Sonuncu ensiklopediya Layout qxd

məkruh, haram kimi kateqoriyalarla dəyər-
ləndirilir. İslam əqidəsi ilə təzad təşkil et-
məyən hər hansı bir elmi yenilik İslam
dünyagörüşündə xoş qarşılanır. Məsələn,
fiqhdə problemin həlli yolunda hər hansı bir
yeniliyin ortaya qoyulması və ya bu qəbildən
olan bütün yeniliklər xoş qarşılanan
bidətlərdəndir.
2. Digər müsəlman alimləri isə dindəki
yenilik probleminə başqa cür yanaşırlar. On-
lara görə, Quran və peyğəmbərin peyğəm-
bərin göstərdiyi yola uyğun olan anlayışları
bidət adlandırmaq olmaz. Beləliklə, bu alim-
lərə görə İslamın ilk qaynaqlarında anılmış
başlıca ideyalar, sonra inkişaf etdirilibsə on-
ları bidət kimi dəyərləndirmək doğru dey-
ildir. Məsələn, minarələrin
tikilməsi,
kitabların yazılmasını göstərmək
mümkündür. Bütün bunlar Məhəmməd
peyğəmbərin dövründə bizim anladığımız
anlayışlarda olmasa da, onlara yaxın for-
malarda mövcud olmuş, sonralar isə
inkişaf etdirilmişdir. Məsələn, peyğəm-
bərin dövründə minarələr olmasa belə,
müsəlmanlar uca yerlərdən azan oxumaqla
müsəlmanları Allaha ibadət etməyə dəvət
edirdilər. Peyğəmbərin sağlığında müasir
məktəblər olmasa belə, peyğəmbər hamını
dinin əsaslarını öyrənməyə və öyrətməyə
səsləmiş, bu məqsədlə dini bilən müəllim-
ləri müxtəlif qəbilələrə göndərmişdir. Buna
görə də, bütün bunlar bidət hesab edilmir.
Bu alimlərə görə, Quran və peyğəmbərin
hədislərində
adı keçməyən müəyyən
şeyləri bidət adlandırmaq mümkündür.
Misal üçün, Məhəmməd peyğəmbərin adı
çəkiləndə  salavat çevirmək  adəti bəzi
hədislərdə qeyd edilir. Ancaq, onun
mövludu ilə bağlı hər-hansı bir şənliyin
keçirilməsi haqqında Quran və ya hədis-
lərdə hər hansı bir məlumat yoxdur. Ölən-
ləri hörmətlə anmaq adəti hədislərdə
vardır, ancaq ölünün qırxıncı gününün
qeyd edilməsi barəsində məlumatın orada
olmadığına görə bidət sayılmalıdır.
BİLAL HƏBƏŞİ (20/641-ci ildə vəfat
etmişdir) – Məhəmməd peyğəmbərin ən
tanınmış Həbəşistan əsilli səhabələrindən
biri və İslamın ilk müəzzini olmuşdur. İs-
lamı qəbul edən ilk müsəlmanlardan biri olan
Bilal Həbəşi, Ümeyyə ibn Xələfə adlı tanın-
mış bir məkkəlinin köləsi olmuşdur. Ümeyyə
ibn Xələfə Bilal Həbəşinin müsəlman ol-
masını biləndə, ona ən ağır işgəncələr ver-
miş, dindən çıxmasını tələb etmişdir. Bilal
Həbəşini qızmar qumun üstünə uzadıb,
sinəsinə ağır daşlar qoymuşdular. Ancaq
bütün bunlara baxmayaraq o, İslamdan üz
çevirməyərək, bütün işgəncələr qarşısında
səbir etmiş və öz inancında səmimi olduğunu
sübut etmişdir. Sonda Əbu Bəkr Ümeyyə ibn
Xələfəyə pul ödəyərək, Bilal Həbəşini azad
etmiş, Məhəmməd peyğəmbərin yanına
gətirmişdir. 
Mədinəyə hicrət zamanı Bilal Həbəşi də
digər müsəlmanlarla birlikdə, oraya hicrət
etmiş, gözəl səsə malik olduğuna görə İs-
lamın ilk müəzzini olmuşdur.
Bilal Həbəşi müşriklərə qarşı döyüşlərdə
iştirak etmişdir. O, Bədr döyüşündə ona
işgəncələr vermiş keçmiş sahibi Üməyyə ibn
Xələfə ilə qarşılaşmış və tərəfdaşları ilə bir-
likdə onu, eləcə də onun oğlunu öldür-
müşdür. 
Müsəlmanlar  Məkkəni fəth etdikdən
sonra Məhəmməd peyğəmbər Kəbəyə daxil
olmuş və oradakı bütün bütləri sındıraraq
dağıtmışdır. Sonra isə Bilal Həbəşi Kəbənin
üzərinə çıxaraq orada azan oxumuşdur. 
Məhəmməd peyğəmbərin ölümündən
sonra, Əbu Bəkr və Ömərin xəlifəliyi dövr-
lərində Bilal Həbəşi Suriyada bizanslılara
qarşı döyüşlərdə də iştirak etmişdir. Ayrıca,
xəlifə  Ömər Qüdsü fəth etdiyi və şəhərin
29
BİLAL HƏBƏŞİ

---

müsəlmanlara verilməsinin şərtlərini qəbul
edəndə Bilal Həbəşi onun yanında olmuşdur. 
Daha sonra Bilal Həbəşi müəyyən vaxt
Suriyada yaşamış, ölümünə az qalmış isə
Mədinəyə qayıtmışdır. Rəvayətlərə görə o,
60 yaşında vəfat etmişdir.
BİLQEYS – rəvayətlərə görə Səba kral-
lığının hökmdarı olmuşdur. Süleyman
peyğəmbər onu öz yanına dəvət etmişdir. O,
Süleyman peyğəmbərin hüzurunda olarkən
isə Bilqeys imana gəlmişdir. Bu hadisələr
Quranda (27: 20-44) anılmaqdadır.
BİNYAMİN – Yusif peyğəmbərin qar-
daşıdır. O, qardaşlarının yolu ilə getməmiş,
Yusifə qarşı mövqe tutmamışdır. Yusif
peyğəmbər Misirdə olduğu zaman Binyamin
atası  Yaqubun
xidmətində durmuşdur.
Fələstində aclıq olanda, Binyamin öz qar-
daşları ilə azuqə arxasınca Misirə getmiş,
orada Yusif peyğəmbəri tanımış və onun
yanında qalmışdır. Sonra isə onun yanına
qardaşları və atası da gəlmişdir. Beləliklə,
Binyamin və qardaşları Misirdə məskun-
laşmışdırlar. Yusif peyğəmbər isə öz qar-
daşlarını işlədikləri günah və cinayətə görə
bağışlamışdır.
BİRÜL-MƏUNƏ – Məkkə ilə Mədinə
arasında yerləşən quyunun adıdır. Bəni Sü-
leym qəbiləsinin yaraqlı dəstələrinin basqını
zamanı, burada yetmiş müsəlman din bilicisi
öldürülmüşdür. Onları Məhəmməd peyğəm-
bər Bəni Əmr qəbiləsinə onların başçılarının
dəvəti üzərinə, dinin əsaslarını öyrətmək
məqsədi ilə oraya göndərmişdir. 
BUHTUNNƏSR –  yəhudiləri məğlub
edərək Qüdsü dağıtmış qədim Babil hökm-
darı olmuşdur. Dini rəvayətlərə görə, bu
məğlubiyyətin səbəbi yəhudilərin Tanrının
yolundan uzaqlaşmaları və böyük günahlar
işləmələri olmuşdur. Buhtunnəsrin onlara et-
diyi zülmlər, Tanrının cəzası kimi dəyər-
ləndirilmişdir. Bu hadisələr zamanı
yəhudilərin çoxu öldürülmüş, sağ qalanlar isə
sürgün edilmişlər. Babil imperiyasının müx-
təlif yerlərinə sürgün edilən yəhudilər, 70 ilə
yaxın müddətdən sonra Babili məğlub edən
İran çarları onları sürgün həyatından qurtar-
mış və öz yurdlarına qayıtmalarına icazə ver-
mişdirlər. 
BUXARİ MƏHƏMMƏD (194/810 –
256/870) – görkəmli hədis və fiqh alimi ol-
muşdur. Buxarada doğulmuş və bütün həy-
atını orada keçirmişdir. Tam adı – Əbu
Abdullah Məhəmməd ibn İsmail ibn İbrahim
ibn Müğirə ibn Bərdizbə Buxari Cufidir.
Buxari atasını erkən yaşlarında itirdiyindən,
onu anası böyütmüşdür. On yaşından başla-
yaraq hədislərə maraq göstərən Buxari, on-
ları əzbərləməyə başlamışdır. Onun əzbərdən
bildiyi hədislərin ümumi sayı yetmiş mini
ötüb keçmişdir. 
İlk dövrlərdə Məhəmməd hədisləri tanın-
mış alimlərdən Məhəmməd ibn Salamdan,
Müsnididən, Məhəmməd ibn Yusif Bəykən-
didən öyrənmişdir. Sonralar o, anası ilə bir-
likdə səfərə çıxmış, Bəlxdə, Kufədə və
Dəməşqdə elm hasil etmişdir. 
Hədis alimi kimi tanınan Məhəmməd
çoxlu sayda rəvayət olunmuş hədis
toplamışdır. Hələ o, öz sağlığında ikən
etibarlı mühəddis kimi tanınmışdır. Sonralar
isə  Müslim, Tirmizi və İbn Hüzeymə kimi
hədis alimləri, onun tətbiq etdiyi metodlarla
toplanan hədisləri öz kitablarında ver-
mişdirlər. 
Buxari hədis rəvayətçisi olmasından
başqa, eləcə də ilk dəfə olaraq hədislərin asan
bir şəkildə seçilməsi üçün özünə məxsus
metodun əsasını qoymuşdur. Ondan sonrakı
hədisçilər isə onun bu metodundan istifadə
etmişdirlər. Buxari bacarıqlı fiqh alimi kimi
də tanınmışdır. 
Buxaridən öncə mühəddislər, hədisin
səhih sayılması üçün ravilərin doğru danışan
və inanclı mömin olması şərtini irəli sür-
30
BİLQEYS

---