SOVYET TARİH YAZIMI VE
KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
İlk Kazak Tarihçisi Ermukhan Bekmakhanov’un
Hayatı ve Çalışmalarına Yeni Bakış
Editörler:
Prof. Dr. Abdulvahap Kara
Zeynep Yaman
İstanbul – 2016
Sempozyum Düzenleme Kurulu
Prof. Dr. Fatma Ürekli (Sempozyum Başkanı)
Prof. Dr. Abdulvahap Kara
Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere
Prof. Dr. Araylım Musagaliyeva
Prof. Dr. Altayı Orazbayeva
Prof. Dr. Danagül Mahat
Prof. Dr. Nesrin Sarıahmetoğlu
Doç. Dr.
Roza Musabekova
Doç. Dr. Kurmangaliy Darkenov
Doç. Dr. Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun
Sempozyum Sekreteri
Симпозиум хатшысы / Symposium Secretary
Ar. Gör. Zeynep Ceylan
Ar. Gör. Bekir Sadık Topaloğlu
Kitap Tasarım
Harun Raşid
ISBN
978-605-65863-4-7
TÜRK DÜNYASI BELEDİYELER BİRLİĞİ (TDBB)
Yayınları No: 19
Matbaa
Seçil Ofset
Tel: +90 212 629 06 15
Teknik Hazırlık
Burhaniye Mah. Abdullahağa Cad. Enveriye Sok.
Akgün Apt. No: 26/2 Üsküdar / İstanbul
Telefon: +90 216 557 82 87 (pbx) Faks: +90 216 557 82 85
İlk Kazak Tarihçisi Ermukhan Bekmakhanov’un
Doğumunun
100. Yılı Münasebetiyle “Sovyet Tarih Yazıcılığı ve Kazakistan Tarihinin
Meseleleri” Uluslararası Sempozyumu Bildirileri
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ)
Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB)
15-16 Nisan 2015 – İstanbul
İÇİNDEKİLER
11 ERMUKHAN BEKMAKHANOV VE SOVYET DÖNEMİNDE
KAZAK TARİHİ ARAŞTIRMALARINDA İDEOLOJİK BASKI
VE KISITLAMALAR
Prof. Dr. Abdulvahap Kara
25 SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE YAPTIRIM POLİTİKALARI VE
E. BEKMAKHANOV’UN KOVUŞTURULMA TARİHİ
Prof. Dr. Tursun Jurtbay
37 ERMUKHANBEKMAKHANOV’UN KOVUŞTURULMASI:
GERÇEKLER
VE KANITLAR
Prof. Dr. Araylım Musagaliyeva
47 TARİHÇİ ERMUKHAN BEKMAKHANOV’UN
KOVUŞTURULMASININ SOVYET BASININA
YANSIMALARI
Prof. Dr. Danagül Makhat
65 ERMUKHAN BEKMAKHANOV’UN BİLİMSEL
ARAŞTIRMALARININ TOTALİTER REJİM
ALTINDAKİ KADERİ
Prof. Dr. Galina M. Kakenova
71 KAZAK VE KIRGIZ TARİHÇİLİĞİNDE KENESARI
KASIMULI ARAŞTIRMALARI VE
ERMUKHAN BEKMAKHANOV’UN ROLÜ
Doç. Dr. Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun
89
ERMUKHAN BEKMAKHANOV VE KENESARI
KASIMULI AYAKLANMASI
Doç. Dr. Steven Sabol
97 ERMUKHAN BEKMAKHANOV VE
KAZAK DEVLETİ MESELESİ
Prof. Dr. Orazbayeva Altayı İranbekkızı
103 ERMUKHAN BEKMAKHANOV’UN ESERLERİNDEKİ
KAZAKİSTAN TARİHİNİN ÖNEMLİ KONULARI
Yrd. Doç. Dr. Gülnar KARA
117 20-30’LU
YILLARIN KAZAK AYDINLARI VE
E. BEKMAKHANOV İLE ARASINDAKI
MANEVI BAĞLANTI
Doç. Dr. Kurmangali Gazezulı Darkenov
129 KAZAKİSTAN’DA SOVYET TARİH ANLAYIŞINDAN MİLLİ
TARİH ANLAYIŞINA GEÇİŞ SÜRECİNDE ERMUKHAN
BEKMAHANOĞLU’NUN ROLÜ
Yrd. Doç. Dr. Meryem Hakim
135 KAZAKİSTAN’DAKİ AYDINLARA KARŞI
SİYASİ BASKILAR (1940-1950)
Doç Dr. Roza Musabekova
141 SOVYET DÖNEMİ KAZAKİSTAN’DA
KOMÜNİSTPARTİSİ’NİN TARİH YAZIMI VE
TARİH EĞİTİMİNE ETKİSİ
Doç. Dr. Emin ÖZDEMİR
155 SOVYET TARİHÇİSİNİN MUTFAĞINA BİR NAZAR
Yrd. Doç. Dr. Elnur AĞAYEV
181 SOVYET TARİH YAZIMINDA ALTIN ORDA
Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu
189 KAZAN TATARLARININ ETNİK KÖKENİ MESELESİ:
SOVYET TARİH YAZICILIĞININ ETKİLERİNE DAİR BİR
DEĞERLENDİRME
Dr. Liaisan ŞAHİN
205 STALİN DÖNEMİNDE AYDIN OLMAK
Doç. Dr. İsmail Türkoğlu
211 ERMUKHAN BEKMAKHANOV FOTOĞRAFLARI
219 ERMUKHAN BEKMAKHANOV
SEMPOZYUMUNDAN FOTOĞRAFLAR
KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
7
ÖNSÖZ
Sovyet dönemi Kazak tarihyazımında önemli bir yere sahip Prof.
Dr. Ermukhan Bekmakhanov (1915-1966) doğumunun 100. yılı olması
dolayısıyla 2015’te Kazakistan’da çeşitli bilimsel etkinliklerle anıldı.
Fikirleri tartışıldı. Hayatı ve eserleri hakkında kitaplar yazıldı;
belgesel
ve drama filmler yapıldı.
Lisans ve lisansüstü düzeylerinde tarih eğitimine sahip ilk Kazak
tarihçisi Prof. Dr. Bekmakhanov sadece araştırmalarıyla değil, Sovyet
döneminde tarihi gerçekleri dile getirdiği için ağır baskılara uğramasıyla
da ön plana çıkmaktadır.
1947’de Çarlık Rusya’ya karşı büyük bir başkaldırı hareketini yürütmüş
olan Kenesarı Han (1802-1847) hakkında Rusça olarak “1920-1940 Se-
nelerinde Kazakistan” adlı doktora tezi hazırlaması ve daha sonra bunu
kitap olarak yayınlaması Bekmakhanov’un baskılara maruz uğramasına
sebep oldu. Eseri toplatılarak yasaklandı. İşten çıkarıldı. 1952’de tu-
tuklandı ve 25 yıl Sibirya’daki çalışma kamplarına sürgün cezası verildi.
Mart 1953’te Stalin’in ölümünden sonra 1954’te affedilerek Kazakistan’a
döndü. Tekrar eski işinde çalışmaya başlayan Bekmakhanov 6 Mayıs
1966’da vefat edene kadar Almatı’daki Kazak Devlet Üniversitesi Kaza-
kistan Tarihi bölümünde eğitim ve araştırmalarını sürdürdü.
Kazak milli tarihinin yazılmasında önemli katkıları bulunan Bekmak-
hanov hakkında Kazakistan’da olduğu kadar yurt dışında da araştırmalar
yapılmakta, hayatı ve fikirleri birçok kitap ve makaleye konu olmaktadır.
Ancak, Bekmakhanov hakkında Türkiye’de yeterli çalışma yapılmadığı
ve hatta Türk tarihçileri arasında da pek bilinmediği bir gerçektir. 2014
yılı sonlarında, 2015 senesinin tarihçinin 100. yılı olması dolayısıyla
internette arama motorlarında araştırma yaptığımızda onun hakkında
Türkçe hiçbir bilginin yer almadığını gördük.
Bu sebeple bu büyük tarihçiyi Türkiye’de tanıtmak amacıyla Mimar
Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Tarih Bölümü
olarak bir uluslararası bir sempozyum düzenleme kararı aldık. Bizim bu
kararımızı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr.
Yalçın Karayağız büyük bir memnuniyetle karşılayarak desteklediler.
Kazakistan’ın Astana şehrindeki L. N. Gumilev Avrasya Üniversitesi’nde
tarihçi meslektaşlarımız da böyle bir sempozyum düzenlenirse seve
seve katılabileceklerini ifade ettiler. Hatta kendi imkanlarıyla İstanbul’a
gelebileceklerini de söylediler. Öte yandan yaptığımız müracaat üzerine
Türk Dünyası Belelediyeler Birliği (TDBB) de yurt dışından gelecek ko-
nukların konaklama giderlerini ve sempozyum kitabının basımını üstlendi.
Böylece “İlk Kazak Tarihçisi Ermukhan Bekmakhanov’un Doğumunun
100. Yılı Münasebetiyle Sovyet Tarih Yazıcılığı ve Kazakistan Tarihinin