105
çox yaxın idi (13, 94). Kerkidas aristokratlardan idi, ona
görə də başqa kinik filosoflarından fərqli olaraq daha da
mötədil mövqedə durmuşdur. Meliambalarda Kerkidas
təvazökarlığın və sadəliyin carçısı kimi çıxış etmiş, var-
dövlətə nifrət hissləri aşılamış, insanları ədalətə və yüksək
əxlaqa çağırmışdır. Ona görə də sonralar bəzi Xristian
ataları onu hörmətlə yad edirdilər.
Kinik məktəbinin daha bir tanınmış nümayəndəsi
Diogenesin öyrəncisi Krates (yun. Κράτης) və onun həyat
yoldaşı Hipparxia (yun. Ἱππαρχία) olmuşdur. Məlumdur
ki, onlar da abid həyatı sürmüşdürlər. Onların ikisi də
varlı ailədən olduqlarına baxmayaraq hər şeydən imtina
etmiş, abid həyatı yaşamışdırlar (3, 251 və 254-255). Onlar
hesab edirdilər ki, zənginliyi və şöhrəti dəyər kimi qəbul
etmək olmaz. Çünki, müdrik insan üçün bütün bunlar
şərdən başqa bir şey deyildir. Krates və Hipparxia cə-
miyyətdə hökm sürən ictimai əxlaq qaydalarına istehza ilə
yanaşır, imkan olduqda onları hamının gözü önündə
kobudcasına pozurdular.
1.9.2. Kirena məktəbi
Daha bir sokratçı məktəb Kirena şəhərində yerləşmiş
və o məktəbin ardıcılları isə kirenaçılar adlandırılmışdır
(yun. Σχολή της Κυρήνης). Onlara ilk hedonistlər
65
də
deyirlər.
65
Hedonizm (yun.
ἡδονή) – həyatın məqsədini həzz almaqda görən əxlaqi
təlimdir.
106
Kirenaçıların çoxusuna görə insan çevrəsindəki
dünyanı duyğular vasitəsi ilə qavrayır (dərk edir); ona
görə də duyğu qavramın (idrakın) əsasında duran əsas
amildir (8, 99). İnsana xoş gələn duyğular qəbul edilməli,
gəlməyənlər isə rədd edilməlidir.
İnsanın məqsədi həyatdan həzz almaq və ağrıdan
çəkinməkdir (3, 89). Həzz keçmiş və gələcəyə deyil, yalnız
indiki mövcud zamana aid edilə bilər. Məhz, bu kimi
həzzə can atılmalıdır. Keçmiş və gələcək isə bizim hök-
mümüzün xaricindədir. Ona görə nə keçmişdəki gü-
nahlarımızdan peşman olub üzülmək, nə də gələcəyin
sınaqlarından qorxmaq lazımdır. Azadlıq xoşbəxtliyə
aparan nemətdir.
Kiniklər kimi bir çox kirenaçılar da əxlaqi qa-
dağanların insan təbiətinə zidd olduğunu iddia edib,
onlara riayət edilməsini vacib saymırdılar (3, 93-94). Hətta,
“xeyir” və “maddi zənginlik” kimi anlayışlar əslində həzz
almaq üçün vasitədirsə, onda gərəkli və yararlı sayıla
bilərlər. Belə olmasa onda onlar mənasızdır.
Kirenalılar dinə qarşı da inkarçı mövqedə dur-
muşdular. Ona görə də onların bəzilərini “ateist” ad-
landırırdılar. Onların fikrincə vətənə bağlanmaq yox,
dünya vətəndaşı olmaq lazımdır. Onlardan bəziləri bu
dünyada yaşamağın mənasız olmasını və intihar etməyin
üstünlüyünü də iddia edirdilər.
Eyni zamanda, kirenalıların mötədilləri də olmuş-
dur. Mötədillər bu kimi aşırı fikirləri qəbul etmirdilər.
Onların fikrincə insan cəmiyyətdə yaşamalı, onun qa-
nunlarına tabe olmalıdır. Ancaq eyni zamanda bacardığı
107
qədər həyatından həzz də almalı, narahatlıqlardan
qaçmalıdır.
Kirena məktəbinin yaradıcısı Aristippus (yun.
Ἀρίστιππος, təxminən m. ö. 435 – 355) olmuşdur. Dio-
genes Laertiusa görə, Aristippus üç hissədən ibarət olan
“Liviyanın tarixi” və bir çox dialoqların müəllifi
olmuşdur (3, 88).
Aristippusa görə biz yalnız öz duyğularımıza əsas-
lanaraq bu, ya digər şey haqqında hökm veririk. Halbuki
bu heç də o demək deyil ki, duyğularımız o şey haqqında
doğru bilgi verib. Deməli, əslində şeylərin əsl mahiyyətini
açmaq olmaz və təbiətin öyrənilməsi imkansızdır.
Təbiətdə isə hər şeyi yalnız “xeyir” və “şərə” bölmək
mümkündür. Ona görə də, onlara müvafiq dəyərlər ancaq
“yaxşı” və “pis” ola bilər. Bu səbəbdən də, Aristippus bu
anlayışlar arasında fərq qoymayan riyaziyyatı inkar edirdi
(1, 51). Aristippusa görə həyatın məqsədi həzz almaqdan
ibarətdir. Bununla belə, bunu edərkən aşırılığa yol vermək
və həzzlərin köləsi olmaq olmaz.
Aristippus şəxsi azadlığı yüksək dəyərləndirmişdir.
Onun fikrincə, hansısa ölkənin vətəndaşı olmaq vacib
deyildir. İnsana yetər ki, hər yerdə yadelli kimi yaşasın
(11, 40). Çünki, var-dövlət insan azadlığını məhdudlaş-
dırır. Ona görə də, onun miqdarı gəmi qəzası anında
apara biləcəyin qədər olmalıdır.
Hegesias (yun. Ἡγησίας, m. ö. 320 – 280) və onun
ardıcıllarının fikirlərini də Diogenes Laertius açıqlamışdır
(3, 89-92). Onlar hesab edirdilər ki, həzz və ağrı hissləri
vardır. Məqsəd ağrıdan qaçıb həzzə doğru yönəlməkdir.
108
Əslində nə dostluq, nə ərdəm, nə kimdənsə razılıq
kimi hisslər yoxdur. Biz onlara hansısa məqsədlər üçün
yönəlirik, çünki məqsədlər olmasa bu hisslər də olmaz.
Xoşbəxtliyi əldə etmək mümkün deyildir. Çünki,
həyat istənilən arzuların qarşısını alır. Həzz almaq üçün
varlı və ya yoxsul olmağın fərqi yoxdur. Çünki, həzz
alırsansa hər iki durumda onu ala bilirsən. Əgər həzz ala
bilməsən, o zaman var-dövlətin heç bir əhəmiyyəti
yoxdur.
Bizim duyğularımız dəqiq biliyə gətirib çıxartmır.
Ona görə ağılımıza güvənməliyik. Başqa adamların
yanlışlıqlarını bağışlamaq lazımdır. Çünki onlar bilmirlər
ki, yanılırlar. Ona görə insanlara davranışlarına görə nifrət
etməkdənsə, onları öyrətmək yaxşıdır. Beləliklə də, başqa
adamların davranışlarına və hərəkətlərinə qarşı biganə
(yun. άδιαφορία) olmaq lazımdır. Biganəlik isə iztirabın
qabağını ala bilməyəndə, onda insana ancaq ölmək qalır.
Son olaraq Hegesias belə bir nəticəyə gəlmişdir ki,
həzzə çatmaq mümkün deyildir. Ona görə də, yaşamağın
mənası yoxdur. Bu fikri inkişaf etdirərək o, “Aclıqla
özünü öldürmək” (yun. ἀποκαρτερνῶ) kitabını yazmışdır
və buna görə də ona “Ölüm müəllimi” adı vermişdilər.
Onun bir çox öyrəncisi intihar etməklə həyatlarına son
qoymuşdular.
Daha bir kirenaçı Annikeris (yun. Ἀννίκερις, m. ö.
III – II yüzilliklər) olmuşdur. Annikeris və onun ardıcılları
haqqında da Diogenes Laertius xəbər vermişdir (3, 92-93).
Onun fikrincə dostluq, valideynlərə ehtiram, vətənə qul-
luq hissləri reallıqda vardır. Dosta yalnız maraqlarla ya-
Dostları ilə paylaş: |