SokratöNCƏSİ yunan fəLSƏFƏSİ

157 
 
ancaq  zərurət  deyildir.  Bu  qanunauyğunluğun  içində 
təsadüfə  də  yer  vardır.  Belə  olmasaydı,  onda  insan 
fəaliyyətinin  heç  bir  mənası  olmazdı.  İnsanın  hərəkət  və 
davranışlarının  səbəbi  elə  o  özüdür,  hər  şeyi  taleyin 
üzərinə atmaq olmaz. (17, 187-188) 
Aleksandrın “Ruh  haqqında”  (yun.  Περὶ Ψυχῆς,  lat. 
De  Anima)  əsəri  bir  çox  hallarda  Aristotelin  fikirlərini 
təkrarlayır.  Onun  fikrincə,  ruh  bədənin  ondan  ayrılmaz 
formasıdır.  Ruhun  bitkisel,  duyğusal  və  düşüncəvi 
funksiyaları  vardır.  Düşünən  ruhun  özəlliyi  mülahizə  və 
təhlil etməkdir. Bunun vasitəsi ilə insan fikir irəli sürür və 
ya  elmi  araşdırma  aparır.  Eyni  zamanda,  iki  çür  ruh 
vardır:  “imkanlı”  (potensial)  və  “fail”  (aktual).  Birincisi 
doğuşdan  təbiət  tərəfindən  verilir;  o  yazılmamış  vərəqə 
bənzərdir.  İkincisi  isə  sonradan  qazanılan,  məhz  bu 
düşüncənin əsasını təşkil edir. (17, 187-188) 
Bu 
əsərin 
ikinci 
hissəsində “Düşüncə 
haqqında” (yun.  Περὶ νοῦ)  adlanan  bölüm  vardır.  Orada 
Aleksandr  düşüncənin  nə  olması  haqqında  düşünür. 
Onun  fikrincə  insanda  üç  növ  düşüncə  vardır.  Birincisi, 
doğuluşdan  var  olur  və  o  ən  ibtidaisidir;  ikincisini  insan 
öz  fəaliyyəti  nəticəsində  əldə  edir;  üçüncüsü  isə  insana 
əlavə  olaraq  daxil  edilir.  Onun  vasitəsi  ilə  də  düşünmə 
qabiliyyəti yaranır. 
 
Mövzu ilə əlaqəli suallar: 
 
1. Peripatetik məktəb kimin təlimini davam etdirmiş, 
vəzifəsi nədən ibarət olmuşdur? 

---

158 
 
2.  Teofrastus  botanika  elmində  nə  kimi  uğurlar  əldə 
etmişdir? 
3.  Teofrastusun  təbiət  və  idrak  problemləri  üzrə 
fikirləri necə olmuşdur? 
4.  Teofrastus  tanrı,  din  və  “İlk  mühərrik”  haqqında 
nə düşünmüşdür? 
5.  Teofrastus  kateqoriyalarda  hansı  dəyişikliklər 
etmişdir? 
6.  Teofrastusun  məqsədəuyğunluq  və  təsadüf 
probleminə münasibəti necə olmuşdur? 
7. Teofrastusa görə həyatın məqsədi nədədir? 
8.  Rodoslu  Eudemusun  fəaliyyəti  nədən  ibarət 
olmuşdur? 
9.  Aristoksenusun  müsiqi  nəzəriyyəsi  sahəsində 
hansı nailiyyətləri olmuşdur? 
10.  Aristoksenus  hansı  filosoflara  üstünlük  vermiş, 
kimləri qüsurlu göstərmişdir? 
11.  Aristoksenus  dünyanın  dərk  edilməsini  necə 
təsəvvür edirdi? 
12. Dikearxus ruh haqqında hansı fikirdə olmuşdur? 
13.  Dikearxus  bəşəriyyətin  mədəniyyət  tarixini  necə 
təsəvvür edirdi? 
14.  Dikearxusun  təbiət  və  siyasət  haqqında  hansı 
fikirləri olmuşdur? 
15.  Falerli  Demetrius  hansı  fəlsəfi  fikirlərlə  çıxış 
etmişdir? 
16.  Straton  təbiət,  dünya  quruluşu  və  zaman 
haqqında hansı fikirlər irəli sürmüşdür? 

---

159 
 
17.  Aristarxus  planetlər  arasındakı  məsafəni  necə 
ölçmüşdür? 
18. Aristarxus kosmosu necə təsəvvür edirdi? 
19. 
Rodoslu 
Andronikusun 
və 
Afrodisialı 
Aleksandrın fəaliyyəti nədən ibarət olmuşdur? 
20. Afrodisialı Aleksandr tale və təsadüf haqqında nə 
düşünmüşdür? 
21. Afrodisialı Aleksandrın ruh və düşüncə haqqında 
fikirləri necə olub? 
 
Ədəbiyyat: 
 
1.  Andronicus  of  Rhodes  //  Dictionary  of  Greek  and 
Roman Biography and Mythology. Boston: C.C. Little and 
J. Brown, 1849. 
2. 
Aristoxenus 
of 
Tarentum 
// 
Chambers's 
Encyclopædia. Vol. 1. London: George Newnes, 1961. 
3. B. L. van der Waerden, The heliocentric system in 
Greek,  Persian  and  Hindu  astronomy.  From  deferent  to 
equant:  A  Volume  of  Studies  in  the  History  of  Science  in 
the  Ancient  and  Medieval  Near  East  in  Honor  of  E.S. 
Kennedy.  Annals  of  the  New  York  Academy  of  Sciences, 
Volume 500, June 1987. 
4.  Cicero.  Tusculan  disputations  /  Translated  by 
Andrew P. Peabody. Boston: Little, Brown, and Company, 
1886. 
5. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent 
Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg 
Bell & Sons, 1915. 

---

160 
 
6.  Georgius  Sinkellus.  Ecloga  chronographica. 
Oxford University Press, 2002. 
7. Greek Musical Writings. Vol. 1: Musician  and His 
Art, edited by Andrew Barker. Cambridge, 1984. 
8. Marcus Tullius Cicero. On the Nature of the Gods / 
Translated by F. Brooks. London: Methuen, 1896. 
9. Sir John Hawkins, A general history of the science 
and  practice  of  music,  Volume  1,  London:  T.  Payne  and 
Son, 1868. 
10.  Александр  Афродисийский  //  Античная 
философия: 
Энциклопедический 
словарь 
/ 
Составитель  Е.  В.  Афонасин.  М.:  Прогресс-Традиция. 
2008. 
11. 
Аристарх 
Самосский 
// 
Философская 
Энциклопедия.  В  5-х  т.  М.:  Советская  энциклопедия. 
Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960-1970. 
12.  Две  книги  против  физиков  //  Секст  Эмпирик. 
Сочинения в двух томах / Перевод А. Ф. Лосева. Том 1. 
М.: Мысль, 1976. 
13. 
Дикеарх 
// 
Античная 
философия: 
Энциклопедический  словарь  /  Составитель  Е.  В. 
Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008. 
14.  Лукулл  //  Марк  Туллий  Цицерон.  Учение 
академиков  /  Перевод  Н.  А.  Федорова.  М.:  Индрик, 
2004. 
15.  Плутарх.  О  лике,  видимом  на  диске  луны  / 
Перевод  Г.  А.  Иванова  //  Философия  природы  в 
античности  и  средние  века.  М.:  Прогресс-Традиция, 
2000. 

---