SokratöNCƏSİ yunan fəLSƏFƏSİ

129 
 
(yun.  Πυῤῥώνειοι  ὑποτύπωσεις)  və  “Riyaziyyatçılara 
qarşı”  (yun.  Πρὸς  μαθηματικούς)  kimi  bir  neçə  kitabın 
müəllifi idi. Bu kitablarda o şübhəçiliyin tarixi, əsasları və 
nəzəriyyəsini vermişdir. 
Sekstus  Emprikus  skeptik  baxışlarını  tibb  elmi  ilə 
əlaqələndirirdi.  O  həm  də,  skeptisizmi  başqa  fəlsəfi 
məktəblərin  təlimlərindən  ayırır,  onlarla  qarışmağa  qarşı 
çıxırdı.  Onun  əsərlərində  skeptisizm  ətraflı  və  dolğun  bir 
təlim  kimi  təqdim  edilmişdir.  Sekstus  Emprikus 
Enesidemusdan  sonra  skeptisizmin  əsaslarını  sübuta 
yetirən  10  troposda  yetərincə  dəyişikliklər  etmiş,  onları 
yenidən sistemləşdirmişdir. 
Bilindiyi  kimi  digər  antik  düşünürlər  bilginin  əldə 
olunmasının  mümkünlüyünü  iddia  edirdilər.  Sekstus 
Empirikus 
isə 
şübhəçilərin 
gələnəyini 
(ənənəsini) 
sürdürərək  iddia  edirdi  ki,  bilgi  nisbidir.  Ona  görə  də, 
problemlərin  çözülməsi  və  şeylərin  mahiyyətini  açmaq 
cəhdlərindən çəkinmək lazımdır (3, 22). Belə olarsa, insan 
kamilliyə  çatmış  olur.  Onun  fikrincə  qanunlar,  ənənələr, 
qaydalar və vərdişlərə riayət edilməlidir. Bu sırada sağlam 
düşüncəyə özəl yer də verilməlidir. 
Qədim zamanlardan başlayaraq duyğular vasitəsi ilə 
əldə  edilən  biliyin  nisbiliyini  və  ziddiyyətli  olduğunu 
sübuta  yetirmək  istəyən  düşünürlər  öz  dəlillərini  Sekstus 
Empirikusun 
kitablarından 
gətirirdilər. 
Onun 
“problemlərin  həllindən  çəkinmə”  prinsipi  tibb,  fiziologiya, 
zoologiya,  fizika  və  digər  elmlərdən  alınmış  faktlara 
əsaslanırdı. 
 

---

130 
 
Mövzu ilə əlaqəli suallar: 
 
1.  Skeptisizm  fəlsəfəsi  hansı  müddəalar  əsasında 
qurulmuşdur? 
2. Pirrona görə şeylər hansı meyarla ölçülür? 
3.  Pirrona  görə  xoşbəxtliyə  hansı  yollarla  çatmaq 
olar? 
4. Ataraksiya nədir? 
5. 
Timonun 
şübhəçiliyi 
nəyin 
üzərində 
qurulmuşdur? 
6. Enesidemus səbəblər haqqında hansı fikirdə idi? 
7.  Enesidemus  öz  “tropos”larında  nədən  bəhs 
etmişdir? 
8. Aqrippa hansı “tropos”ları irəli sürmüşdür? 
9.  Sekstus  Emprikus  fəlsəfəsinin  mahiyyəti  və 
əhəmiyyəti nədən ibarət olmuşdur? 
 
Ədəbiyyat: 
 
1. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent 
Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg 
Bell & Sons, 1915. 
2.  Long,  A.  A.,  2006,  From  Epicurus  to  Epictetus: 
Studies  in  Hellenistic  and  Roman  Philosophy,  Oxford: 
Oxford University Press. 
3.  Mary  Mills  Patrick.  Sextus  Empiricus  and  Greek 
Scepticism.  Cambridge  Deighton  Bell  &  Co.  London 
George Bell & Sons, 1899. 

---

131 
 
4.  Zeller  E.  Outlines  of  the  history  of  Greek 
philosophy. London: Longmans, Green and Co, 1886. 
5.  Асмус  В.Ф.  Античная  философия.  М.:  Высшая 
школа, 1976. 
6.  Секст  Эмпирик.  Три  книги  Пирроновых 
положений / Перевод Н. В. Брюлловой-Шаскольской // 
Секст  Эмпирик.  Сочинения  в  двух  томах.  Том  2.  М.: 
Мысль, 1976. 
7.  Софисты  //  Философия:  Энциклопедический 
словарь / Под ред. А.А. Ивина. М.: Гардарики. 2004. 
 
2.3. Epikürçülük 
 
Epikürçülük  ellinizm  və  Roma  dövrlərində  ən 
yayılmış  fəlsəfi  cərəyanlardan  biri  olmuşdur.  Onun 
yaranması Epikürün (yun. Ἐπίκουρος, m. ö. təxminən 342 
– 270) adı ilə bağlıdır
70
. O, Samos adasında anadan olmuş 
və  daha  sonra  Afinaya  gedərək  orada “Bağ”  (yun. 
Κῆπος) adlanan  öz  fəlsəfi  məktəbini  yaratmışdır  (7,  32). 
Epikür  bir  çox  kitabın  müəllifi  olmuş,  ancaq  onlardan 
zamanımıza yalnız bəzi fraqmentlər gəlib çatmışdır.  
Epikür təliminin məqsədi insanlara xoşbəxtliyin əldə 
olunması və qorxu hissindən aşma yollarını göstərmək idi. 
Bunun  üçün  də  o,  əfsanələrə  inanmamağa  və  təbiəti  dərk 
                                                
70
 Epikür  fəlsəfəsini  ətraflı  araşdıran  alimlərin  sırasında  azərbaycanlı  Əddin 
Şakirzadə də olmuşdur. Onun "Epikür" adlı monoqrafiyası Moskvada 1963-
cü  ildə  yayımlanmışdır  və  zamanımıza  kimi  bu  sahədə  ən  dəyərli  rusdilli 
araşdırmalardan  biri  kimi  qiymətləndirilir,  ona  elmi  istinadlar  edilir.  Bu 
kitabın  ön  sözünü  isə  tanınmış  Azərbaycan  (Sovet)  alimi  A.  O.  Makovelski 
yazmışdır. 

---

132 
 
etməyə 
çağırırdı. 
Beləliklə, 
Epikürün 
və 
onun 
ardıcıllarının  fəlsəfəsi  fizika,  kanonika  və  etikadan 
(əxlaqdan) ibarət olmuşdur (1, 434). 
Fizikasında 
Epikür 
Demokritin 
atomlar 
nəzəriyyəsini  inkişaf  etdirmişdir.  Məsələn,  Demokrit 
atomların kəmiyyət, forma və fəzada 
tutduğu 
yerə əhəmiyyət  vermişdirsə,  Epikür  buna  daha  bir 
kateqoriyanı 
– onların 
ağırlığını da 
əlavə 
etmişdir. 
Demokrit  kimi,  Epikür  də  düşünürdü  ki, atomlar 
boşluqda  hərəkət  edirlər.  Ancaq,  ondan  fərqli  olaraq 
Epikürün  fəlsəfəsində  atomlar  təkcə  düzxətli  istiqamətdə 
hərəkət  etmir,  onlar  hərəkət  zamanı  bu  istiqamətdən 
yayına  bilərlər.  Deməli,  atomların  hərəkətində  əyintilər 
ola bilər. (1, 439-440)  
Epikür  hesab  edirdi  ki,  əgər  atomların  hərəkəti 
yalnız  düzxətli  olsa,  onda  onlar  bir-biri  ilə  toqquşmazlar. 
Bu halda onlar eyni surətlə hərəkət edərək bir-birinə qarşı 
müəyyən 
məsafədə 
olmalıdırlar. 
Ancaq, 
düzxətli 
istiqamətdən  yayınma  baş  verdikdə  də  onların  bir-biri  ilə 
toqquşması  və  dolaşması  mümkün  olur.  Bu  səbəbdən  də 
dünyada hər şey yaranır. 
Atomların  hərəkətində  əyintilərin  olması  ideyası 
həm  də  Demokritin  taleçiliyinə  (fatalizminə)  qarşı 
yönəlmişdir.  Məlumdur  ki,  Demokrit  təsadüfü  inkar 
etmiş,  təbiətdə  yalnız zərurətin  hökm  sürməsini iddia 
etmişdir  (6,  62).  Bu  fikri  də  atomların  yalnız  düzxətli 
hərəkət  etməsi  ilə  əsaslandırmaq  olardı.  Epikür  isə 
atomların  hərəkətində  müəyyən  hallarda  əyintilərin 
olması  fikrini  ortaya  atmaqla təsadüfün  də  var  olmasını 

---