Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Leyla Əliyeva Postsovet təfəkkürünün sərhədlərinin genişləndirilməsi: liberalizm və konfliktlərin həlli Giriş
- Həll olunmamış münaqişələrdəki daxili faktorlar
I Hissə POSTSOVET TƏFƏKKÜRÜNÜN DURULMASI: LİBERALİZM VƏ MÜNAQİŞƏLƏRİN HƏLLİ Leyla Əliyeva Postsovet təfəkkürünün sərhədlərinin genişləndirilməsi: liberalizm və konfliktlərin həlli Giriş Sovet İttifaqının əksər ölkələrində keçid dövrü artıq bitmişdir, lakin ittifaqın dağılması zamanı başlayan konfliktlər isə davam edir və ya öz siyasi həllini tapmayıb. Hərçənd ki, münaqişələr “dondurulmuş” adını almışdır, amma mütəmadi pozulan atəş kəs- lər, 2008-ci ildə Rusiyanın Gürcüstan sərhədlərini pozmasıyla ku lminasiya nöqtəsinə çatan və iki ölkə arasında müharibəyə sə- bəb olan barışıqların pozulması hələ də regional stabillik və təh- lü kəsizlik üçün təhlükəlidir. Həm Gürcüstanda olan həm də Azərbaycan Ermənistan kon fliktləri misalında beynəlxalq aləm münaqişələrin həlli üçün öz mexanizmlərini təklif etdilər, belə ki, bu müharibələr öz inten siv liyinə, ikinci və üçüncü ölkələrin qarışması və regional təhlükəsizliyə potensial təhlükə olaraq dövlətlərarası konflikt müs təvisinə keçmişdi. Bundan başqa regional səviyyədə effek- tiv fəaliy yət göstərən təhlükəsizlik təşkilatları mövcud deyil, və MDB sülhməramlıları isə barışığı qorumaq missiyasını yerinə yetirmədilər. Lakin indiyə qədər təklif olunan mexanizmlərdən heç biri, nə ATƏT-in Minsk qrupunun danışıqları, nə BMT qət- na mələri, nə də AB səyləri-artıq 20 ildir ki, münaqişənin siyasi həllinin tapılmasına gətirib çıxarmır. Beynəlxalq diskussiyalar və nəşrlər həsr olunan vəziyyətin təhlilində münaqişəni şərh etmək üçün beynəlxalq münasibətlərə realist yanaşma, geopolitika və ya konspirasiya nəzəriyyəsi, yəni heç bir elmi əsaslanması olmayan iddialar üzərində qurulan fər- ziy yələrdən istifadə üstünlük təşkil edir. 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 13 Faktiki olaraq Qafqaz regionu özlüyündə mürəkkəb tarixə ma- likdir. Regional və dünya dövlətlərinin maraqlarının mərkəzində yerləşir və Avropa ilə Asiya arasında enerji resurslarının və tranzit vəziyyətinin gücünə görə strateji əhəmiyyət kəsb edir, və eləcədə imperiya ambisiyaları olan ölkələrin əhatəsində yerləşir. Bütün bunlar, söz yox ki, uzunmüddətli münaqişələrin gedi- şin də vacibdir, lakin yetərli faktorlar deyil. Münaqişəyə qa ne- edici səviyyədə təhlil və yanaşmanın olmaması, həmçinin geo- siyasi balansa ciddi təsir göstərə bilməyin qeyri-mümkünlüyü münaqişənin kökündə duran səbəbləri ünvanlayan və etimadın qurul ması siyasətinin səmərəsiz olmasında özünü göstərir ki, bu tədbirlərin həyata keçirilməsinə xarici donorlar milyonlar- la dollar və avro xərcləyiblər. Məlumdur ki, ideologiya, inam və dəyərlər sistemi münaqişələrə olan münasibət və baxışlarda da öz əksini tapır. Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycanda hələ də xatırlayırlar ki, bu və ya başqa kommunist liderləri ideolo- ji qardaşlıq prinsipi əsasında hansısa əraziləri öz qonşularına könüllü olaraq vermişdilər. Bütün sadalananlar isə göstərir ki, təhlilin digər səviyyəyə keçməsi zəruriliyi var. Bunun nəticəsində münaqişələrə ənənəvi konspirasiya nəzəriyyəsi perspektivindən yanaşma tərzi azalar, və münaqişədə olan döv lət lərin ya da separatçı regionların konfliktlərə baxışı obyektiv deyil, sub- yektiv prinsiplər əsasında formalaşar. Bu o deməkdir ki, diqqət bütün münaqişələrin sülh yolu və kompromislə həllinə kömək edən, ictimai təfəkkürdə, dəyərlər və baxış sistemində kök sal- mış səbəblərin öyrənilməsinə yönələr. Regionun böyük qon- şularından biri olan Rusiyanın, Qafqaz ölkələrində milli azlıq ların həll olunmamış problemləri ilə manipulyasiya etməyə meyilli ol- masının dəfələrlə sübut olunmasına baxmayaraq, bu region dakı münaqişə tərəflərinin həmin manipulyasiyaya qarşı mü qa vi mə- tinin artırılması vasitəsilə konfliktlər həll oluna bilər. Təfəkkür və düşüncə tərzi ilə bağlı problemlərin üzərində daha çox dayanmaq beynəlxalq hüquq normalarına tamamilə riayət olun maması, dövlətlərin və qeyri-rəsmi şəkildə mövcud olan döv- 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 14 lətlərin isə zorakılıq və zorakı metodlardan istifadə zamanı mə- suliyyətdən boyun qaçırması anlamına gəlmir. Tamamilə əksinə, münaqişələrin həlli zamanı məsuliyyətin artırılması, və leqal metodlardan istifadə və institutların dəyərli töhvələrindən yarar- lanmaq münaqişə tərəfləri arasında qarşılıqlı inam hissinin ya- ranmasına və konfliktlərin daha səmərəli formada həllinə aparıb çıxardacaq uyğun bir mühitin formalaşmasına şərait yaradacaq. Həll olunmamış münaqişələrdəki daxili faktorlar Keçmiş Sovet məkanında müstəqil ölkələrin yaranması eyni vaxtda milli və demokratik quruluşun formalaşmasına imkan ve- rirdi. Konfliktlərin nəticələri və digər konfliktlərin yaranması yeni siyasi elitanın hansı siyasi quruluşu, vətəndaşlığı və milli azlıq- ların problemlərinin həllini seçməsindən asılı idi. Bir çox ölkə- lərdə yeni elita qısa müddətdə hakimiyyətə gəlmişdi, lakin bir çox başlanğıc tədbirlər, məsələn etnik çoxluğun ana dilinin rəs- mi dövlət dili elan olunması azlıq etnik qruplar arasında təhlükə və dövlətə inamsızlıq hissinin yaranmasına səbəb oldu. Ya da bütün bu münaqişələr fonunda milli azlıqlar haqqında qanun Elçibəy hökuməti dövründə ilk qəbul olunan qanunlardan biri idi. Lakin belə qanunlar münaqişənin qızğın vaxtında effektiv ola- raq həyata keçirilmirdi ya da bu elitanın hakimiyyətda çox qısa müddətdə qalmasına görə bu qanunların reallaşdırılması üçün kifayət qədər vaxt qalmırdı. Çox vacib məqamlardan biri də o idi ki, hökumət liberal de- mokratik islahatları və millətçiliyi uyğunlaşdırmaq zərurəti qarşı- sında durmuşdu. Azərbaycanda partiyaların yaranması mərhələsində gedən siyasi və ideoloji müzakirələr hər şeydən daha aydın şəkildə yeni dövlətin hansı dilemma qarşısında qaldığını göstərir. Xalq Cəbhəsinin gənc demokratları yeni dövlətin siyasətində prioritetlər və partiyaların proqramlarındakı istiqamətlər, döv lə tin Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|