Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
8-10 min il bundan əvvəllər məskunlaşmağa başlayıblar. Bu ərazi son antik və ilk orta əsrlərdən yerli avtoxton türkdilli tayfaların məskəni olub. 1992-ci il avqustun 1 6-da Ağdam şəhərinin ermənilər tərə findən güclü atəşə tutulması 15 yaşlı uşağın, bir nəfər Gülablı sakininin ömrünə nöqtə qoymuşdur. Avqustun 24-nə keçən gecə rayonun Şelli, Qasımlı kəndləri toplardan atəşə tutulmuş, Mərzilidə iki nəfər qətlə yetirilmişdir. 1992-ci il oktyabrın 13- də ermənilər Əsgəran istiqamətindən Ağdamın Xıdırlı, Qiyaslı, Yuxarı Hacılı, Bağbanlar, Mərzili kəndlərini intensiv şəkildə atəşə tutmaqla 6 nəfəri həlak etmiş, 48 nəfəri isə ağır yara lamışlar. Bir gün sonra rayonun Qullar kəndindən 2 nəfər də ermənilərin «Qrad» qurğusu ilə həlak edilmişdir. Həmin ilin qışında, daha doğrusu, dekabr ayının 15-də Ağdam şəhərinin atəşə tutulması nəticəsində 3 nəfər həlak olmuş, 6 nəfər isə ağır yara almışdır (Bax: AR MTN Arxivi, jurnal №6-7). Ağdam şəhərinin sonuncu döyüş günü - 24 iyul 1993-cü il. Rayonun 150 min nəfərə qədər sakini öz doğma yurd- yuvasından perik düşmüşdür. Bu zaman 28 min hektar sahə si, 38 kolxoz və sovxoz, 24 tikinti-quraşdırma idarəsi, 12 sə naye obyekti, 74 məktəb, 105 səhiyyə ocağı, 271 mədəniyyət müəssisəsi, 67 idarə, 99 klub işğal edilmiş, beş ildən artıq davam edən döyüşlərdə 5.897 nəfər şəhid, 3.531 nəfər əlil ol muş, 1.871 nəfər uşaq yetim qalmış, 126 min nəfər isə doğma yurd-yuvasından didərgin düşmüşdür.
Cəbrayıl rayonu 8 avqust 1930-cu il tarixdə Azərbaycan da təşkil edilmiş inzibati rayondur. Kiçik Qafqazın cənub-şərq ətəklərində yerləşib, Araz çayının sol sahilində cənub tərəfdən İran İslam Respublikası, cənub-qərbdən Zəngilan, qərbdən Qubadlı, şimaldan Xocavənd, şərqdən isə Füzuli rayonları ilə' 396 .
həmsərhəddir. Rayonun ərazisi 1.050 kvadratkilometr, mərkə zi Cəbrayıl şəhəridir. Qarabağ vilayəti ləğv edildikdən sonra 1841-ci ildə Cəb rayıl ərazisi mərkəzi Şamaxı şəhəri olan Xəzər vilayətinin, 1846-cı ildə isə Şuşa qəzasının tabeliyinə verilmişdir. 1873- cü ildə Cəbrayıl və ona qonşu olan ərazilər Şuşa qəzasının tərkibindən çıxarılaraq Yelizavetpol quberniyasının tərkibində Cəbrayıl qəzası yaradılıb. Bu vaxt qəzanın ərazisi 6,63 min kv.km, əhalisi 66.360 nəfər olmaqla indiki Cəbrayıl, Füzuli, Xocavənd, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının ərazisini əhatə edib. 1905-1918-ci illərdə qəza Qaryagin qəzası adlandırılıb. 18-23 avqust 1993-cü il tarixdə rayon erməni qəsbkarları tərəfindən işğal edilmişdir. İşğal nəticəsində rayona 13.928 milyon ABŞ dolları məbləğində ziyan dəyib. Cəbrayı11 1 məc
buri köçkünlər respublikanın 58 rayonunun 2.000-dək yaşayış məntəqəsində - çadır düşərgələrində, yük vaqonlarında və ya taqxanalarda məskunlaşıblar. Birinci Qarabağ müharibəsində Cəbrayılın 52.049 sakinin dən 362 nəfəri şəhid, 191 nəfər isə əlil olmuşdur. Sənaye və kənd təsərrüfatı obyektlərinin sayı - 52, mədəni-maarif müəs sisələri - 149, kənd və qəsəbələri - 91, tarixi abidələri - 127.
Təkcə Azərbaycanın deyil, dünyanın ən qədim tarixə malik diyarlarından biri olan Füzuli rayonu ərazisindəki Azıx mağa rası ilk insan məskəni kimi bəşəri sivilizasiyanı heyran qoy maqdadır. Qarabağ dağ silsiləsinin cənub ətəklərindən Araz çayına qədər maili düzənlik sahələri əhatə edən, Cəbrayıl, Xocavənd, Ağcabədi, Beyləqan rayonları və qonşu İfan İslam Respublika sı ilə həmsərhəd olan Füzulinin tarixi çox qədimdir. 1827-ci ildə ilk adı Qarabulaq olub. 1930-cu ildə sovet hakimiyyə 397
ti bir sıra digər yaşayış məntəqələrimizin adını dəyişdirdiyi kimi, Qarabulağı da «unutmadı», adı dəyişdirilərək Qaryagin qoyuldu. Bu qondarma adı rayon 1959-cu ilə qədər daşımağa məcbur oldu. Böyük söz ustadı, Azərbaycan ədəbiyyatının ba nilərindən olan Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 400 illiyi şərəfinə onun adı dəyişdirilərək Füzuli rayonu adlandırıl dı. Rayon ərazisindəki Qaraköpəktəpə, Qarabulaq, Giinəştəpə kurqanlarında, Quruçay sahillərində və digər yerlərdə aparılan tədqiqatlar bir daha təsdiqlədi ki, Azərbaycan torpaqları ulu, qədim tarixini öz qoynunda, sinəsində, alt qatlarında qoruyub saxlayır və dərin köklərə malikdir. Rayonun ərazisi 1.386 kv.km, əhalisi 105 min nəfərdir. Rayonda iki şəhər, 75 kənd və digər yaşayış məntəqələri var. Bu yerlərdən axan Qusarçay, Köndələnçay, Qozluçay, Çərə- kan çayı Araza tökülür. İşğala qədər, yəni 23 avqust 1993-cü il tarixədək rayon da 70 kitabxana, 20 mədəniyyət evi, 45 klub, xalq və dövlət dram teatrları, 685 çarpayılıq 13 xəstəxana, 40 feldşer-mama məntəqəsi, vərəm və dəri-zöhrəvi xəstəliklər dispanseri, 20 kinoqurğu, texnikum, 2 texniki peşə məktəbi, 38 məktəbə qədər müəssisə, 2 muzey, stadion, 65 kolxoz və sovxoz, 12 fermer təsərrüfatı və digər obyektlər var idi. Ümumilikdə 190 mədəni-maarif müəssisəsi, 94 kənd və qəsəbə, 40-dan çox tarixi abidə işğala məruz qalmışdır. 1988-ci ildən başlayan erməni təcavüzünə qarşı barışmaz mübarizə aparan Füzuli əhalisi doğma torpaq uğrunda çox itki verib. Müharibənin bu ərazidə əsas ağırlığını rayonun Yağlı- vənd, Qacar, Divanalılar, Yuxarı və Aşağı VeysəlIi, Qaradağlı, Üçbulaq, Arış, Qoçəhmədli, Cuvarlı, Güzdək, Gorazıllı, Cə- m illi, Dilağarda, Govşad, Xələfşə, Mollavəli kəndlərinin əhali si çəkib. Rayon 1.100 nəfərdən çox şəhid verib, yüzlərlə itkin dən hələ də xəbər yoxdur. Füzulidə bu gün 1.500-ə yaxın əlil və şikəst var, erməni təcavüzündən 36.361 nəfər uşaq zərər çəkib ki, onlardan da 155-i yetim qalıb. 398
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|