Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

Laçının  müqəddəs  yerlərindən  biri  də  Böyük  Seyidlər  kən­

dindəki  Seyid  Hüseyn  ziyarətgahı  olmuşdur.  Bu  kənddəki  zi­

yarətgahların  sırasına  daxil  olanlardan  biri  də  «Güllü  qəbir» 

piri  idi  ki,  orada  Hacı  İbrahim  ağa  dəfn  edilmişdi.  Məlumatlara 

əsasən,  o,  Qarabağ  ellərinin  ağır  övliyalarından  sayılan  Xuda­

vəndə  Xəlfənin  nəvəsi  idi.

Ağoğlan  qəsri  Laçının  Minkənd  çayının  kənarında,  hündür 

bir  yerdədir.  Ciciınlidə  məbəd,  qədim  anbar,  Güləbirddəki 

Sarı  Aşığın  qəbirüstü  ziyarətgahı,  Zeyvədə  Şeyx  Əhməd,  1-ci 

və  2-ci  Soltanbaba,  Minkənddə  XV  əsr  məbədi,  Qarıqışlaqda 

Dəmirovlu  pir-məbədi,  Bülövlük  kəndinin  şimalındakı  qədim 

Kişpəyədə  Alban  məbədi,  Piçənisdə  Alban  məbədi,  Xan  qə- 

biristanlığındakı  Zəngəzurun  sultanları  Qara  Murtuza  bəyin, 

1-ci  Alməmmədin,  2-ci  Alməmmədin  hasardakı  türbələri,  Şeyx 

Şamillə  dostluq  etmiş,  ona  kömək  göstərmiş  Cəbrayıl  bəyin 

türbəsi,  Araflıda  Murtuza  Sultanın  anasının  türbəsi,  Pircahan 

çayında  Məşədi  Mehralının  arxitekturalı  və  Minkənd  körpüləri 

kimi  tarixin  nadir  inciləri  erməni  vandalları  tərəfindən  darma­

dağın  edilmişdir.

Memarlıq  abidələrindən  Hoçaz  kəndindəki  mağara-məbəd 

(V  əsr),  Cicimlidəki  Məlik  Əjdər  türbəsi  (XIV  əsr),  adsız  türbə 

(XVIl-XVI11  əsrlər),  Şeyx  Əhməd  türbəsi  (XIX  əsr),  Qarıqışlaq 

kəndindəki  məscid  (1718),  Hüsülü  kəndində  Həmzə  Sultan 

sarayı  (1761),  Həkəri  çayı  üzərindəki  körpü  (XVIII  əsr),  Ağoğ­

lan  çayı  üzərindəki  məbəd  (XIX  əsr),  Güləbird  kəndindəki 

türbənin  taleyi  isə  yalnız  onları  saxtalaşdırmış  daşnaklara  mə­

lumdur.

Bir  sözlə,  kəndlərdə  əsrlərin  və  qərinələrin  yaşıdı  abidələr, 

dağlardakı  qalalar  yadellilərin  dəfələrlə  etdiyi  hücumlardan 

qorunsa  da,  1992-ci  ildən  başlayaraq  daha  ağır  zərbə  aldı, 

daş-divarlarındakı  yaddaş  tarixləri  silinərək  erməniləşdirildi  və 

dünyaya  «qədim  erməni  xalqının  yazılı  abidələri»  kimi  təqdim 

edildi.

424

---

Əsl  həqiqətlər  isə  bunlardır.

Təbii  ki,  Laçın  rayonu  ərazisində  bir  vaxtlar  mövcud  olmuş 

tarixi  abidə  və  məbədlər  təkcə  adları  yuxarıda  çəkilənlər  de­

yildir.

Laçın  rayonunda  erməni  vandalları  tərəfindən  darmadağın 

edilmiş  tarixi  və  maddi-mədəniyyət  abidələrindən:  Daş  qutu­

su  -   dəmir  dövrü  (Abdallar  kəndi),  Kurqan  -   Dəmir  dövrü 

(Cicimli  kəndi),  «Qızqəbri»  kurqanı  -   dəmir  dövrü  (Cicimli 

kəndi),  Kurqan  -   dəmir  dövrü  (Cicimli  kəndi),  Kurqan  -   tunc 

dövrü  (Ziyrik  kəndi),  Kurqan  -   dəmir  dövrü  (Hoçaz  kəndi), 

Kurqan  -   dəmir  dövrü  (Güləbird  kəndi),  Mağara  məbədi  -   V 

əsr  (Hoçaz  kəndi).

AĞDAM

Azərbaycanın  Ermənistan  tərəfindən  işğala  məruz  qalmış 

ərazilərində  məhvə  məhkum  edilən  maddi-mədəniyyət  abi­

dələri  tariximizin  daş  yaddaşı  kimi  əvəzolunmaz  milli  sərvə­

timizdir.  Bu  abidələr  təkcə  maddi-mədəniyyət  deyil,  həm  də 

mənəviyyat  tariximizin  «arxivi»,  səhifələridir.  Qarabağın  tarixi 

abidələrinin  darmadağın  edilməsi  isə  mədəniyyət  və  mənə­

viyyat  tariximizin  daşlaşmış  yaddaşının  silinməsi  kimi  ağrılı- 

acılıdır.

İllərdən  bəri  məkrli,  çirkin  siyasətləri  ilə  daşnakların  və  on­

ların  havadarlarının  diş  qıcadığı,  Azərbaycandan  qoparmağa 

çalışdığı  yurdlarımızdan  biri,  təbii-coğrafi  baxımdan  respubli­

kamızın  ən  zəngin  bölgələrindən  olan  Ağdam  həm  də  xal­

qımızın  çoxəsrlik  tarixini  özündə  əks  etdirən  müxtəlif  növlü 

abidələr  diyarıdır.  Aparılan  arxeoloji  tədqiqatlar  nəticəsində 

müəyyən  olunub  ki,  bu  yerlərdə  insanlar təxminən  8-10  min  il 

bundan  əvvəl  məskunlaşmışlar.

1988-1993-cii  illər  ərzində  düşmənlə  üz-üzə,  göz-gözə 

dayanıb  qətiyyətli  mübarizə  aparan  və  elə  torpaqlarımızın 

bütövlüyü  uğrunda  ilk  şəhidlərini  (Əli  və  Bəxtiyar)  verən  Ağ­

425

---

dam  rayonu  ərazisində  qədim  tarixə  malik  çoxsaylı  memarlıq 

və  incəsənət  abidələri  az  deyildi.  Ağdam  şəhərində  Üzərrik- 

təpə  abidəsi,  Xaçın-Dərbənd  kəndindəki  Qutlu  Sarı  Musaoğlu 

günbəzi  (1314-cü  il),  Kəngərlidəki  (XIV əsrin  yadigarı) türbə və 

daş  abidələr,  Papravənddəki  XVII  əsrdən  qalan  Xanoğlu  türbə­

si,  XVIII  əsrə  aid  məscid  və  digər türbələr,  Xan  qızı  Natəvanın 

və  oğlunun  şərəfinə  tikilmiş  XIX  yüzilliyin  türbəsi,  Şahbulaq 

qalası...  kimi  tarixi-memarlıq  abidələri  Ağdamın  işğalı  zamanı 

dağıdılıb.

Buradakı  tarixi  memarlıq  abidələri  müxtəlif  dövrləri  əks  et­

dirən  nadir  nümunələr  idi.  Bu  maddi-mənəvi  abidələr  qrup- 

laşdırılaraq  «Azərbaycan  Respublikasının  ərazilərində  dövlət 

mühafizəsinə  götürülmüş  daşınmaz  mədəniyyət  abidələrinin 

əhəmiyyət  dərəcəsinə  görə  bölgüsü»  adlı  kitaba  daxil  edilib.

Ağdamda  olan  dünya  əhəmiyyətli,  daşınmaz  tarixi  və  mə­

dəniyyət abidələri  sırasına  XIV əsri  əhatə  edən  qiymətli  nümu­

nələr də  daxildir.  Məsələn,  Ağdamın  Xaçın-Dərbənclli  kəndin­

də  olan  Qulu  Musaoğlu  türbəsinin  yaşı  çox  qədimlərə  gedib 

çıxır:  1314-cü  ilə.

Belə  bir  tarixi  dövrü  əhatə  edən  abidələrin  işğal  altında 

qalması  ermənilərə  Azərbaycan  tarixini  saxtalaşdırmaq  üçün 

müəyyən  imkanlar  yaradır.

Təkcə  mədəniyyətimizi  deyil,  tariximizin  bir  parçasını  si­

nəsində  saxlamış  abidələr  də  (Xanoğlan  türbəsi,  Qarabağ  xanı 

Pənahəli  xanın  imarəti  (XVIII  əsr)  və  türbəsi  (XIX  əsr)  də  daş­

nak  quldur  dəstələri  tərəfindən  dağıdılıb.

Ağdam  ərazisindəki  maddi-mədəniyyət  abidələri  erməni 

qəsbkarlarının  vandalizm  siyasətinin  şahididir.  Daşnaklar  və 

onların  havadarları  muzeylərdəki  eksponatları  nəinki  talayıb 

aparmışlar,  hətta  həmin  abidə-məbədlərin  daşını  daş  üstə  də 

qoymamışlar.  Bütün  bu  faktlar  isə  illərdən  bəri  beynəlxalq 

müşahidəçi  qismində  Qarabağa  səfər  edən  təşkilatların  təm­

silçilərinə  yaxşı  məlumdur,  çünki  vaxtaşırı  verdikləri  hesabat- 

məruzələrində  öz  əksini  tapmışdır.

426

---