SokratöNCƏSİ yunan fəLSƏFƏSİ

52 
 
inkişaf  etməsindən  maraqlı  məlumatlar  verilir.  Orada 
qeyd  edilir  ki,  yaranmasının  yeddinci  günündə  döl  su 
kisəsinə  bənzər  görkəmdə  olur.  O  qabığı  olmayan  yu-
murtaya  bənzərdir.  İkinci  həftə  ərzində  o  kisədə  qan 
əlamətləri  görsənir.  Üçüncü  həftədə  maye  əmələ  gəlir  və 
dördüncü həftədə qatlaşır. Qatlaşandan sonra laxtalanmış 
qan  və ət qarışığı əmələ gəlir. Bu inkişaf 28-ci günə yaxın 
tamamlanır  və  artıq  bəlli  olan  canlı  yaranır.  35-ci  gündə 
onun  ortasında  arıya  bənzər  arıq  bir  döl  yaranır.  Artıq 
onun başı, boynu, bədəni və ayaqları da olur
41
. (8, 322-323)  
Alkmeon  həm  də  insanın  yetkinliyə  çatmasını  bit-
kilərdə gedən proseslərlə müqayisə edirdi. Belə ki, toxum 
atmaqdan  öncə  bitkilər  gül  açır.  Eləcə  də,  yetkinlik  çağı 
gəlməmişdən  öncə  insanın  cinsi  orqanlarının  ətrafında 
tüklər böyüyür. 
Alkmeona  görə,  insan  sağlamlığı  onun  içində  olan 
isti-soyuq,  quru-nəm,  şirin-acı  kimi  bir-birinə  qarşı  duran 
qüvvələrin  bərabərliyidir.  Bunu  o  “izonomiya”  adlandır-
mışdır.  Bu  qüvvələrdən  hansısa  biri  başqalarına  üstün 
gəlirsə,  onda  xəstəlik  başlanır.  Bunu  da  Alkmeon  dövlət 
və  cəmiyyətin  qanunları  ilə  müqayisədə  görürdü.  Top-
lumda  da  qüvvələr  nisbəti  bərabər  paylaşanda  stabillik 
olur.  Bu  müvazinət  pozulduqda  isə  qarışıqlıq  yaranır. 
Müvazinətin  pozulmasını,  eləcə  də  bir  qüvvənin  baş-
qalarını  üstələməsini  Alkmeon  dövlət  quruluşu  ilə  mü-
qayisə  edərək  “monarxiya”  (krallıq)  adlandırmışdır.  (7, 
378) 
                                                
41
 Quran ayələrində  (23:  12-14)  də dölün  yaranması  və inkişafı haqqında  bu 
kimi antik baxışlara bənzər bilgilər vardır. 

---

53 
 
Alkmeon insanı mikrokosm
42
 kimi dəyərləndirmiş və 
onu  kosmosun  hissələri  olan  cisimlərlə  müqayisə  edirdi. 
Belə  ki,  ölməz  olan  insan  ruhu  kosmosun  ölməz  hissələri 
olan  günəşə,  aya  və  ulduzlara  uyğundur.  Onun  ruhu 
kosmik  cisimlər  kimi  dairəvi  hərəkətdədir.  Bu  hərəkət 
dayanan  kimi  ölüm  baş  verir.  Ruhun  ən  yüksək  hissəsi 
insanın beynində yerləşir. 
 
Mövzu ilə əlaqəli suallar: 
 
1. Pifaqorun hansı elmi ixtiraları olmuşdur? 
2.  Pifaqorun  fəlsəfi  və  əxlaqi  fikirləri  nədən  ibarət 
olmuşdur?  
3.  “Pifaqorçular  ittifaqı”  necə  yaranıb  inkişaf 
etmişdir? 
4.  Pifaqorçuların  hakimiyyət  haqqında  fikirləri 
hansılardır? 
5. Pifaqorçuluqda biliyin mənbəyi nədir? 
6.  Pifaqorçuluğun  kosmoqonik  baxışları  necə 
olmuşdur? 
7.  Pifaqorçuluğun  rəqəmlər  fəlsəfəsinin  mahiyyəti 
nədən ibarətdir? 
8. Filolaus dünya quruluşunu necə təsəvvür edirdi? 
9.  Tarentli  Arxitas  və  Metapontumlu  Hippasusun 
fəlsəfi fikirləri hansı problemləri əhatə edirdi? 
                                                
42
 Mikrokosm  (yun.  μικρός-kiçik  +  κόσμος-kainat)  –  insanın  kiçik  kainat 
olması  haqqında  antik  təsəvvürdür.  Bu  təsəvvürə  görə,  insanda  gedən 
proseslər kainatda baş verənlərin kiçik modelidir. 

---

54 
 
10.  Alkmeon  fəlsəfəsinin  fərqləndirici  özəllikləri 
nədən ibarətdir? 
11.  Alkmeon  duyğuların  yaranması,  dölün  inkişafı 
və  insan  sağlamlığı  haqqında  hansı  fikirlərlə  çıxış 
etmişdir? 
 
Ədəbiyyat: 
 
1.  Aristotle.  Metaphysics  /  Translated  by  T.  Taylor. 
London:  Printed  for  the  author  by  Davis,  Wilks,  and 
Taylor, 1801. 
2. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent 
Philosophers / Translated by  C. D. Yonge. London: Georg 
Bell & Sons, 1915. 
3. Iamblichus. Life of Pyhhagoras or Pithagoric  life  / 
Translated by Taylor T. London: J. M. Watkins, 1818. 
4. Manly P. Hall. The Secret Teachings af all Ages an 
Encyclopedic  Utline  of  Masonic,  Hermetic,  Qabbalistic 
and  Rosicrucian  Symbolical  Philosophy.  San  Francisco, 
1928. 
5.  Коперник  Н.  О  вращениях  небесных  сфер. 
Малый  комментарий.  Послание  против  Вернера. 
Упсальская запись. М.: Наука, 1964. 
6.  Лебедев  А.  В.  Фрагменты  ранних  греческих 
философов. М.: Наука, 1989. 
7.  Маковельский  А.  О.  Досократики.  Минск: 
Харвест, 1999. 

---

55 
 
8.  Теологумены  арифметики  //  ΣΧΟΛΗ.  Фило-
софское  антиковедение  и  классическая традиция.  Т.  3. 
Вып. 1, Новосибирск, 2009. 
9.  Филолай  //  Философская  Энциклопедия  /  Под 
редакцией  Ф.  В.  Константинова.  В  5-х  т.  М.:  Советская 
энциклопедия. 1960-1970. 
 
1.6. Qədim yunan atomçuları 
 
 
Qeyd  edildiyi  kimi,  qədim  filosoflar  daha  çox  dün-
yanın  nədən  yaranması,  varlığın  mahiyyətinin  nədən 
ibarət  olması  kimi  suallara  cavablar  axtarırdılar.  Atom-
çuluğun  əsasını  Leukippus
43
 (yun.  Λεύκιππος,  m.  ö.  V 
yüzillik)  qoymuşdur.  O  hesab  edirdi  ki,  dünyada  hər  şey 
sadə,  bölünməz  kiçicik  hissəciklər  olan  atomlardan  (yun. 
ἄτομος) ibarətdir. Eləcə də Parmenidesdən fərqli olaraq o, 
boşluqların var olduğunu iddia edirdi. Bu da  atomları bir 
birindən  ayıran  məkanlardır.  Atomlar  onların  arasında 
hər zaman hərəkət edir (2, 388-389). Dünyada bütün şeylər 
və olaylar atomların burulğanından yaranır. 
Onun  öyrəncisi  olan  Abderalı  Demokrit
44
 (yun. 
Δημόκριτος,  təxminən  m.  ö.  460  –  370)  bu  təlimi  davam 
etdirmişdir.  O,  tanınmış  alim  olmuş;  psixologiya,  siyasət, 
pedaqogika,  riyaziyyat,  fizika,  kosmologia  elmləri  üzrə 
zamanımıza çatmayan kitablar qələmə almışdır. Demokrit 
hesab  edirdi  ki,  yalnız  hissələrdən  ibarət  olan  bölünən 
                                                
43
 Rus ədəbiyyatında onun adı Levkipp (Левкипп) kimi səsləndirilir. 
44
 Rusca səslənmədə verilmişdir. Başqa dünya dillərinin çoxusunda onu latın 
səslənməsinə uyğun olaraq “Demokritus” adlandırırlar. 

---