22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
45
si yasətində də, ictimai şüurda da əvvəlki kimi yarımçıq olaraq
qal maq dadır. Bizim meqapolisin urbanistik inkişafının da yarım-
çıq olduğu ortaya çıxdı: bir vaxtlar xammal bazasından təbii
inkişafla sənaye şəhərinə keçəcəyi gözlənilirdi, sonra isə, yəni
artıq müstəqillik illərində böyük təhsil və mədəniyyət mərkəzinə
çevrilmək iddiasında idi. Lakin indiki halda iri supermarketləri
olan böyük əyləncə və ticarət mərkəzlərinin tikintisi daha təbii gö-
rünür. Həyatımızın getdikcə daha bir ciddi reallığına çevrilməkdə
olan dini faktoru da əlavə edək. Kim ki bu yaxınlarda baş vermiş
bizim məşhur anım mərasiminə İnternetdə baxa bilibsə söhbətin
nədən getdiyini başa düşəcək. Biz öz tarixini və müasir dünya-
dakı yerini ayıq başla qiymətləndirə bilməyən tipik “üçüncü dün-
ya” ölkəsi olaraq qalmaqdayıq.
Təəccüblü deyil ki, bizim fikrimizdə elə amillər törəmişdir ki, –
mən ona qəlpələnmiş şüur deyərdim – “bizdə, bizim əvəzimizə və
bizim vasitəmizlə” (alman filosofu M.Haydeggerin bizim içimizdə
olan “biganə insan” haqqında işlətdiyi ifadəsindən istifadə edirəm)
keçmişin müxtəlif residivi fəaliyyət göstərir. Keçmişin belə laqeyd
residivlərini “şəxsi mövqelərdə” tez-tez görmək olur.
Yenə metaforadan istifadə etmək istərdim. Biz çalışırıq irəli
gedək, lakin hər dəfə şüurumuzda, mən deyərdim ki, “keçmişin
buxovlarını” aşkar edirik. Biz nə qədər düşünmədən hərəkət
ediriksə, önümüzdə açılan yollar o qədər də çözülməz düyünə
düşür. Belə çıxır ki, ümidlərimizi ya yeni Makedoniyalı İskəndərə,
ya da “keçmişin buxovlarından” yavaş-yavaş qurtarmaq üçün
ağlımızın və iradəmizin çatacağına bağlamalıyıq.
Etiraf edək ki, məhz bu səbəbdən Qarabağ konflikti bizi qəfil
yaxaladı, biz belə olacağını gözləmirdik və hazırlıqsız olduğumuz
ortaya çıxdı. Əvvəlcə, biz qəti etiraz etdik, əmin idik ki, bizim qəti
etirazımız bir an öncə dünya ictimaiyyəti tərəfindən eşidiləcəkdir.
Sonra qərara gəldik ki, güc yolu ilə təcili qələbə qazanmaq üçün
bizim imkanlarımız yetərincədir. Sonra belə nəticəyə gəldik ki,
məsələ yalnız informasiya gücünün olmamasındadır. Əgər infor-
masiya blokunu yara bilsək hər şey öz-özünə həll olacaq. Sonra
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
46
hər kəsin asanlıqla inandığı və əlbəttə, hər birimizin üzə rin dən
məsuliyyəti götürən belə bir qənaətə üstünlük verdik ki, gü nahkar
üçüncü ölkənin hərbi müdaxiləsi və öz daxilimizdə olan satqın-
lardır. Bu qənaətlərin hər birində müəyyən həqiqət payı vardır,
lakin eyni zamanda biz bu qənaətləri sona qədər düşün məyə
macal tapmadıq və yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu axtarmadıq.
Nəticədə, biz elə bir vəziyyətə düşdük ki, bir məqaləmdə mən bu
vəziyyəti “nevrastenik sindrom” adlan dır mışdım. Indiyə kimi də
bu cür davam etməkdədir: bəziləri militarizmə və yubanmadan in-
tiqam almağa səsləyir. Digərləri isə çox halda həvəssizcə etiraf
edirlər ki, artıq Qarabağ ha yın da deyillər, çünki gün-güzəranın
ağır yükündən başları ayılmır ki, Qarabağ barədə düşünsünlər.
Hakimiyyət üçün isə belə bir vəziyyət – nə sülhün, nə hərbin ol-
ması çox münasib oldu: hakimiyyət bir tərəfdən hərbi ritorika
seçmiş, digər tərəfdən isə tam bir fəaliyyətsizlik göstərməkdədir.
Bir daha bu mövzuya qayıtmamaq üçün bir başa deyim ki,
hakimiyyətin bu dəvəquşu siyasətində, eləcə də cəmiyyətin
buna münasibətində də yaxşı heç nə görmürəm. Biz istəsək də,
istəməsək də, daima Qarabağ probleminin Damokl qılıncı altında
yaşayacağıq. Yenə də istəsək də, istəməsək də biz ermənilərlə
hər rastlaşmada diksinəcəyik. Hətta bu şərti “erməni” əsl kosmo-
polit, Qarabağ konfliktinə tamamilə neytral biri, eləcə də bizim
şərti “azərbaycanlı” həmin keyfiyyətləri daşımış olsa belə. Hətta
bir başa bu problemlə bağlı olmayan vəziyyətlərdə belə biz bu
problemin təzyiqini öz üzərimizdə hiss edirik və hiss edəcəyik. Və
hətta bəzi özündəndeyən millətçilərin zənn etdiyi kimi biz istənilən
etnik erməni ilə görüşdən tamamilə təcrid olsaq belə (bunun prak-
tiki olaraq mümkün olmadığı başqa bir məsələdir) , biz problemin
həllini yaxınlaşdırmırıq, əksinə düyünü bir az daha bərkidirik ki,
bu da bizim digər problemlərimizdə də öz təsirini göstərir.
Mənim konkret təkliflərim yoxdur, yalnız bunu deyə bilərəm ki,
məsələnin danışıqlar yolu ilə həllinə alternativ görmürəm (əlbəttə
kapitulyasiya istisnadır, lakin bunu da çox pis də olsa məsələnin
həlli hesab etmək olar).
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
47
Siz etiraz edə bilərsiniz ki, hər iki tərəfin danışıqlara hazır ol-
ması lazımdır. Razıyam, lakin mənim fikrimcə məhz hər iki tərəf
buna hazır deyil, hər iki tərəf daima üçüncü qüvvəyə müraciət
edir, hər iki tərəf beynəlxalq ictimaiyyətin gözündə bir-birini qa-
ralayan informasiya müharibəsini dayandırmır. Internetdə hətta
belə fikirlərə rast gəlmək olur ki, bizim konfliktin dünya tarixində
analoqu yoxdur, çünki biz qarşılıqlı şəkildə bir-birimizi inkar edi-
rik. Bütün bunlar çox gülməli olardı, əlbəttə ki, əgər bu qədər
kədərli olmasaydı. Ona görə də mənim fikrimcə, söhbət ondan
gedir ki, nəhayət, bu gün biz sıfır nöqtəsinə yaxınlaşmalıyıq,
daha doğrusu, mümkün qədər şüurumuzu elə fəndlərlə işlədək
ki, mövzumuz konfliktin həllini əngəlləyən deyil, real danışıqla-
rı başlamağın mümkün olduğu məqamlara toxunsun. Ona görə
də artıq indi – öz çıxışımın bu mərhələsində, deyə bilərəm ki,
əgər söhbət konfliktin hərbi güc yolu ilə deyil, müqavilə yolu ilə
həllindən gedirsə, o zaman liberal ideyalar yeganə məqbul yol
sayıla bilər. İndiki halda söhbət ondan gedir ki, bu prosesdə
vətəndaşların özləri iştirak etməlidirlər, konfliktin həlli onların
iradələri və razılıqları ilə olmalıdır.
Yenə də, mənə aydındır ki, bu kitabın oxucuları arasında çox-
saylı opponentlər tapılar ki, liberal əsaslı ölkələrdəki köhnədən
davam edən regional konfliktlərə işarə edə bilərlər. Məhz bu,
Maarifçilikdə inamla inamsızlıq arasındakı ayrılıq nöqtəsidir,
müasir sivilizasiyanın humanitar şəcərəsində inam və inamsız-
lığın ayrıldığı məqamdır, və nəhayət, Liberalizm ide ya la rında
inam və inamsızlıqdır. Bu məsələnin üzərində daha artıq da-
yanmayacağam.
İndi deyə bilərəm ki, mənim çıxışımın əsas məqsədi təkcə
ya şadığımız konflikti adekvat qavramağa deyil, eləcə də dünyada
öz mövqeyimizi anlamağa mane olan düyünləri göstərməkdir.
Baş lanğıcda dediyim “şüurunu dəyişsən dünyanı dəyişərsən”
şüarını yenidən təkrar edirəm. Yanlış stereotiplərdən, köhnəlmiş
miflərdən yaxa qurtarmağın zamanı çatıb. Biz onlara təkrar-təkrar
bulaşırıq, ənənəvi hərəkətlərimizi təhlil etməyə qətiyyətimiz çat-
Dostları ilə paylaş: |