Unudulmaz valideynlərimin əziz xatirəsinə
ithaf etdiyim bu romanla görəsən onlara olan
övladlıq borcumun bir qismini
ödəyə biləcəyəmmi?..
Hüseynbala Mirələmov
«Sonuncu fateh»
(Trilogiya)
Redaktor:
Mehman Abdullayev
Bakı Dövlət Universitetinin
“Azərbaycan tarixi” kafedrasının müdiri, dosent
Rəssamlar:
Xalq rəssamı Arif Hüseynov,
Yavər Əsədov
Чаьдаш Азярбайъан ядябиййатынын танынмыш нцмайяндяси, йазычы-
дра матург Щцсейнбала Мирялямовун гялямя алдыьы бу тарихи roman
XVIII яsrdя d
ünyanın яn görkяmli sяrkяrdяlяrindяn biri, Орта Шяргин vя
Asiyan
ın sonuncu fatehi sayılan, тцрк ъащанэири Nadir шah Яфшара щяср
олунуб. Ясярин мязмуну иля таныш олдугда айдын олур ки, Македонийалы
Исэяндяр, Чинэиз Хан, Ямир Теймур, Шащ Исмайыл Хятаи кими дцнйа шющ-
рятли щюкмдарларла бир сырада дайанан,
öz qılıncıyla möhtяşяm Яfşar im -
peratorlu
ğu qurmuş Nadir şahın hяrbi fяaliyyяtini, qяtiyyяti vя fa ciя vi
son luqla bitяn hяyat
ını oxucuların gözlяri önündя canlandırmaq цчцн
мцял лиф bu tarixi
şяxsiyyяt щаггында mövcud olan бир чох qiymяtli tяd-
qi qat яsяrlяrinя vя sяnяdli гайнаглара мцраъият едиб. Bu tarixi faktlar
яsas
ında müяllif яsяrdя bir-birindяn maraqlı döyüş sяhnяlяri, dolğun xa-
rakterlяr ya ratma
ğa vя bяdii-fяlsяfi ümumilяşdirmяlяr aparmağa nail olub
.
© H.Mirələmov, 2012
5
ÖN SÖZ
Tarixi romanın imkanları
Dövlət müstəqilliyinə əbədilik qovuşmuş Azər-
bay can Respublikası bu gün özünün intibah döv rünü
yaşayır və həyatın bütün sahələrində tarixi mizin heç
bir mərhələsində görünməmiş yeni, bir-birindən vacib,
əlamətdar uğurlara imza atır. Belə bir vaxtda millət öz
yaradıcı ziyalılarının gözləri ilə bir növ arxaya boyla-
nır, xalq taleyinin yaxın-uzaq keç mişinə müraciət edib
mühüm hadisələri, ötən əsrlərin görkəmli dövlət, elm,
ədəbiyyat, incəsənət xadimlərinin həyat və fəaliyyətini
yaşadığımız çağın intibah işığında yenidən araşdırır
və qiymətləndirir. Bu, çox təbii və yüksək dərəcədə
zəruri bir prosesdir. Attilladan üzü bəri ən görkəmli
türk böyüklərinə həsr edilmiş elmi və bədii əsərlərin
son illərdə bir sıra maraqlı nümunələrinin meydana
gəlməsi xalqın özünün mənəvi istəklərindən doğdu-
ğu üçün məqbul, maraqlı və arzuedilən bir əlamətdir.
Görkəmli ədibimiz Hüseynbala Mirələmovun «So-
nuncu fateh» romanı da bu mənəvi tələbatdan doğan
qiymətli əsərlərdən biridir.
* * *
Oxucular yaxşı bilirlər ki, H.Mirələmov keçən
əsrin sonlarının və yaşadığımız əsrin ilk onilliyinin
6
S O N U N C U FAT E H
çox populyar müəlliflərindən biridir. Onun bir sıra
hekayələri, Bakı teatrlarında uğurlu səhnə həyatı
ya şayan pyesləri, «Xəcalət», «Cəza» povestləri, «Gə-
lin lik paltarı», «Dağlardan atılan güllə» («Yanan
qar») romanları, Bakıda və Moskvada nəşr olunmuş
«Heydər Əliyev», «İlham Əliyev», «Zərifə Əliyeva»
kitabları hazırda ədəbi prosesin ən çox mütaliə edilən
nümunələri sırasındadır.
Bu son üç qiymətli kitabı ədibin heydərnaməsi
ad landıran fəal ədəbiyyat tənqidçimiz, professor Ni-
zaməddin Şəmsizadə tamamilə haqlıdır. Mən inanı-
ram ki, xalqın yeni-yeni nəsilləri bu əsərlərə zaman-
zaman, dönə-dönə müraciət edəcək, Azərbaycanı
dövrümüzün millətlər yarışında ön sıralara çıxarmış
Əliyevlərin ömür salnaməsini həmişə sevə-sevə oxu-
yacaqlar.
«Sonuncu fateh» ədibin ilk tarixi romanıdır.
Ümumiyyətlə, tarixi mövzuda əsər yazmağın,
özəlliklə də məlum mövzularda sanballı tarixi ro-
man meydana qoymağın özünə görə çox ciddi yara-
dıcılıq məsuliyyəti var. Yazıçı bədii təşrihini verdiyi
dövrün mühüm ictimai-siyasi hadisələrini, adət-
ənənələrini, bu adət və ənənələrin daşıyıcısı olan in-
san ları, onların psixologiyasını, konkret zaman kə-
si yində həmvətənlərinin həyat və dolanışıq tərzini,
geydikləri əlbisəni, işlətdikləri alətləri, vətənin, yur-
dun müdafiəsinə gedəndə qurşandıqları silahları, bir-
biri ilə ünsiyyətdə danışdıqları dilin xüsusiyyətlərini,
ən vacib söz və ifadələrin işlədilməsi tezliyini, xalqın
folklorunu, musiqisini və s. və i.a. yaxşı öyrənməli,
7
N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R
bütün bunlardan da əsərində yaradıcılıq yolu ilə
faydalanaraq təsvir etdiyi dövrlə bu günün oxucusu
arasında zaman səddini aradan qaldırmağı bacar-
malıdır. H.Mirələmov həmin vəzifənin öhdəsindən
müvəffəqiyyətlə gələrək, bundan əvvəlki cümlədə
işlətdiyimiz bütün mətləblərin məcmusunu özünün
əsas fikri – bədii məqsədinə yönəldə bilmişdir.
Sovetlər dövründə tarixi hadisələrə və tarixi sima-
lara münasibətdə bir çox hallarda «icazə məqamları»
özünü göstərirdi. Xüsusən görkəmli din xadimləri,
dövlət başçıları və sərkərdələr ya ümumiyyətlə gün-
dəmə gətirilmir, ya sosializm ideologiyasının tələbləri
baxımından kəskin tənqid və ifşa olunurdular. «Xa la,
xətrin qalmasın» deyimində olduğu kimi, bəzi xa-
dimlərin qiymətləndirilməsində müəyyən qayçıla-
malara da yol verilir, onların fəaliyyətindəki bir sıra
çox mühüm cəhətlərin üstündən sükutla keçilirdi. Bu
axırıncılardan biri məşhur dövlət xadimi və sərkərdə
Nadir şahdır (1688-1747). Məsələn, 1980-ci ildə Mos-
kvada nəşr olunmuş həcmcə çox sanballı (1600
səhifəlik) «Sovetskiy Ensiklopediçeskiy slovar»da Na-
dir şah haqqında bir kəlmə söz yoxdur. «Azərbaycan
Sovet Ensiklopediyası»nın bu mövzuya həsr olun-
muş məqaləsində isə onun Əfşarlardan olduğu, Xo-
rasanın Dərəgöz qəsəbəsində doğulduğu göstərilir,
tərcümeyi-halından bəzi faktlar sadalandıqdan sonra
deyilir: Nadir şahın vaxtında Azərbaycan ərazisi də
İran dövlətinin tərkibində idi. Müharibələrin xərc-
lə rini ödəmək üçün qəddar iqtisadi siyasət yeritmiş,
vergilərin miqdarını müntəzəm olaraq artırmış, bu-
Dostları ilə paylaş: |