Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
poniminə, istər Urartu sivilizasiyasına, istərsə elə əsası I Arqişti tərəfindən qoyulmuş şəhərə heç bir aidiyyəti yoxdur. Mənbə lərdə Sünik, Utik, Paytakaran kimi, Arsax-Xaçen də Qafqaz Albaniyasının tarixi vilayəti kimi göstərilir. Tarixi inkişafın qısa bir dövründə ərazisi genişlənmiş Erməni çarlığının siyasi təsiri bu vilayətə aid ola bilərdi. Axı bir sıra başqa imperiyalar, xila fətlər, çarlıqlar da genişlənmiş və kiçilmiş, tərəqqi və tənəzzül dövrlərini yaşamışlar. Bunun nəticəsində onların nəzarət et dikləri ərazilərin heç də bütün əhalisi, deyək ki, latın, yunan, ərəb, fars, monqol, osmanlı, ingilis, fransız və s. olmamışdır. İşğal edilmiş ərazilərdə yerli xalqlar yaşamaqda davam edirdi. Kür çayının sağ sahilinin, o cümlədən Arsaxın, Paytakaranın, Utikin, Sünikin alban əhalisi barədə hətta Raffi, B.İşxanyan, İ.Orbeli, R.Suni kimi erməni tarixçilərinin özləri də yazırdılar. Dünyada onlarca digər nüfuzlu tarixçilər də bu fikirdədir. Məsələn, münaqişənin lap əvvəlində, 1988-ci ildə ABŞ-ın Miçiqan Universitetində işləyən erməni tarixçisi Ronald Suni bugünkü Qarabağın ərazisində orta əsrlərdə Qafqaz albanla rının dövlətinin mövcud olmasını qeyd edirdi: «Orta əsrlərdə türk xalqları Orta Asiyadan buraya köçənə qədər Zaqafqaziya Qafqaz Albaniyası kimi tanınmışdır. Qafqaz albanlarının Bal kan albanlarına heç bir aidiyyəti olmamışdır, o, ermənilərə ya xın olan xristian xalqı idi. XI əsrdə səlcuqlar buraya gələndən sonra dağlıq hissədə, yəni Qarabağdan başlamış tarixi Ermə nistanla sərhədə qədər ərazidə yaşayan albanlar xristian kimi qalmış və nəticədə ermənilərlə qaynayıb qarışmışlar. Şərq his sədə - ovalıqdan Xəzərə qədər olan ərazidə isə albanlar türk əhali ilə qaynayıb qarışmış və müsəlman olmuşlar»19. Bir qədər sonra, hərbi əməliyyatların qızğın çağında o, «Ararat tərəfə baxış» kitabında yazırdı: «Ən qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə Qarabağ Qafqaz albanları knyaziığının bir his səsi olmuşdur. Müasir dövrümüzdə artıq mövcud olmayan bu müstəqil etnodini qrup IV əsrdə xristianlığı qəbul etmiş və Er 36
məni kilsəsi ilə yaxınlaşmışdı. Sonralar alban elitasının yüksək təbəqəsi erməniləşmişdir. XI əsrdə səlcuqlar Cənubi Qafqaza girəndən sonra islamlaşdırma prosesi başlanmış və nəticədə Qarabağın aran hissəsinin əhalisi müsəlman dinini qəbul et mişdir. İndiki azərbaycanlıların birbaşa əcdadı sayılan bu xalq türk dilində danışır və islamın qonşu İranda yayılmış şiə məz həbini qəbul etmişdir. Dağlıq hissədə isə, əsasən, xristianlıq qalmış və Qarabağ albanları zaman-zaman ermənilərlə qay nayıb qarışmışlar. Alban kilsəsinin mərkəzi Qanzasar Erməni kilsəsinin yepiskopluğundan birinə çevrilmişdir. Bir zamanlar müstəqil milli kilsənin izləri katolikos adlanan yerli arxiyepis kop statusunda qalmışdır»20. Digər erməni müəllifi B.İşxanyan yazırdı ki, «Dağlıq Qara bağda yaşayan ^ermənilərin bir hissəsi qədim albanların nəs lindən olan yerli əhali, bir hissəsi isə Türkiyə və İrandan olan qaçqınlardır. Onlar üçün Azərbaycan torpağı təqiblərdən sığı nacaq yerinə çevrildi»21. Erməni alimləri Qafqaz Albaniyası haqqında «Qafqaz mə dəniyyəti aləmindən Ermənistan və Gürcüstanla eyni əhəmiy yətli» (İ.A.Orbeli) dövlət kimi, alban incəsənəti və memarlığı barədə isə Qafqaz mədəniyyəti tarixində ayrıca mövzu kimi (İ.A.Orbeli, S.T.Yeremyan və başqaları) yazırdılar. Erməni ta rixçisi İosif Orbelinin fikrincə, Albaniyanın tərkibinə daxil olan Xaçen knyazlığının yüksəlişi və çiçəklənməsi XII-XIII əsrlərə təsadüf edir22. Həmin Orbeli erməni feodallarının müasir Dağ lıq Qarabağın vilayətlərini zəbt etməsi və müstəmləkəyə çe virməsindən yazırdı23. Erməni akademiki S.T.Yeremyan yazırdı: «Əksər hissəsi ərəb işğalından əvvəlki dövrlərə təsadüf edilən xristian abi dələrinin çoxu qədim Albaniyanın erməniləşmiş hissəsində və hazırda, əsasən, erməni əhalisinin yaşadığı qədim alban vila yətləri olan Arsax və Utikdə qorunub saxlanılmışdır»24. 37
Əgər Arsaxın Albaniyanın vilayəti olması, indiki erməni rəh bərliyinin iddia etdiyi kimi, yalan, uydurma və «Azərbaycan təbliğatı»nın məhsuludursa, onda erməni müəllifləri bu barədə həqiqəti niyə yazırdılar? Əgər Arsaxın Albaniya ilə heç bir əlaqəsi yox idisə, Gəncəsar monastırı sırf «erməni» monastırı kimi yaradılmışdısa, niyə bu məbədi tikdirmiş knyaz Həsən Cəlal tikilinin üstündə «mənim alban xalqım» üçün ucaldılmış «Albaniya paytaxt məbədi» yazdırmışdı? Məgər kimsə onları buna vadar edirdi, bəlkə onlar «Azərbaycan kəşfiyyatı»na xid mət edirdilər? Erməni tarixçiləri özləri Arsaxın alban xarakte rini etiraf edirdilər! Maraqlıdır ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən əvvəl erməni tarixçiləri Arsaxın Qafqaz Alba niyasının tərkibinə daxil olması və bu vilayətin əhalisinin alban olması barədə mübahisə etmirdilər. Münaqişənin lap əvvəlin də Yerevanın başabəla tarixçiləri antik və erkən orta əsrlər dövründə Qafqaz Albaniyası dövlətinin və albanların mövcud luğunu, ümumiyyətlə, inkar etməyə çalışırdılar. Onların bəzi ləri isə albanları hətta əfsanəvi Atlantida ilə müqayisə edirdi. Bu «tarixçilər» akademik aləmdə pis vəziyyətə düşdüklərini və alimlərin istehza obyektinə çevrildiklərini anlayandan sonra bu vəziyyətdən yetərincə orijinal üsulla çıxmağa cəhd göstər mişlər: onlar Qafqaz Albaniyasının mövcudluğunun danılmaz fakt olduğunu etiraf etsələr də, onun sərhədlərində bir balaca «düzəliş» etmiş və bu sərhədləri ərazi iştahalarının çəkdiyi yerə - Kür çayınadək uzatmışlar. Bəlkə də ermənilərin iddia ları Abşeronadək gəlib çıxsaydı (lap ağıllarını itirmişlər, hələ də «erməni Bakurakert»dən danışırlar), Albaniya Xəzərin o biri tayına «köçməli» olacaqdı. Bu halda Yerevan «tarixçiləri» A l baniyanın nə üçün səhvən Orta Asiya deyil, Qafqaz Albaniyası adlanmasım izah etməli olacaqdılar. Elmi miflərə və xarici si yasət məqsədlərinə tabe etmək məsələsində erməni tarix elmi bəzən absurd səviyyəyə çatır. 38
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|