Gömrük işi Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində:
12
məsi, hətta bir çox hallarda tamamilə dayanması, işsizliyin artması,
inflyasiya proseslərinin güclənməsi, əhalinin yaşayış səviyyəsi göstəriciləri-
nin sürətlə aşağı düşməsi ilə səciyyələndi. Milli valyuta tezliklə qiymətdən
düşdü. Xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 42 faiz azaldı, ölkə iqtisadiyyatına
xarici investisiya qoyuluşu tamam dayandı. Gömrük xidməti qarşısında
duran vəzifələri həyata keçirmək iqtidarında deyildi.
İkinci mərhələ – 1994-1996-cı illər – gərgin iqtisadi islahatların
aparıldığı, iqtisadi inkişaf üçün ilkin şərtlər yaradıldığı, islahatların, onlara
hüquqi baza yaradılmasına başlanılması dövrü oldu. Bu mərhələdə ümum-
milli lider Heydər Əliyev xalqın tələbi ilə hakimiyyətə gəldi. Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və gərgin
fəaliyyəti ilə böhrandan çıxış yolları müəyyən edildi. Sosial-iqtisadi
inkişafın strateji xətti hazırlandı. Ölkədə sosial-siyasi sabitlik, vahid koman-
danlığa tabe olan ordu yaradıldı. 1995-ci ildə müstəqil Azərbaycanın ilk
Konstitusiyası qəbul edildi və bu sənəddə demokratik dəyərlərə əsaslanan
azad və liberal bazar iqtisadiyyatının qurulmasının legitimliyi təsdiq edildi.
Əsas Qanunla xüsusi mülkiyyətin, azad sahibkarlığın, dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiyanın hüquqi əsasları təsbit edildi. Ən zəruri islahatlar aparılaraq
respublikanın sosial-iqtisadi inkişafına və iqtisadiyyatının dünya təsərrüfat
sisteminə inteqrasiyasına başlanıldı. İqtisadi tənəzzül dayandırıldı, iqtisadi
inkişafa doğru meyllər gücləndi. Dövlət hakimiyyətinin əsas qolları olan
qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin hər birinin öz funksi-
yalarını həyata keçirmələri, demokratik prinsiplərin formalaşması və
reallaşması üçün əlverişli şərait yaradıldı. Azərbaycanın iqtisadiyyatına külli
miqdarda xarici investisiya qoyuluşları sürətlə artmağa başladı. Milli
gömrük xidmətinin təşkilati cəhətdən formalaşdırılması üçün ilk addımlar
atıldı.
1991-1993-cü illərdə respublikada hökm sürən qeyri sabit vəziyyətə
dövlət quruculuğu sahəsində böyük təcrübəyə malik Heydər Əliyevin
yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdışı ilə son qoyuldu. Heydər Əliyevin
rəhbərliyi altında dövlət həyatının bütün sahələrində geniş miqyaslı
islahatlar həyata keçirildi. Belə bir vaxtda, 1995-ci ilin yanvarında keçirilən
müşavirədə Prezident Heydər Əliyev gömrük orqanlarının fəaliyyətini geniş
müzakirəyə çıxardı. Heydər Əliyev müşavirədəki proqram xarakterli nitqin-
də verdiyi tövsiyə və göstərişlər milli gömrük xidmətinin inkişafının əsas
Azərbaycan Respublikasında gömrük sisteminin inkişafı (1991-2014)
13
prinsiplərini və istiqamətlərini müəyyən etdi.
1995-ci ildən başlayaraq gömrük xidmətində aparılan kadr və struktur
islahatları və məqsədyönlü tədbirlər öz bəhrəsini verdi. Qısa müddət ərzində
gömrük sistemində yaranmış böhranlı vəziyyət aradan qaldırıldı, ölkənin
vahid gömrük siyasətinin iqtisadi, təşkilati-texniki və hüquqi mexanizminin
əsasları yaradıldı. Gömrük xidmətində yüksək nizam-intizam, peşəkarlıq
mühiti formalaşdı. Hər bir gömrük işçisinin öz xalqına və peşəsinə sadiqliyi,
qanunçuluğa sözsüz riayət etməsi kimi prinsiplər əsas meyara çevrildi.
– 1997-2002-ci illəri əhatə edən üçüncü mərhələ – əslində iqtisadi
islahatlar və onun hüquqi bazasının yaradılmasında ən gərgin dövrlərdən
biridir. İqtisadi inkişafın bu tarixi mərhələsində Azərbaycanda kiçik və orta
sahibkarlığa dövlət yardımı Proqramı (1997-2000-ci illər), Azərbaycan
Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının Dövlət Proqramı
(2002-2005-ci illər), Azərbaycan Respublikasında aqrar bölmənin Dövlət
Proqramı (2002-2006-cı illər), Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişa-
fının Dövlət Proqramı (2002-2005-ci illər) və s. qəbul edildi. İqtisadi
islahatlar ölkə iqtisadiyyatında əsaslı keyfiyyət dəyişikliklərinin baş vermə-
sinə, inflyasiyanın və büdcə kəsirinin enməsinə səbəb oldu. 1996-cı ildən
başlayaraq, 2003-cü ilə qədər inflyasiyanın səviyyəsi 1-3 faiz, büdcə
kəsirinin ÜDM-yə nisbəti isə cəmi 1-2 faiz təşkil etmişdi. Beləliklə ölkəni
dərin iqtisadi böhrandan xilas etmək mümkün oldu. 1996-cı ildə ÜDM-nin
artımı 1,3 faiz, 1998-2002-ci illərdə isə orta hesabla 10 faiz olmuşdu.
2003-cü ildən başlayan dördüncü mərhələdə Azərbaycanın iqtisadi
inkişaf strategiyasının reallaşmasında keyfiyyətcə yeni bir mərhələnin -
İlham Əliyev mərhələsinin başlanğıcı qoyuldu. 2003-cü il Azərbaycanda
inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsində yeni dönüş mərhələsi kimi
qiymətləndirilir [63, 7].
Bu mərhələnin əsas xüsusiyyətləri Azərbaycanın davamlı iqtisadi
inkişafı, xarici maliyyə mənbələrindən asılılığının aradan qaldırılması,
Azərbaycanın xarici ölkələrə investisiya qoyan ölkəyə çevrilməsi, dünya
təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyası, uzunmüddətli perspektivdə
ölkədə dinamik sosial-iqtisad inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir. 2003-
cü ildə Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf strategiyasının reallaş-
masında keyfiyyətcə yeni bir mərhələnin – İlham Əliyev mərhələsinin baş-
lanğıcı qoyuldu. Bu mərhələnin əsas xüsusiyyətləri Azərbaycanın davamlı
Gömrük işi Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində:
14
iqtisadi inkişafı, xarici maliyyə mənbələrindən asılılığının aradan qaldırıl-
ması, Azərbaycanın xarici ölkələrə investisiya qoyan ölkəyə çevrilməsi,
dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyası, uzunmüddətli perspek-
tivdə ölkədə dinamik sosial-iqtisad inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı fərman-
larda, təsdiq etdiyi dövlət proqramlarında yerinə yetirilməsi zəruri olan
vəzifələr müəyyən edildi.
Ölkənin malik olduğu iqtisadi potensialdan kompleks şəkildə səmərəli
istifadə edilməsi, o cümlədən qeyri-neft sektorunun inkişafı, regionların
inkişafının tarazlaşdırılması, çoxlu sayda yeni iş yerlərinin açılması, yerli
sahibkarlığın inkişafı, yoxsulluğun azaldılması prioritet məsələlər oldu.
Prezident İlham Əliyev uzaqgörənliklə gələcəyə hesablanmış daxili və xarici
siyasətinin tərkib hissəsi olan iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi, işsizliyin
aradan qaldırılması, ordunun gücləndirilməsi, sosial təminatın artırılması,
ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artırılması strateji və milli maraq-
larımızın beynəlxalq miqyasda və regionda qorunmasını təmin etdi. İlham
Əliyev prezident seçildiyi gündən müstəqil daxili və xarici siyasət
yeritməyin açarı olan iqtisadi inkişaf strategiyasının reallaşmasına böyük
diqqət verdi. İlham Əliyev Heydər Əliyev siyasətinin yalnız uğurlu
davamçısı deyil, eyni zamanda bu siyasətinin yeni geosiyasi şəraitdə
reallaşmasının həmmüəllifi oldu. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin ərsəyə
gəlməsi, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin tikintisi və digər qlobal
layihələrin həyata keçirilməsi buna sübut ola bilər.
Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi struktur və idarəetmə
islahatları, regionların, qeyri-neft sektorunun, informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının, istehsal, sosial infrastruktur sahələrinin, turizmin, nəq-
liyyat dəhlizlərinin və s. inkişafı haqqında proqramları dinamik inkişafın
uzunmüddətli və sabit artımına yeni impulslar gətirdi. İlham Əliyev əvvəlki
dövrlərdən fərqli olaraq, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin paralel inkişa-
fına nail olmaq üçün tədbirlər gördü. Regionların, qeyri-neft sektorunun,
istehsal və sosial infrastruktur sahələrinin inkişafına maddi və maliyyə
təminatları yaradıldı. Müxtəlif sosial-iqtisadi sahələrin inkişafına dair 40-
dan çox Dövlət Proqramlarının maliyyə təminatını yaratmaq mümkün oldu.
Təkcə Bakıdan Rusiya Federasiyasının sərhədinə kimi birinci kateqoriyalı
yolun çəkilişinə bir milyard dollara yaxın vəsait sərf edildi.
Dostları ilə paylaş: |