Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasi staqnasiya münaqişənin faktoru kimi
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 15 gücləndirilməsinin əsasında liberal islahatların yoxsa millətçiliyin durması fikirlərində 2-yə bölünmüşdülər. Bu mər hə lədə Qərb de- mokratiyası tərəfindən regionun xüsusuilə də Azər bay canın yeni demokratik elitasına az diqqət ayrılırdı (Məxməri in qilablar vaxtı AB və ABŞ tərəfindən qələbə çalmış liderlərin dəs təklənməsini yada salaq). Ona görə də əsas kömək gənc eli tanın siyasi və in- tellektual dillemmanı həll etmək və dövlət quruculuğunda böyük rol oynayacaq ekspert biliklərinin inkişafına deyil, humanitar böh- ran dövründə yardım və qaçqınlara köməyə istiqamətlənmişdi. Əvvəlcədən zorakılıqla müşayət olunan münaqişələr çox sürətlə müstəqil dövlətlər arasında geniş miqyaslı müharibəyə çevrildilər, və ancaq resurslar bitdikdən və beynəlxalq iştirak- çı ların müdaxiləsindən sonra müharibələri dayandırdılar. O vaxtdan bəri konfliktlərin parçaladığı ölkələrdə, bütün “vintlərin bərkidilməsi” nəticəsində münaqişələr “dondurulmuş” statusu aldılar, və Gürcüstan istisna olmaqla bu ölkələrdə avtoritar və yarımavtoritar rejimlərin konsolidasiyası başlandı. Liberal isla- hatlar məsələsi nəinki ikinci dərəcələri müstəviyə keçdi, hətta yeni dövlətlərin sonrakı liderlərinin siyasətindən ümumiyyətlə silindi. Bundan başqa iqtisadi islahatlar dayandırıldı, və iqtisadi istehsalın və resursların inhisar prosesi başlandı. Bu həm də li- beral ideologiyanın, müstəqil mətbuatın və azadlıq prinsiplərinin əsası sayılan bazar iqtisadiyyatının inkişafı üçün şəraitin aradan götürülməsi demək idi. Bütün bunların münaqişələrin həlli və cəmiyyətin sosial- mənəvi transformasiyası üçün kritik nəticələri olurdu. Keçid dövrünün əsas məsələlərindən biri totalitarizm və avtoritarizmin nəticələrindən ictimai şüuru azad etmək, siyasi pluralizm üçün şərait yaratmaq, və fərdi və ictimai səviyyədə söz azadlığının inki- şaf etdirmək idisə tədricən azadlıqların məhdudlaşdırılması Sovet dövrünün mənəvi və psixoloji irsini ancaq möhkəmləndirirdi. Bun- dan başqa bu irs keçmiş kommunist liderlərin şəxsi səviyyəsində 90-cı illərin avtoritar siyasətini müəyyən edirdisə, bu mirası icti- mai səviyyədə də siyasətin əsasına çevirirdilər. Siyasi baxışlar 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 16 sahəsində rejimin sərtləşməsi, xüsusilə də toplaşma azadlığının məhdudlaşması, siyasi partiyalara qarşı repressiyalar liberal baxışlı fikrin inki şa fının və yayılmasının qarşısını alırdı. Yeltsin Rusiyasında Xodorkovski tərəfindən liberalizmi siyasi cərəyan kimi yaymaq cəhdi hakimiyyətin çox sərt müqavimətilə rastlaşdı, və nəticə etibarilə o, uzun müddətə azadlıqdan məhrum edildi. Li- beral dəyərlərin inkişafı üçün şəraitin məhdudlaşdırılması bir sıra nəticələrə gətirdi: radikal millətçi və solçu ideologiyanın inkişafı, dini cərəyanın güclənməsi, ictimai şüurda totalitar xüsusiyyətlərin əmələ gəlməsi, həmçinin təfəkkürün və identikliyin feodal və mo- dernist olmayan xarakteristikasının peyda olmasına səbəb oldu. Siyasi staqnasiya münaqişənin faktoru kimi Keçmiş İttifaqın bir çox ölkələrində siyasi və iqtisadi elita SS- Rİ-nin dağılmasından sonra demək olar ki, dəyişməyib. Status kvo hakimiyyətin monopoliyası və onun nəzarət etdiyi seçkilərlə, məhdud və ya tamamilə yox səviyyəsində olan azad lıq lar nəticəsində qorunub saxlanılır ki, bu da sosial partlayış riskini artırır. Digər tərəfdən milliyətçi ritorika imkan yaradır ki, tez-tez cəmiyyətin digər problemlərindən diqqət yayınsın və ya demokra- tik islahatların olmamasına bəraət qazanılsın. Mü naqişənin həlli onunla mürəkkəbləşir ki, demokratiyanın ol ma ması və həll olun- mamış münaqişələrin davam etməsi çıxılmaz bir vəziyyət yaradır və onlar qarşılıqlı olaraq bir birini dəstəkləyir və gücləndirirlər. Lakin demokratik inkişafa nail olmadan kon flik tin həlli cəhdi, və ya siyasi islahatlardan asılı olmayaraq mü naqişənin həllinə nail olmaq istəyi artıq 20 ildir ki, heç bir nə ti cə vermir. Azərbaycanda və Ermənistanda da seçkilər ən azı 10 ildir ki, beynəlxalq müşahidəçilər tərəfindən beynəlxalq stan dartlara uyğun hesab olunmur. Bu o deməkdir ki, onların heç biri hakimiyyətlərinin legi- timlik bazasının zəifliyi ucbatından ciddi güzəştlərə getməyəcək. Bütün bu illər elə belə də baş verirdi, əgər hökumətlər arasında hər hansı güzəşt əldə olunurdusa da, onlar xalq qarşısında öz ic- 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 17 timati çıxışlarında milli ritorikaya üstünlük verirdilər baxmayaraq ki, beynəlxalq vasitəçilər hər dəfə cəmiyyəti kompromislərə hazır olmağa çağırırdı. Demokratiyanın olmaması həmçinin münaqişənin həllinə şərait yaradan institutların da olmaması deməkdir. Məsələn, münaqişənin həlli yollarını müzakirə etmək üçün açıq debat- lara şəraitin yaradılması, toplaşma azadlığı, real seçkilər, az- lıqların bütün idarəetmədə təmsilçiliyi üçün kvotanın tətbiqi, bərabər hüquqların, siyasi pluralizmin, azad bazar iqtisadiyya- tının, intellektual mərkəzlərlə təmin edilməsi. Bu həm də region- da fəaliyyət göstərən şəxslərə aiddir. Rusiyada demokratiyanın bərqərar olması ən çox Qafqaza təsir edəcək belə ki Cənubi Qafqaz ölkələrinə təzyiqlər azalacaq, Qərb ölkələri ilə rəqabət hissi azalacaq, Rusiya Cənubi Qafqazda müsbət siyasi təsirin mənbəyi olacaq. Bu proses XIX əsrdə liberal islahatlar vaxtı da belə olmuşdu. Öz növbəsində Rusiyadakı demokratik islahatlar Şimali Qafqazda stabilliyə birbaşa təsir edəcək ki, bu da Cənubi Qafqazda müsbət effekt yaradacaq. Beləliklə, demokratiyalar bir-biri ilə müharibə aparmır fikrini əsas götürərək demokratiyanın qurulması əlbəttə ki, konfliktin həllində müsbət nəticəyə səbəb olacaq, çünki demokratiya təkcə azad və ədalətli seçkilər nəticəsində seçilən populyar lider demək deyil. Bu bir sıra institutların yaradılmasıdır ki, idarəetmədə disk- riminasiya prinsipini aradan qaldırsın, bütün vətəndaşların bu mil- li azlıqlar da daxil olmaqla siyasi, iqtisadi idarəetmədə, mədəni həyatda iştirakını təmin etsin. Bununla yanaşı, Cek Sneyderə görə demokratikləşmiş ölkələr qeyri stabilliklə xarakterizə olsalar da, demokratikləşmə regionda uzunmüddətli sülh üçün vacib fak- tordur, belə ki, rasional və praqmatiq qərarlar qəbul etmək üçün icraedici, qanunverici və məhkəmə orqanları arasında bərabərlik və balans prinsipinin tətbiq olunması başlıca faktordur. Ən əsası isə, demokratik institutlar cəmiyyətin totalitarizm və provinsializm barəsindəki düşüncəsi və baxışını müsbət şəkildə dəyişməyə köməklik göstərəcək, və cəmiyyətin əsl sosial trans for masiyasının Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|