Sof2007-Azeri doc
Yüklə 5,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 2007 Gələcəyin Durumu 20 beynəlxalq xülasəsi, Mərkəzi Avropa Bölməsi tərəfindən təşəbbüs edilmiş araşdırma. • Qərar qəbul etmə prosesində gələcəyin araşdırılmasının uğurla həyata keçirilməsi üçün tələb olunan amillər Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 2007 Gələcəyin Durumu 21 Xülasə Dünyadakı insanlar getdikcə daha sağlam, zəngin, təhsilli (savadı), sülhsevər olur, aralarındakı əlaqələr daha da genişlənir və daha çox yaşayırlar, lakin eyni zamanda dünya daha da korlanır, əhalisi çoxalır, istiləşir və təhlükə artır. Baxmayaraq ki, texnoloji bərabərsizlik aradan qalxmağa başlayır, lakin gəlir boşluqları gündən-günə genişlənir və İşsizlik artmaqda davam edir. Qlobal iqtisadiyyat 2006-cı ildə 5.4% artaraq 66 trilyon dollara çatıb (alıcılıq qüvvəsinin pariteti əsasında). Dünya əhalisi 1.1% və dünyada orta hesabla adambaşına düşən gəlir 4.3% artıb. Bu sürətlə 2000-2015-ci illər arasında dünyada yoxsulluq yarıdan çox azalaraq, aşağı Sahara Afrikası isitisna olmaqla BMT-nin yoxsulluğun azaldılması üzrə Minilliyin İnkişafı Məqsədinə nail olunacaq. Baxmayaraq ki, dünyanın çox hissəsi iqtisadi cəhətdən inkişaf edir, gəlir bərabərsizliyi hələ də iri miqyasdadır: dünyadakı varlı insanların 2%-i dünya sərvətinin 50%-dən çoxuna sahibdirlər, kasıb insanların 50%-i isə bu sərvətin cəmi 1%-inə yiyələniblər və dünyadakı 225 varlı insanın gəliri 2.7 milyard kasıb insanın, yəni dünya əhalisinin 40%-nin gəlirindən çoxdu. Dünya əhalisinin yarıdan çoxu, yəni 6.6 milyardı şəhər mühitində yaşayır. Şəhərləri daha yaxşı idarə etmək üçün zamanında bilik üsulu vasitəsilə kollektiv məlumatın təkmil kompüter sistemlərində işlənilməsi yolu ilə şəhər ərazisinin artması üçün yeni sahələrin təməli qoyulur. Demək olar ki hər şeyin daxilinə yerləşdirilmiş nanosensorlar və radioqəbuledicilər şəhərin bütünlükdə - nəqliyyatdan tutmuş təhlükəsizliyə qədər - idarə olunmasını asanlaşdıracaq. Baxmayaraq ki, İraq və Darfur kimi bəşəri faciələrlə bağlı xəbərlər üstünlük təşkil edir, dünyanın böyük hissəsi (qismi) sülh içində yaşayır. Son onillikdə münaqişələr artsa da, fərqli dünya görüşləri arasında dialoqlar çoxalır, ölkədaxili münaqişələrin beynəlxalq müdaxilələrin köməyilə tənzimlənməsi artır və qaçqınların sayı azalır. 2002-ci ildən 2005- ci ilə qədər Afrikadakı münaqişələrin sayı özünün ən yüksək nöqtəsindən, 16-dan 5-ə düşüb. Afrikada HİV/QİÇS xəstəliyinin səviyyəsi aşağı düşüb və hətta bir neçə il sonra sözün əsl mənasında azala bilər. Eyni vaxt ərzində xəstəlik Şərqi Avropada və Mərkəzi və Cənubi Asiyada sürətlə yayılmaqda davam edir. QİÇS hal-hazırda dünyada baş verən ölümlərin 4-cü başlıca səbəbi, aşağı Sahara Afrikasında baş verən ölümlərin isə başlıca səbəbidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının verdiyi məlumata əsasən, orta həyat davamlılığı 1955- ci ildə doğulanlar üçün 48 yaşdan, 2025-ci ildə doğulacaqlar üçün 73 yaşa qalxacaq. Qlobal əhali yüksək ölüm sayından və yüksək doğum sayından aşağı ölüm sayına və aşağı doğum sayına doğru dəyişib. BMT-nin verdiyi son proqnoza əsasən 2050-ci ilədək əhalinin səviyyəsi düşməmişdən əvvəl daha 2.8 milyard arta bilər, bu halda 2100-cu ilədək əhalinin sayı 5.5 milyard ola bilər – bu da bu gün sağ olan insanların sayından 1 milyard azdır. Lakin ehtimal olunur ki, texnoloji irəliləyişlər bu proqnozları növbəti 50 il ərzində dəyişərək, insanlara bu gün mümkün olan həyatdan daha uzun və daha səmərəli həyat sürmək imkanı verəcək. YUNESKO-nun verdiyi məlumatlara əsasən, 1970-ci ildə yaşı 15-dən yuxarı olan bütün insanların 37%-i savadsız olub. Bu gün bu faiz 18-dən aşağı düşüb. 1999-cu və 2004-cü illər arasında ibtidai təhsili olmayan uşaqların sayı təqribən 21 milyon azalaraq 77 milyona çatıb. Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 2007 Gələcəyin Durumu 22 Qlobal istiləşmənin artan saysız-hesabsız sübutları, Al Qorun “Narahatedici Həqiqət” filminin uğuru və Çinin CO 2 (karbon qazının) emissiyasında ABŞ-ı keçməsi qlobal iqlim dəyişiklikliyini bu gün dünyada mövcud olan başlıca problemlər sirasına çıxarmışdır. İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın verdiyi məlumata əsasən CO 2 emissiyaları 2000-04-cü illər ərzində özünün ən pis dövründən daha sürətlə artıb və hökumət tərəfindən yeni əməliyyatlar həyata keçirilməsə, istixana qazları 2030-cu ilədək 2000-ci ildəkindən 25-90% artacaq. BP-dən, ABŞ Geoloji Araşdırmalarından və Beynəlxalq Enerji Agentliyindən alınmış məlumatlar əsasında Niderland Ekoloji Qiymətləndirmə Agentliyi tərəfindən aparılan hesablamalar Çinin 2006-cı ildə karbon emissiyasında ABŞ-ı 8% ötdüyünü göstərir. Çin hər il 2 milyard ton kömür istehsal edir, bu da 2016-cı ilədək 4 milyard tona çata bilər. Çində 28, 000 kömür mədəni var. ABŞ 2006-cı ildə öz CO 2 emissiyasını əvvəlki ilə nisbətən 1.4% azaldıb. Avropa Birliyinə daxil olan 15 ölkənin mədən CO 2 emissiyası 2006-cı ildə demək olar ki, eyni olaraq qalıb. Nəticə etibarilə yaxşı xəbərlər də mövcuddur: 2006-cı ildə mədən yanacaqlarının istifadəsi nəticəsində baş vermiş CO 2 emissiyaları 2.6% artıb, baxmayaraq ki, 2005-ci ildə bu faiz 3.3 olub, lakin bu yaxşı xəbərlərin ömrü qısa ola bilər, çünki Çin günü-gündən daha çox kömür zavodları tikir və daha çox maşın satın alır. Dünyada təqribən 800 - 1 000 kömür zavodu planlaşdırılma və ya inşa edilmə mərhələsindədir. Əgər onlar inşa edilsələr, onların 40 il fəaliyyətdə olacaqları gözlənilir. Bu zavodların inşası başa çatsa, onda istixana qazları emisiyyasının azaldılması şübhə altına düşür. NASA-nın verdiyi məlumata əsasən, davamlı qlobal istiləşmənin təsiri ilə dənizlərin səviyyəsi qalxır, bu da sahil ərazilərində yaşayan 634 milyondan çox insanın həyatını təhlükə altına alır. BMT-nin Baş Katibi iqlim dəyişikliyini “bizim eramızın müəyyənedici məsələsi” adlandırıb. ABŞ vitse-admiralı Riçard H. Truli deyib ki, qlobal istiləşmə nadir ciddi ekoloji təhlükəsizlik problemidir, çünki bu “ələ almağa çalışdığımız qaynar nöqtələrdən biri deyil… bu eyni vaxtda bütün ölkələrin və bütün dünyadakı hər bir insanın başına gələcək”. İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın 2007-ci ildə İqlim Dəyişikliyi: Təsirlər, Uyğunlaşma və Zəiflik adlı hesabatına əsasən iqlim dəyişikliyinin ən kəskin təsirlərinə istixana qazlarının ən az kəmiyyətdə emissiya etdiyi kasıb regionlarda yaşayan insanlar məruz qalacaqlar. Riçard Brenson il ərzində Yer kürəsinin atmosferində yığılmış milyardlarla ton karbon dioksidi təmizləmək üçün 25 milyon dollar təklif edib və o qlobal istiləşməyə qarşı aparılan mübarizəyə 3 milyard dollar sərmayə qoymağı planlaşdırır. Uzunmüddətli enerji və iqlim dəyişikliyi problemlərini çözmək üçün Apollo-tipli Tədqiqat və Təkmilləşdirmə proqramına müraciətlər artır. Dünya ABŞ-a və Çinə daha az istixana qazları emissiyası olan təhlükəsiz enerji istehsal etmək məqsədilə qlobal strategiya işləyib-hazırlamaları və ona əməl etmələri üçün təzyiq göstərməlidir. Bu, iqlim dəyişikliyini azaldacaq və iqtisadi inkişafı davam etdirəcək. İlkin ABŞ-Çin əməkdaşlığı daha təmiz kömür və bioyanacaqların istehsalı ilə başlayıb. Nüvə sənayesinin tullantılarını və ya CO 2 emissiyalarını buraxanlar üçün alternativ enerji seçimləri günü-gündən geniş yayılmaqdadır. Qlobal enerji strategiyalarını işləyib-hazırlamaq və yeniləşdirmək imkanları çox mürəkkəb görünür və qərar qəbul edənlərin ardıcıl siyasət qurmaları üçün sürətlə dəyişir. Bununla belə, qeyri-ardıcıl siyasətin ekoloji və sosial nəticələri o qədər ciddidir ki, müəyyənləşdirmə, təhlil, mümkün nəticələrin qiymətləndirilməsi və enerji imkanlarının Yüklə 5,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|