
Təhsil Nazirliyi və Təhsil üzrə Prezident Komissiyası, Koreya Respublikası (2007) 
Monsanto Şirkəti, Seynt Luis, Missuri (1996–98)  
Motorola Korporasiyası, Şaumburq, İllinoys (1997)  
Pioner Hay-Bred Interneyşnl, Uest De Moyn, Ayova (1997)  
Təhsil üzrə Prezident Komissiyası, Koreya Respublikası (2007) 
Şell İnterneyşnl (Royal Daç Şel Neft Şirkəti), London, Böyük Britaniya (1997) 
YUNESKO, Paris, Fransa (1995) 
BMT Gələcək Forumu (Koreya Respublikası) (2007) 
BMT-nin İnkişaf Proqramı, Nyu York, (1993–94)  
Birləşmiş Millətlər Universiteti, Tokyo, Yaponiya (1992–95, 1999–2000)  
ABŞ Enerji Departamenti, Vaşinqton, Kolumbiya Dairəsi. (2000–03)  
ABŞ  Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi, Vaşinqton, Kolumbiya Dairəsi (1992–93, 1996–
97)  
Vudro Vilson Beynəlxalq Alimlər Mərkəzi (Proqnozlaşdırma və İdarəetmə Layihəsi), 
Vaşinqton, Kolumbiya Dairəsi (2002) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
133
Akronimlər və Qısaltmalar 
 
TBFA  
Türkiyənin Bütün Futuristləri Assosiasiyası 
AP    
Anti-peyk 
ASEAN Cənubi-Şərqi Asiya Dövlətləri Assosiasiyası 
BMK  
Bioloji Müxtəlifliyə dair Konvensiya 
CO
2
    
Karbon  qazı 
KSK  
Kimyəvi Silahlar Konvensiyası 
İYK    
İnkişafa Yardım Komitəsi 
AKA   
Avropa Kosmik Agentliyi 
AB    
Avropa Birliyi 
ÜDM  
Ümumdaxili məhsul 
İQ   
İstixana qazı 
GMO  
Genetik cəhətdən modifikasiya edilmiş orqanizm 
ÜDG  
Ümumdaxili gəlir 
BAEA  
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi 
BCM  
Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi 
İKT    
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları 
BEA  
Beynəlxalq Enerji Agentliyi 
BƏT  
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı 
ISO    
Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı 
İT   
İnformasiya texnologiyası 
AK    
Aşağı kvartil 
MİM    
Minilliyin  İnkişafı Məqsədi 
ÇEM  
Çoxtərəfli ekoloji müqavilə 
NASA  
Milli Aeronavtika və Kosmik Tədqiqatlar Agentliyi 
QHT  
Qeyri-hökumət təşkilatı 
ATƏT  
Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı 
PGD  
Implantasiya öncəsi Genetik Diaqnoz  
PERT  
Proqram Qiymətləndirməsi və Baxış Texnikası  
POPs  
Sabit üzvi çirkləndiricilər 
ppm    
Milyona  düşən hissə  
 
PPP  
Alıcılıq Qüvvəsi Pariteti  
SIMAD Kütləvi Dağıdıcı Xüsusi Fərd 
GDİ    
Gələcəyin Durumu İndeksi 
TIA    
Tendensiyanın təsirinin təhlili  
TMC  
Transmilli mütəşəkkil cinayətkarlıq 
BMT  
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 
BMT SMK  BMT-nin Səhralaşma ilə Mübarizə Konvensiyası  
BMT İDÇK BMT-nin 
İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası  
BMT DHK 
BMT-nin Dəniz Hüquqi Konvensiyası  
BMTİP BMT-nin 
İnkişaf Proqramı  
YUNEP BMT-nin 
Ətraf Mühit Proqramı  
UNFPA BMT-nin 
Əhali Fondu  
YUNIDO BMT-nin 
Sənayenin İnkişafı Təşkilatı  
UNODC BMT-nin 
Narkotiklər və Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsi  
BMTU  
BMT Universiteti  
YK  
Yuxarı kvartil 
ABŞ  
Amerika 
Birləşmiş Ştatları 
VR    
Virtual Reallıq 
ÜST  
Ümumdünya 
Səhiyyə Təşkilatı 
ÜTT    
Ümumdünya  Ticarət Təşkilatı 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
134
 
Qrafiklərin və Cədvəllərin Siyahısı 
 
QEYD: bu Siyahılrda göstərilmiş səhifə nömrələri Gələcəyin Durumunun çap bölməsinin 
səhifə nömrələrini əks etdirir, bu word-formatlı yazı verisyasının yox.  
 
 
Qrafiklər 
Qrafik 1.  GDİ 2007.........................................................................................................6 
Qrafik 2.  Qlobal Səthi Temperatur Anomaliyaları (0C) ……………………...................13 
Qrafik 3.  Təmiz su mənbələrindən istifadə imkanı olmayan əhali (əhalinin faizi).…….15 
Qrafik 4.    Qida ehtiyatı (kalori/həcm)………………………….……………………………17 
Qrafik 5. 
Azadlıq üzrə Qlobal Tendensiyalar........................................................19 
Qrafik 6.  Regional İnternet istifadəçilərinin Artımı.........................................................23 
Qrafik 7.  Gündəlik Adambaşı 1.08 Dollar düşən Əhalinin Hissəsi (%)......................... 25 
Qrafik 8.  Terapevtlər (hər 1,000 adama).......................................................................27 
Qrafik 9.  Beynəlxalq təşkilatların Artımı (QHT-lər və Hökümətlərarası Təşkilatlar)…...29 
Qrafik 10. Silahlı Münaqişələrdə Qlobal Tendensiyalar, 1946-2006...............................31 
Qrafik 11. Milli Parlamentlərdə Qadınlar (faiz)................................................................33 
Qrafik 12. Beynəlxalq Qeyri-Qanuni Ticarət................................................................... 35 
Qrafik 13. Beynəlxalq Əsas Enerji Təchizatı...................................................................37 
Qrafik 14. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatında və Əməkdaşlıq edən Qeyri-üzv 
Ölkələrdə Gözlənilən Tədqiqat və Təkmilləşdirmə xərcləri (ÜDM-nin faizi)....................39 
Qrafik 15.  Qlobal Çağırış və GDİ Prosesi………………………………............................42 
Qrafik 16. GDİ 2007.........................................................................................................45 
Qrafik 17. GDİ 2007 Tendensiyanın Təsirinin Təhlili ilə birgə..........................................46 
Qrafik 18. 2005 və 2007-ci illər GDİ-lərinin Müqayisəsi...................................................46 
Qrafik 19. Əxlaqi, Fiziki, Təhlükəsizlik, Səhiyyə, İntellektual və Sərvət Gözləntilərinin 
Tendensiyaları…………………………………………………………………………………..47 
Qrafik 20. Ölkələrin Tənzimlənməyən GDİ Mütləq Dəyərləri…………….........................48 
Qrafik 21. Türkiyə GDİ.....................................................................................................49 
Qrafik 22. Qlobal və Cənubi Koreya Normallaşdırma Dəyərlərini istifadə edən Cənubi 
Koreya üçün Nisbi (müvafiq) GDİ-nin Müqayisəsi...........................................................50 
Qrafik 23. Təhsil İmkanları Ehtimalı, 2030.......................................................................55 
Qrafik 24. 2070-2100-cu illər və 1961-1990-cı illər arasında HadGEM1 A1B  Temperatur 
Fərqləri……………………………………………………………………..……………...........81 
Qrafik 25. 1975-2007-ci illər, Çoxtərəfli Ekolji Müqavilələrin Tərəflərinin Sayı.................91 
Qrafik 26. 2006-cı ilin Dekabrından başlayaraq YUNEP GEO Regionu tərəfindən (BMT-
nin Ətraf MühitProqramı) 14 Çoxtərəfli Ekoloji Müqavilənin Ratifikasiyası.......................91 
Qrafik 27. 2006-07-ci il Proqramının İştirakçıları..............................................................93 
Qrafik 28. 1996-cı ildən bəri İştirakçılar…………............................................................ .93 
 
 
 
 

---

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
135
 
Cədvəllər 
Cədvəl  1.     Bəşəriyyət harada qazanır və harada itirir...................................................6 
Cədvəl  2. 
GDİ Dəyişənləri………...............................................................................44 
Cədvəl  3. 
2030-cu ilə görə Təhsilə Təsir İmkanları 2030...........................................54 
Cədvəl  4. 
Danışıqlarda, Təzəcə Qəbul edilmiş, Gücləndirilmiş və ya İrəli sürülmüş  
Bəzi Ekoloji Müqavilələr və ya Qanunlar.....................................................................88