Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mədəniyyətlə tariximizin qovuşduğu belə muzeylərdən Ağ dam şəhərindəki Çörək və Tarix-Ölkəşünaslıq muzeyləri ilə yanaşı, tarzən Qurban Pirimovun xatirə muzeyinin, Ağdam Şə kil Qalereyasının adlarını çəkmək olar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ağdam Tarix-Ölkəşünaslıq Muzeyi rayonun işğaldan kənarda qalan Qaradağlı kəndində bərpa edilib. Ağdamda təkcə maddi-mədəniyyət ocaqları deyil, dini mə bədlər də düşmən tərəfindən məhvə məruz qalıb. Papravənd- dəki Şeyx Nigar, Seyid Miriş ağa, Qara Pirim və digər ziyarət gahlar da işğala məruz qalmışlar. Ağdamın mərkəzində yerləşmiş, qədim memarlıq abidəsi sayılan məscid və onun minarələri, həmçinin Çörək muzeyi də dağıdılıb. Lakin qoca tarix çox belə talanların və dağıntı ların şahidi olub. Qarabağın bütünlüklə tarixini, onun maddi- mənəvi sərvətlərini özündə m inilliklər boyu qoruyub saxla yan Ağdam işğaldan azad olunacaq, dağıdılmış, talan edilmiş qədim yaşayış məntəqələrindəki tariximizin, mədəniyyət və mənəviyyat abidələrimizin yenidən bərpası isə bir vətəndaşlıq borcu kimi bugünkü nəslin üzərinə düşür. Ağdam rayonunda erməni vandalları tərəfindən darmadağın edilmiş tarixi və maddi-mədəniyyət abidələrindən: Çıraqtəpə yaşayış yeri - tunc dövrü (Ağdam şəhəri), Qarahacı yaşayış yeri - ilk tunc dövrü (Ağdam-Xankəndi yolunun sağ tərəfində), Qarahacılı nekropolu - tunc dövrü (Ağdam şəhəri), Vəlixanpə- tə yaşayış yeri - eneolit dövrü (Ağdam-Ağcabədi şosesinin 1,5 km-də), Kurqan - tunc dövrü (Üzümçülük sovxozu), İlanlıtəpə yaşayış yeri - eneolit - dəmir dövrü (Baş Qərvənd kəndi), Dəyirmantəpə kurqanı - tunc və dəmir dövrü (Orta Qərvənd və Mirəşəlli kəndlərinin arasında), Yaşayış yeri - antik dövrü (Qərvənd kəndi), Şomulutəpə yaşayış yeri - eneolit dövrü (Mirəşrəfli kəndindən 1 km şimal-şərqdə), Bənövşələr təpəsi yaşayış yeri - eneolit dövrü (Mirəşəlli, Armudlu kəndlərinin 427
arasında), Gıiltəpə yaşayış yeri - eneolit dövrii (Mirəşəlli kən dindən 300 m şimal-şərqdə), Yaşayış yeri - e.ə. Il-I m inilliklər (Armudlu kəndi), Rəsultəpə yaşayış yeri - orta tunc dövrü, orta əsrlər (Armudlu kəndinin şimal-qərbində), Rəsultəpə kurqan ları - tunc dövrü (Armudlu kəndi, Rəsultəpə yaşayış yerinin 30-40 m şimalında), İsmayılbəy təpəsi yaşayış yeri - eneo lit dövrü (Armudlu kəndi), Kəbləhiiseyn yaşayış yeri - eneolit dövrü (Kəbləhiiseyn kəndi)... KƏLBƏCƏR İlk insan düşərgələrinin, karst mağaralarının yayıldığı əra zilərdən biri də Azərbaycanın şəfalı və səfalı guşələrindən olan Kəlbəcər rayonudur. Azərbaycan Respublikası Arxeo logiya və Etnoqrafiya İnstitutunun paleolit arxeoloji ekspedi siyasının üzvləri professor Ə.Cəfərov, M.Hüseynov, V.Əliyev, M.Mansurov və başqaları tərəfindən Kəlbəcər rayonu ərazi sində 1981-87-ci illərdə, Tərtər, Şordərə, Qamışlı, Qoşa kaha, Dəhnə, İstisu, Orta Şurtan, Zar mağaraları tədqiq edilmiş və müəyyən olunmuşdur ki, bu ərazilərdə qədim insanlar hələ paleolit dövründən yaşamağa başlamışlar. Tarix elmləri doktoru Qüdrət İsmayılovun və dissertantı Ni yazi İbrahimovun apardıqları tədqiqat işlərinin nəticəsinə görə, bura ən qədim insan məskəni olmuşdur. Rayonun ərazisində eramızdan çox-çox əvvəlki minilliklərdən xəbər verən qaya təsvirləri də Kəlbəcərdə az deyildi. «Qobustanın qardaşları» kimi tanınmış sal daşlar da Kəlbəcər dağlarından tapılmışdı. Soltan Heydər, Qurbağalı çay, Turşsu, Ayıçınqılı, Gəlinqayası, Böyükdəvəgözü, Sərçəli və s. yerlərdəki qayaüstü təsvirlərlə Qobustandakı «yazılı və şəkilli daşlar» tamamilə bir-birinin oxşarı və ya «əkiz»ləridir. Tarixçi alim Rəşid Göyüşovun, Xu- du Məmmədovun və başqalarının fikrincə, bu daşların üzə rindəki şəkillərin yaşı az qala bu daşların öz yaşı qədərdir. --------- 428 --------- Maraqlı budur ki, bu təsvirlər bazalt kimi sərt qayalar üzərinə həkk edilmişdir. Kəlbəcər Tarix-Diyarşiinaslıq Muzeyinin hə yətinə gətirilmiş 28 ədəd yazılı və şəkilli daşlar təkcə Kəlbə cərin deyil, bütövlükdə Azərbaycan torpağının qədim insan məskəni olduğunu sübut edən dəlil idi. Kəlbəcərin ərazisindəki tarixi qalalara diqqət yetirək. Bura da bir çox qalaların qalıqları hələ də qalmaqdadır. Ermənilər həmin qalaları darmadağın ediblər. Belə qalalara misal olaraq Löh, Qalaboynu, Comərdi göstərmək olar. Nisbətən salamat qalanı Löh qalası idi. Adı qalanın formasını tamamlayırdı. Qa lanın beli dəvə boynuna oxşayırdı. Qalanın başına çıxmaq o qədər də asan məsələ deyildi. Qalanın sinəsi ilə bir adamın qayadan tuta-tuta, zorla keçə bildiyi cığırdan aşağı baxmaq mümkün deyildi; uçurum və sıldırımlıqdır. Qalaları tədqiq edənlərin fikrincə, bu qalalar karvan yollarının üstündə tikilir miş ki, bununla da həmin yollara nəzarət olunurmuş. Löh qa lasının başında qayadan yonulmuş, dərinliyi 3-5 metrə çatan quyular var ki, burada ya ərzaq, ya da su saxlanırmış. Həmin quyuların içərisindən nəhəng palıd ağacları bitib qalxmışdı ki, hər birinin diametri 30-40 sm olardı. Hansı bulaqdansa bura - qalanın başına su çəkilib. Qalanın Lev çayı istiqamətində iki mağara aşkar olunmuşdu ki, bura da ən qədim insan məskən ləri hesab olunurdu. Yayda olduqca sərin, qışda isə isti olan bu mağarada istənilən ərzaq məhsulunu bir ay saxlamaq olurdu, keyfiyyəti itmirdi. Xos meşəsi adlanan yerdəki abidənin və bu radakı məzar daşlarında alban xaçı olsa da, yaxınlıqdakı Löh qalasında belə xaç yoxdur. Bu da onu söyləməyə imkan verir ki, Löh qalası hələ albanlardan qat-qat əvvəllər mövcud olmuş insan məskənlərindən biridir. Kəlbəcər qalalarının içərisində ən yüksəklikdə yerləşən Co mərd qalasıdır. Kəlbəcərin ərazi etibarilə ən böyük sahəsi sa yılan Qoturluya (sonralar bu dərə Tutquçay adlandırıldı. Tutqu çayının adı ilə - red.) gedən yolun üstündəki Comərd kən 429
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|