Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

dər  gəlib  çatmış  müxtəlif  körpülər  vardı.  İndi  də  bu  körpülər­

dən  istifadə  edilir.  Amma  əsl  sahibləri  yox,  sonradan  bu  ərazi­

lərə  köçürülən  ermənilər  tərəfindən.

Allahverdi  rayonunda  (Tumanyan)  Tona  çayının  üzərində 

1234-cü  ildə  birtağlı  daş  körpü  tikilmişdi.  Körpü  o  qədər gözə

inşa  edilmişdi  ki,  sadəcə  keçid  rolunu  oynamırdı,  tarixi  bir 

abidə  idi.  Eləcə  də  Dərələyəzdəki  Alıxan  körpüsünün  xara­

balıqları  da  günümüzə  qədər  gəlib  çatmışdı.  Biraşırımlı  daş 

körpü  vaxtilə  çayın  hər  iki  sahilini  birləşdirirdi.  Tədqiqatla­

ra  görə,  körpünü  Elxani  hökmdarı  Süleyman  xan  tikdiribmiş. 

Bu  mahalda  Həsənkənd  körpüsü  də  bugünədək  qalmaqdadır. 

Su  səthindən  3,5  metr  yüksəklikdə  yerləşən  bu  daş  körpünün 

ümumi  uzunluğu  12  metr  idi.

Qarakilsə  rayonunun  (Sisian)  Dərəbaş  kəndində  Arzuman 

körpüsü  orta  əsrlərin  yadigarı  idi.  Qədim  türk  kəndi  Urud- 

da  Bədr  qayası  ilə  Babək  qalasının  arasından  keçən  Bazar- 

çayın  üzərində  tikilən  birtağlı  körpü  XVIII  əsrin  yadigarı  idi. 

Ermənilər  bu  kəndə  də  1988-ci  ildə  ayaq  basdılar.  Əştərəkdə- 

ki  Qazax  çayı  üzərində  XVII  əsrdə  tikilmiş  üçtağlı  daş  körpü 

də  türk  ustalarının  sənət  əsəri  idi.  İrəvan  şəhərindəki  ikitağlı 

körpü  də  VII  əsrdə  tikilmişdi.  Eləcə  də  bu  şəhərdə  Zəngi  çayı­

nın  qolu  üzərində  tikilən  birtağlı  Gedər  körpüsü  1664-cü  ildə 

inşa edilmişdir.  İrəvan  həm  də  körpülər şəhəri  idi.  Dəmirbulaq 

körpüsünün  də  özgə  gözəlliyi  vardı.  Həm  də  bu  körpünün  ya­

xınlığında  eyniadlı  məhəllə  və  məscid  olmuşdur.

Ümumiyyətlə,  indiki  Ermənistan  ərazisində  bədnam  qon­

şularımız  tərəfindən  erməniləşdirilmiş  abidələr  və  məbədlər 

çoxdur.  Bəzən  onların  adlarını  çəkmək  belə  istəmirsən.  Çünki 

hərdən  fikirləşirsən  ki,  ömrü  boyu  saxtalıqla,  oğurluqla,  əyri- 

iklə  məşğul  olan  quldur  ermənilər  o  müqəddəs  ünvanların 

təkcə  adlarını  özlərinə  bağlamayıblar  ki.  Havasını,  ətrini,  rən­

gini  dəyişiblər,  gözəlliyini  pozublar.  1988-ci  ildə  həyata  ke­

çirilən  deportasiya  zamanı  qədim  yurd  yerlərimiz  olan  indiki

421

---

Ermənistanda  120  tarixi  abidə  dağıdıldı,  230  məscid,  pir,  ocaq 

və  məbədlər  yox  edildi,  670  qəbiristanlıq  (bu  qədim  axirət 

dünyası  da  abidələrlə  zəngin  idi)  şumlanaraq  düzləndi.

Hər  il  aprelin  18-də  dünya  xalqları  maddi-mədəniyyət  abi­

dələrinin  mühafizə  gününü  qeyd  edir.  Əhəmiyyətinə  görə 

dünya  mədəniyyətinin  incisinə  çevrilən  neçə-neçə  qədim 

abidəmiz  isə  erməni  işğalında  qalmaqdadır.  Məgər  abidələrin 

mühafizəsi  ilə  məşğul  olan  beynəlxalq  qurumlar  bunu  bilm ir­

mi?  Yurd-yuvamız  işğal  ediləndə,  o yerlərin  halal  sahibləri  min 

bir  işgəncə  ilə  qovulanda  özləri  ilə  nə  torpaq  apardılar,  nə  də 

abidələri.  Ən  böyük  abidə  isə  elə  doğma  torpaqdı.  Çünki  ora­

da  olumdan  ölümə  qədər  uzanan  neçə  nəslin  ömür  yolu  yatır.

LAÇIN

.  Laçın  dağlarında  qədim  və  möhtəşəm  mədəniyyət  abidə­

ləri  ilə  təbiət  bir-birini  sanki  tamamlayırdı.  Cicimli,  Güləbird, 

Soltanlar,  Zeyvə,  Malıbəy,  Yənqıça,  Bülövlük,  Araflı,  Əliqu- 

lulu,  Malxələf,  Hüsülü,  Kosalar,  Seyidlər,  Pircah'an,  Kürdhacı 

və  digər  kəndlərdəki  tarixi  abidələr  (12  qoç,  28  at  fiquru,  36 

müxtəlif  süjetli  yazılar  və  rəsmlər,  sal  daş,  müxtəlif  dövrlərdə 

ərəb  əlifbası  ilə  yazılmış,  bir-birinə  bənzəməyən  sənət  rəmz­

ləri  həkk  edilmiş  qəbirüstü  daşlar,  məşhur  Sarı  Aşığın  sevgilisi 

Yaxşının  məzarı)  bu  torpaqlarda  min  illər boyu  yaşayan  əcdad­

larımızın  bizə  yadigar  qoyduğu  nişanələr  idi.

Rayonun  Cicimli  kəndindəki  məbəd,  qədim  anbar,  Gü- 

ləbirddə  Sarı  Aşığın  qəbirüstü  ziyarətgahı  (Bax:  «Qarabağ  -  

yaddaş»,  Bakı,  «MHS-poliqraf»,  2010,  səh.  76-80)  rayonun 

tarix-diyarşünaslıq  muzeyi  əsrlərin  canlı  salnaməsi  idi.  Muzey­

də  toplanmış  nadir  eksponatlar  Laçının  zəngin  tarixi  keçmişi 

haqqında  dolğun  təsəvvür  yaradırdı.  Təəssüf  ki,  Laçının  işğalı 

nəticəsində  bu  tarixi  incilər  də  təcavüzün  qurbanına  çevril­

di.  Bütün  bunlar  az  imiş  kimi,  tarixin  yadigarları,  m illi  mə­

422

---

dəniyyət  abidələrimiz  olan  qala  və  məbədlər  saxtakarcasına 

erməniləşdirilir.  Belə  təcavüzə  məruz  qalan  abidələrdən  Laçın 

ərazisində  də  az  deyil.  Laçının  işğalından  sonra  orada  tikilmiş 

qondarma,  saxta  erməni  kilsəsi  kimi  təqdim  olunan  Ağoğlan 

abidəsi,  Böyük  Vətən  müharibəsi  iştirakçılarınin  xatirə  kom­

pleksinin  erməniləşdirilməsi,  şəhərin  qərb  istiqamətdən  çıxı­

şında  tikilmiş  abidə  -   «Qala  qapısı»  (üzərində  erməni  xaçı)  və 

s.  dediklərimizə  əyani  sübutdur.

Laçın  rayonu  ərazisindəki  memarlıq  abidələrinin  əksəriy­

yəti  Qafqaz  Albaniyası  dövrünün  yadigarlarıdır.  Memarlıq 

elmləri  doktoru  D.A.Axundov  və  fəlsəfə  elmləri  namizədi 

M.D.Axundov  «Qafqaz  Albaniyasının  stellalarında  dini  simvo- 

lika»  və  «Dünyanın  mənzərəsi»  adlı  məqalələrində  («Azər­

baycan  abidələri»  məcmuəsi,  №01,  1984-cü  il)  göstərirdilər 

ki,  düzbucaqlı  çərçivə  içərisində  cızma  texnikasında  işləni­

lən  qadın,  güman  ki,  Ay  allahı  -   Elena,  Armetida,  Ardivisura, 

Anakid  təsvir  olunmuşdur.  Göstərilən  bu  stellalar  bizim  eranın 

xristianlıqdan  əvvəlki  dövrünə,  bəlkə  də  daha  qədimlərə  aid­

dir.  Buna  bənzər,  daha  doğrusu,  tamamilə  onun  eyni  olan  bir 

Stella  da  Kosalar  kəndində,  Ağoğlan  qəsrinin  həyətində var  idi.

Belə  abidələr  Laçınla  qonşuluqda  yerləşən  Kəlbəcər  rayo­

nu  ərazisində  də  mövcuddur.  Məlum  olduğu  kimi,  Kəlbəcərin 

bir  hissəsi  Alban  Xaçın  Knyazlığının  tərkibində  olmuşdur.  Ora 

yaxın  olan  Laçın  rayonunun  ərazisində  bir  sıra  adlar  Xaçınla 

bağlıdır.  Bozlu  kəndi  ərazisində  olan  «Xaçın  daşı»  və  s.  Ola 

bilsin  ki,  vaxtilə  bu  yerlərin  bir  hissəsinin  Xaçın  knyazlığı  ilə 

əlaqəsi  olmuşdur.  Lakin  buna  baxmayaraq,  Ermənistanın  hətta 

rəsmiləri  belə  bu  abidələri  «özününküləşdirir»,  erməni  abidə­

ləri  adı  ilə  təbliğ  edirlər.

Alı  Xəlfə  ocağı  Laçının  Böyük  Seyidlər  kəndində  yerləşir­

di.  Qarabağın  ən  ağır  seyidlərindən  olan  Alı  Xəlfə  elə  həmin 

kənddə  dünyasını  dəyişmişdir  və  məzarı  üstündə  sərdaba  ti­

kilmişdir.  Ən  ulu  səcdəgahlardan  biri  də  məhz  Alı  Xəlfənin 

ocağı  idi.

423

---