22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
7
ğu kimi, münaqişənin həllinin ilk mərhələsində məhsuldar idi.
Halbu ki, indiki zamanda məlum olur ki, “Status kvo” prosesin
bütün tə rəflərini, hətta vasitəçi dövlətləri də qane edir. Baxma-
yaraq ki, konfiliktin həll edilməsi çağırışları daxili siyasət situasi-
yasının da “donunun açılması” daha tez-tez səslənməyə başla-
yıb. Situasiyadan çıxış təkcə demokratiyanın inkişafında deyil,
həm də sosial transformasiyadadır. Məhz bu inkişaf bütün bu
müddət ərzində hakimiyyətə həll olunmamış münaqişə ilə mani-
pulyasiya etmək əlverişli olaraq avtoritar idarəetmə nəticəsində
ləngiyirdi. Beləliklə bu lənətlənmiş dairə sovet sosial koqnitiv
irsi olan ölkələrin təfəkkürün genişlənməsi sərhədlərini və “de-
pro vin sial lığını” ləngidən liderlərinin şüurlu konsolidasiyası he-
sa bına qapadılırdı. Rəhman Bədəlovun, Əli Abbasovun və Gia
No dianın işlərində fəlsəfi və siyasi nöqteyi-nəzərdən liberalizmin
ma hiyyıti və dəyərləri konfiliktin həllinə kömək edəcəyi məsələsi
müzakirə olunur. Bütövlükdə liberalizmin münaqişənin sülh yolu
ilə həllində pozitiv təsirin ideasını dəstələyərək Gia Nodia həmdə
onun beynəlxalq münasibətləri təcrübəsini və liberal demokrati-
ya olan ölkələrin dünyada münaqişənin sülh həllinin seçiciliyini
misal göstərərək ziddiyətli olduğundan qeyd edir. Öz növbəsində
R.Bədəlov tərəfindən xüsusi qeyd olunan “açıq” şüurun əsas
tərkibi olan Maarifləndirməyə müraciət etmək Rusiyadan olan alim
N. Rozov tərəfindən dəstəklənmişdi. Professor Rovoz Rusiyada
siyasi inkişafı həm də liberalizm tendensiyasını avtoritarizmə və
ya hakimiyyət böhranına yuvarlanma ilə bitən bir sıra
mərhələlər
kimi xarakterizə etmişdir ki, son nəticədə öz ölkəsində və ondan
kənarda liberalizmin inkişafı və onun konfilitlərə müsbət təsirini
həddən artıq uzaq qeyd edir.
Kitabın II hissəsi göstəriri ki, neftlə zəngin iqtisadiyyatı olan
ölkələrdə liderlər sovet irsinin konsolidasiyası üçün əlavə və-
saitlər alırlar. Əslində isə 3 Xəzəryanı ölkənin timsalında gös tə-
rildiyi kimi postsovet elitanın neftlə zəngin siyasi iqtisa diy yatın
qanunauyğunluqları ilə birləşməsi mərkəzi nəzarət və avtorita-
rizmin gücləndirən siyasi staqnasiyanı möhkəmləndirir. Əgər re-
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
9
Belə ki, prof. Ramazan Qozen onu üstün iqtisadi konsepsiya
kontekstində, siyasətin və iqtisadiyyatın əlaqəsi, dövlətin Türkiyə
Respublikasının yarandğı dövürdən Türkiyənin iqtidasiyyatında
rolunu təhlil edir və bu təzahürü dövlətin inkişafında bu və ya digər
iqtisadi konsepsiyanın tətbiqi ilə əlaqələndirir. Öz növbəsində
professor Ferbenks sovet irsində kök salmış səbəbləri göstərir
ki, bunların arasında kompromat təzahürü və buna görə rəsmi
mövqeyin itirilməsi qorxusu insanlara münasibətdə sinizm, qanu-
nun aliliyinin olamamsı, həmdə tarixi universal səbəblər əsas yer
tutur. Toğrul Cüvarlı siyasətin iqtisadiyyatla birləşmə səbəblərini
və tarixini Azərbaycan misalında müstəqiliyin əvvəlindən izləyir
hansı ki, özünümüdafiə sistemini belə yaratmağa müvəffəq ol-
muşdur. Cüvarlı bu situasiyadan çıxmaq üçün vacib olan bir sıra
üsullar təkilf edir. Bunların arasında dövlətin iqtisadiyyatda rolu-
nu azaldılması, özünü idarəetmənin inkişafı, hakimiyyətin yuxarı
eşolonunda korrupsiya ilə mübarizə və hətta daha müəyyən və
dəqiqi milli dövlət identikliyi var. Kitabın adında qoyulan suala
bir mənalı olmayan cavaba baxmayaraq hər bir müəllif postso-
vet ölkələrində sadalanan problemlərdən öz çıxış yolunu təkif
edir. Bu onu göstərir ki, əgər sovet irsi hələ də cəmiyyətin sosi-
al və institutsional strukturunda nəzərə çarpsa da 20 il əvvəldə
olduğu kimi deyil. Xarici faktorlar təsirindən, ölkələrin daha ge-
niş beynəlxalq strukturlara və açıq cəmiyyətlərə inteqrasiyası
nəticəsində zəngin resurslar hesabına bu irsin kosolidasiyası
baş versə də tranformasiya qaçılmazdır və son nəticədə bu irs
regionun ölkələrinin cəmiyyətlərinə, siyasətinə və iqtisadiyyatına
öz təsirini itirəcək.
Mili və Beynəlxalq Tədqiqatlar Mərkəzi bu layihənin sponso-
ru olan Milli Demokratiya Fonduna dərin təşəkkürünü bildirir. Biz
həmdə bu layihədə çalışmış və bu kitabın nəşrini mümkün et-
miş əməkdaşlarımız İlqar Həsənli, Ziba Murtuzova və Gülyanə
Həbibovaya təşəkkürümüzü bildiririk.
Leyla Əliyeva