QUBADLI
Qubadlı rayonu 1933-cü ildə Qubadlı kəndinin əsasında
təşkil olunub. Ərazisi 802 kv.km-dir. 1963-cü ildə ləğv edi
lərək Zəngilan rayonu ilə birləşdirilib. 1964-cü ildə yenidən
müstəqil rayon olub.
Qubadlı rayonu şimaldan Laçın, cənubdan Zəngilan, şərq
dən Xocavənd və Cəbrayıl rayonları, qərbdən Ermənistanla
həmsərhəddir. Bazarçay (Bərgüşad), Həkəri, Kiçik Həkəri,
Meydandərəsi çayları və çoxlu bulaqlar rayonun əsas su mən
bəyidir.
1988-ci ilin noyabr ayında ermənilər rayonun ərazisində,
Gorus-Qafan yolunun kənarındakı Eyvazlı kəndində yanğın
törətdilər. Bu qanlı qətllər qubadlılıları çıxılmaz vəziyyətə
saldı. O zamankı respublika rəhbərliyinin köməyindən əlini
üzən rayon camaatı özünümüdafiə dəstələri təşkil etməklə
torpaqları təcavüzdən qorumağa çalışdılar. Onlar səngərlər
quraraq düşmənin basqılarının qarşısını almağa çalışır, dinc
əhalini güllə qurbanı olmaqdan qoruyurdular. Şuşa və Laçın
rayonlarının işğalından sonra Qubadlıda vəziyyət bir qədər də
gərginləşdi. Qubadlı rayonu 1993-cii il 31 avqustda tamamilə
işğal olundu.
Qubadlı uğrunda gedən döyüşlərdə 54 nəfər şəhid olub.
Qarabağ müharibəsində isə Qubadlının ümumilikdə 241 öv
ladı şəhid, 191-i əlil olub. Ermənilər Qubadlıda 94 kənd və
qəsəbəni, 205 mədəni-məişət obyektini, 40 tarixi abidəni yan
dıraraq talan ediblər. İşğala qədər 33.800 nəfər əhalisi olan
Qubadlıda 21 orta, 15 səkkizillik, 15 ibtidai məktəb, 7 məktə
bəqədər təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərib. Bu təlim-tərbiyə
və təhsil müəssisələrində 1.280 nəfər müəllim çalışıb. Rayon
da 111 mədəni-maarif müəssisəsi, o cümlədən 60 kitabxana,
10 mədəniyyət evi və 28 klub, 6 avtoklub olub.
399
ZƏN G İLA N
1930-cu ildə rayon statusu almış Zəngilanın ərazisi 707
kvadratkilometrdir. 1993-cii ilin 29 oktyabrında Ermənistan or
dusu tərəfindən işğal olunan zaman rayonun 35 min nəfərdən
artıq əhalisi vardı. 84 kəndi, 1 şəhər tipli qəsəbəsi (Mincivan
qəsəbəsi) olan Zəngilan rayonunun inzibati mərkəzi Zəngilan
şəhəri idi.
Tarixi, arxeoloji, etnoqrafik və memarlıq abidələri ilə diq
qəti cəlb edən Zəngilan vaxtilə Alban çarlığının tərkibində
olmuşdur. Albaniyanın süqutundan sonra isə Səlcuqlar, Ata-
bəylər, Monqollar, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvi, Osmanlı
hökmdarları, xanlıqlar və nəhayət, Çar Rusiyasının tərkibinə
qatılan Zəngilanın ərazisində çoxsaylı dağıdıcı hadisələr baş
vermişdir.
Zəngilan müxtəlif dövrlərdə
bələrə, təbii fəlakətlərə məruz qalsa da, 1993-cü il oktyabr
ayının 29-da, yəni erməni vandalları tərəfindən işğalına qədər
ərazisində tarixi, arxeoloji, etnoqrafik, memarlıq abidələri və
təbii sərvətlər öz varlığını qoruyub saxlaya bilmişdi. Hacallı
kəndindəki dairəvi bürc, Məmmədbəylidəki səkkizguşəli türbə
(1304-1305), Yenikənddə ziyarətə çevrilmiş XIV əsr türbəsi
məhz belə nümunələrdəndir.
Vaxtilə Həmdullah Qəzvini Xudafərin körpüləri barədə ya
zırdı: «Araz çayı üzərində, Zəngilan yaxınlığındakı (onbiraşı-
rımlı) körpü hicri tarixi ilə 15-ci ildə (636) Məhəmməd Pey
ğəmbərin yaxın adamlarından hesab olunan Bəkr ibn Əbdul-
lah tərəfindən salınmışdır. Buna görə də «Xuda-Afərin», yəni
«Allah yaratmış» körpü adlanır.
Rayonun işğalı nəticəsində 30 min tonluq iki üzüm emalı
zavodu, bir milyon şərti banka gücünə malik konserv zavo
du, çörək zavodu, rayon mərkəzində, Mincivan qəsəbəsin
də, Vənətli və Şayıflı kəndlərində müasir avadanlıqlarla təchiz
dağıdıcı, viranedici mühari-
400
edilmiş xəstəxanalar və onlarca digər sosial obyektlər düşmən
əlinə keçmişdir. Zəngilan rayonunda 61 ümumtəhsil, 1 tex
niki peşə, 2 musiqi məktəbi, 18 uşaq bağçası, 50 kitabxana,
9 mədəniyyət evi, 7 səyyar avtoklub, 21 kinoqurğu, 2 tarix-
diyarşünaslıq muzeyi, 8 həkim ambulatoriyası, 33 kənd tibb
məntəqəsi, 200 çarpayılıq mərkəzi xəstəxana, İmişli-Naxçıvan
istiqamətində ən böyük Mincivan Dəmiryol Xəstəxanası, po
liklinikası və digər müxtəlif təyinatlı obyektlər var idi.
Erməni silahlı birləşmələrinin işğalı nəticəsində, təqribi he
sablamalara görə, rayona 1 milyard 390 milyon ABŞ dolları
məbləğində zərər dəymiş, çox qiymətli abidələr dağıdılmışdır.
Mənəvi ziyanı isə ölçmək çox çətindir - 191 şəhid, 168 əlil.
Qarabağ savaşındakı itkilərimizi və işğalın miqyasını tam tə
səvvür etmək üçün təcavüzə məruz qalan digər rayonlarımızın
kəndlərini də xatırlayırıq: Tərtər (13 kənd), Ağcabədi (1 kənd),
Gədəbəy (2 kənd), Ağstafa (2 kənd), Beyləqan (4 kənd), Tovuz
(8 kənd), Naxçıvan (2 kənd).
401
Uşaq qatilləri
Ermənilərin dünyanın bir çox ölkəsində həyata ke
çirdikləri əyriliklər, fırıldaqlar, quldurluqlar, terrorlar
artdıqca və faş olduqca gözləmək olardı ki, onların
barəsində nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar, qurumlar qəti
tədbirə əl atacaqlar. Amma həmişə özünü «yazıq»,
«zavallı» libasda göstərən daşnaklar insanlığa sığma
yan vəhşiliklərini davam etdirməkdə israrlıdırlar. 2010-
cu ilin yazında Tovuz rayonunun indiki Ermənistan
la həmsərhəd olan Əlibəyli kəndində dəhşətli hadisə
baş verib. Daşnaklar oyuncağın içinə partlayıcı maddə
qoyaraq çayda axıdıblar. Çay kənarında oynayan uşaq
lar oyuncağı götürərək evlərinə aparıblar.
0
Nəticədə içində fəlakət gizlədilmiş oyuncaqda - it fiqurun-
dakı partlayıcı qurğu işə düşərək faciəyə səbəb olub. 1998-ci il
təvəllüdlü Aygün Zirəddin qızı Şahmalıyeva həlak olub, anası
Elnarə Məmmədtağı qızı isə ağır yaralanıb. Ailə Rusiyada ya
şayırmış. Kəndə qohumlarıgilə qonaq gəliblərmiş. Xatırladaq
ki, 1994-cü ildə də həmin ərazidə analoji hadisə baş vermiş
di. Ermənilər tərəfindən çaya buraxılmış oyuncağı götürərkən
partlayış baş verməsi nəticəsində iki azyaşlı uşaq həlak olmuş,
biri isə yaralanmışdı. Uşaq qatili olan ermənilərin növbəti qətl
əməliyyatı yenə də bir ailənin səadətinə balta çaldı. Dünyanın
bütün pisliklərindən xəbərsiz olan bu qızcığazın günahı nə
idi?!
Ermənilər tərəfindən törədilmiş qətl hadisələrini, ağlagəl
məz işgəncə növlərini araşdırarkən üzləşdiyimiz faktlar, hə
yata keçirilmiş vəhşiliklərin, vandalizmin həqiqətən analoqu
yoxdur. Təkcə uşaqlarla bağlı, körpələrlə əlaqədar daşnakla
rın həyata keçirdikləri qətl hadisələrinin xronoloji ardıcıllığını
402
Dostları ilə paylaş: |