52
inkişaf etməsindən maraqlı məlumatlar verilir. Orada
qeyd edilir ki, yaranmasının yeddinci günündə döl su
kisəsinə bənzər görkəmdə olur. O qabığı olmayan yu-
murtaya bənzərdir. İkinci həftə ərzində o kisədə qan
əlamətləri görsənir. Üçüncü həftədə maye əmələ gəlir və
dördüncü həftədə qatlaşır. Qatlaşandan sonra laxtalanmış
qan və ət qarışığı əmələ gəlir. Bu inkişaf 28-ci günə yaxın
tamamlanır və artıq bəlli olan canlı yaranır. 35-ci gündə
onun ortasında arıya bənzər arıq bir döl yaranır. Artıq
onun başı, boynu, bədəni və ayaqları da olur
41
. (8, 322-323)
Alkmeon həm də insanın yetkinliyə çatmasını bit-
kilərdə gedən proseslərlə müqayisə edirdi. Belə ki, toxum
atmaqdan öncə bitkilər gül açır. Eləcə də, yetkinlik çağı
gəlməmişdən öncə insanın cinsi orqanlarının ətrafında
tüklər böyüyür.
Alkmeona görə, insan sağlamlığı onun içində olan
isti-soyuq, quru-nəm, şirin-acı kimi bir-birinə qarşı duran
qüvvələrin bərabərliyidir. Bunu o “izonomiya” adlandır-
mışdır. Bu qüvvələrdən hansısa biri başqalarına üstün
gəlirsə, onda xəstəlik başlanır. Bunu da Alkmeon dövlət
və cəmiyyətin qanunları ilə müqayisədə görürdü. Top-
lumda da qüvvələr nisbəti bərabər paylaşanda stabillik
olur. Bu müvazinət pozulduqda isə qarışıqlıq yaranır.
Müvazinətin pozulmasını, eləcə də bir qüvvənin baş-
qalarını üstələməsini Alkmeon dövlət quruluşu ilə mü-
qayisə edərək “monarxiya” (krallıq) adlandırmışdır. (7,
378)
41
Quran ayələrində (23: 12-14) də dölün yaranması və inkişafı haqqında bu
kimi antik baxışlara bənzər bilgilər vardır.
53
Alkmeon insanı mikrokosm
42
kimi dəyərləndirmiş və
onu kosmosun hissələri olan cisimlərlə müqayisə edirdi.
Belə ki, ölməz olan insan ruhu kosmosun ölməz hissələri
olan günəşə, aya və ulduzlara uyğundur. Onun ruhu
kosmik cisimlər kimi dairəvi hərəkətdədir. Bu hərəkət
dayanan kimi ölüm baş verir. Ruhun ən yüksək hissəsi
insanın beynində yerləşir.
Mövzu ilə əlaqəli suallar:
1. Pifaqorun hansı elmi ixtiraları olmuşdur?
2. Pifaqorun fəlsəfi və əxlaqi fikirləri nədən ibarət
olmuşdur?
3. “Pifaqorçular ittifaqı” necə yaranıb inkişaf
etmişdir?
4. Pifaqorçuların hakimiyyət haqqında fikirləri
hansılardır?
5. Pifaqorçuluqda biliyin mənbəyi nədir?
6. Pifaqorçuluğun kosmoqonik baxışları necə
olmuşdur?
7. Pifaqorçuluğun rəqəmlər fəlsəfəsinin mahiyyəti
nədən ibarətdir?
8. Filolaus dünya quruluşunu necə təsəvvür edirdi?
9. Tarentli Arxitas və Metapontumlu Hippasusun
fəlsəfi fikirləri hansı problemləri əhatə edirdi?
42
Mikrokosm (yun. μικρός-kiçik + κόσμος-kainat) – insanın kiçik kainat
olması haqqında antik təsəvvürdür. Bu təsəvvürə görə, insanda gedən
proseslər kainatda baş verənlərin kiçik modelidir.
54
10. Alkmeon fəlsəfəsinin fərqləndirici özəllikləri
nədən ibarətdir?
11. Alkmeon duyğuların yaranması, dölün inkişafı
və insan sağlamlığı haqqında hansı fikirlərlə çıxış
etmişdir?
Ədəbiyyat:
1. Aristotle. Metaphysics / Translated by T. Taylor.
London: Printed for the author by Davis, Wilks, and
Taylor, 1801.
2. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent
Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg
Bell & Sons, 1915.
3. Iamblichus. Life of Pyhhagoras or Pithagoric life /
Translated by Taylor T. London: J. M. Watkins, 1818.
4. Manly P. Hall. The Secret Teachings af all Ages an
Encyclopedic Utline of Masonic, Hermetic, Qabbalistic
and Rosicrucian Symbolical Philosophy. San Francisco,
1928.
5. Коперник Н. О вращениях небесных сфер.
Малый комментарий. Послание против Вернера.
Упсальская запись. М.: Наука, 1964.
6. Лебедев А. В. Фрагменты ранних греческих
философов. М.: Наука, 1989.
7. Маковельский А. О. Досократики. Минск:
Харвест, 1999.
55
8. Теологумены арифметики // ΣΧΟΛΗ. Фило-
софское антиковедение и классическая традиция. Т. 3.
Вып. 1, Новосибирск, 2009.
9. Филолай // Философская Энциклопедия / Под
редакцией Ф. В. Константинова. В 5-х т. М.: Советская
энциклопедия. 1960-1970.
1.6. Qədim yunan atomçuları
Qeyd edildiyi kimi, qədim filosoflar daha çox dün-
yanın nədən yaranması, varlığın mahiyyətinin nədən
ibarət olması kimi suallara cavablar axtarırdılar. Atom-
çuluğun əsasını Leukippus
43
(yun. Λεύκιππος, m. ö. V
yüzillik) qoymuşdur. O hesab edirdi ki, dünyada hər şey
sadə, bölünməz kiçicik hissəciklər olan atomlardan (yun.
ἄτομος) ibarətdir. Eləcə də Parmenidesdən fərqli olaraq o,
boşluqların var olduğunu iddia edirdi. Bu da atomları bir
birindən ayıran məkanlardır. Atomlar onların arasında
hər zaman hərəkət edir (2, 388-389). Dünyada bütün şeylər
və olaylar atomların burulğanından yaranır.
Onun öyrəncisi olan Abderalı Demokrit
44
(yun.
Δημόκριτος, təxminən m. ö. 460 – 370) bu təlimi davam
etdirmişdir. O, tanınmış alim olmuş; psixologiya, siyasət,
pedaqogika, riyaziyyat, fizika, kosmologia elmləri üzrə
zamanımıza çatmayan kitablar qələmə almışdır. Demokrit
hesab edirdi ki, yalnız hissələrdən ibarət olan bölünən
43
Rus ədəbiyyatında onun adı Levkipp (Левкипп) kimi səsləndirilir.
44
Rusca səslənmədə verilmişdir. Başqa dünya dillərinin çoxusunda onu latın
səslənməsinə uyğun olaraq “Demokritus” adlandırırlar.
Dostları ilə paylaş: |