Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
hesab olunurdu, çünki o zamanlar həyat orta hesabla 20-22 il davam edirdi. Bu qiymətli tapıntının aşkar edilməsindən sonra Azıx mağarasına diqqət daha da çoxaldı. Mağaradan tapılan mühüm tapıntılardan biri də daş alətlər idi. Arxeoloji baxımdan bu sadə alətlər «Çaydaşı mədəniyyəti»ni təmsil edirdi. Buna və mağara Quruçay ərazisində yerləşdiyinə görə bu dövr «Quruçay mədəniyyəti» adlandırılır. Yaxınlığına görə bu mədəniyyəti ancaq Tanzaniyanın Oduvay düşərgə sində aşkar edilmiş 1,5 milyon illik tarixi olan mədəniyyətlə müqayisə edirlər. Çünki Quruçay mədəniyyətinin də məhz bu qədər tarixə malik olduğu sübut edilmişdir. Azıx mağarasının sakinləri ovçuluqla məşğul olurdular. Mağaradan tapılmış 45 növ heyvan sümüyü bunun əyani sübutudur. Bəzilərinin kök ləri artıq kəsilmiş bu heyvanların içərisində nəsli indiyə qədər davam edən ayı və maral xüsusi yer tutur. Bəzi mütəxəssislə rin düşüncələrinə görə, ayı mağara sakinləri üçün müqəddəs hesab olunurmuş. Alimlər bu fikirləri mağarada bir-birinin ya nınca düzülmüş ayı kəllələrinin varlığı ilə sübut etməyə çalı şırlar. Hətta mağaranın adı da bununla əlaqələndirilir. Çünki qədim türk dillərində «azıx» - «ayı» deməkdir. Azıx mağarasında həmçinin ocaq yerləri də aşkar edilmiş dir. Bu ocaqlar kənardan daşlarla əhatə olunmuşdur. Mağara dan tapılmış 5 ocaq yerindən insanların təkcə yemək hazırla maq üçün deyil, həm də odu qoruyub saxlamaq üçün istifadə etdikləri güman edilir. Bu ocaq yerlərindən birinin ətrafında qalınlığı 30 sm olan aypara şəkilli divar vardır. Bu divarın tikilməsinin əsas səbəbi yaxınlıqdakı yaşayış yerini oddan qo rumaq idi. Mağaradakı ocaq yerindən başqa həm də ilk tikili hesab olunur. Bütün bu göstərdiklərimiz dünyanın ən qədim sakinlərinin yaşayış yerinin Azərbaycanın olduğu haqda fikirləri sübut edir. Çox təəssüf ki, dünyanın ən qədim sakinlərinə ev sahibliyi et miş bu Azərbaycan torpağı indi işğal altındadır. O torpaqların 433
düşmən caynağından azad olunacağı gün Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılacaqdır. Füzuli rayonunda erməni vandalları tərəfindən darmadağın edilmiş tarixi və maddi-mədəniyyət abidələrindən: Qarğaba- zar kəndində XVII əsr karvansarası, XVII əsr məscid binası, XVIII əsr Cəlil türbəsi, Aşağı VeysəlIi kəndində XIII əsr Mirəli türbəsi, Qoçəhmədli kəndində XVIII əsr məscid binası, XVIII əsr yaşayış binası... İşğal altında 10-dan cox yaşayış və kurqan tipli arxeoloji abidə qalmışdır. Həm işğal altında olan, həm də azad edilmiş ərazidə olan tarixi abidələr erməni vandalları tərəfindən dağıdılmışdır. CƏBRAYIL Cəbrayıl da Azərbaycanın işğal altında qalan digər rayonla rından biri kimi tarixi-memarlıq və dini abidələrlə zəngindir. Tarixi-memarlıq abidələrinə Cəbrayıl şəhərindəki Sultan Mə cid hamamını, Xudayarlı kəndindəki dairəvi və səkkizguşəli türbələri (XIX əsr), Şıxlar kəndindəki dairəvi türbəni (XIV əsr), Xudafərin körpülərini (erkən orta əsrlər), Diri dağındakı Qız qalasını, Dağtumas kəndindəki Başıkəsik günbəzi, Gordubaba dağındakı məzarı, dini abidələrə Hacı Qaraman, Cəbrayıl ata, Düldül, Mazannənə ziyarətgahlarını misal göstərmək olar. Rayon ərazisində qədim arxeoloji abidələr də mövcud ol muşdur. Dağtumas kəndi yaxınlığındakı «Divlər sarayı», Mah mudlu kəndi yaxınlığındakı Canqulu və Qumtəpə kurqanları, Tatar kəndi yaxınlığındakı Siklop tikililərini, Cəbrayıl şəhəri yaxınlığındakı Ağoğlanı, Dağtumas kəndi yaxınlığındakı Tu- mas atanı misal göstərmək olar. Hacı Qaraman ziyarətgahı - Çələbilərin («Çələbi» sözü dini və dünyəvi termin olub, hakimiyyətlərin, şahzadələrin ləqəbi 434
kimi işlənib, Allahı sevən, yazıçı, şair, b ilici mənalarını verir) XIII əsrin birinci yarısında - Monqol yürüşləri dövründə Kiçik Asiyadan (əsasən Türkiyə ərazilərindən) məşhur Qaraman tay fasının (Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusifin sərkərdəsi Qara man, Qarabağ hakimi Əmir Yarəhməd, I Şah Abbasın Şama xıya hakim təyin etdiyi Zülfüqar xan da Qaraman tayfasından idilər) tərkibində Azərbaycana gəlmələri tarixdən məlumdur. Çələbilərin adlı-sanlı başçılarından olan Hacı Qaraman XIII- XIV əsrlərdə Cəbrayıl ərazisinə gəlmiş, əvvəlcə Niftalılar və Nusus kəndləri arasındakı yerdə özünə məskən salmış, son- ralar Çələbilər kəndinə köçmüşdür. Ona görə də Hacı Qara- manın dəfn edildiyi məzar sonralar ocaq kimi müqəddəsləş- dirilmişdir. Çələbilər kəndindəki məscid isə Məhəmməd ibn Hacı Qaraman Əhmədli tərəfindən hicri 1088-ci ildə (miladi 1678) inşa edilmişdir. Hacı Qaramanın adı məşhur oğuz türk tayfasından olan Qaraman tayfasının adından götürülmüşdür. Cəbrayılda Əli Çələbi adı ilə məşhur olan bu şəxs Cəbrayıl rayonunun dağlar qoynunda yerləşən Sirik kəndində 1928-ci ildə anadan olmuşdur. Ömrünün sonunadək həmin kənddə ağsaqqallıq etmiş, təməli qoyulan xeyirxah işlərin duaçısı, hüzuruna pənah gətirənlərin yardımçısı olmuşdur. Cəbrayıl ata ziyarətgahı - Cəbrayıl kəndinin şimalında Ata adlı məqbərə (uzunluğu 4,5 m, eni 2,4 m, hündürlüyü 1,8 m) ümumi qəbiristanlıqda deyil, o dövrün adətinə uyğun olaraq ona məxsus torpaqların tam yuxarı başında, Alpaşa dağının hündür və tamaşalı yerində ayrıca dəfn edilmişdir. Rayon əha lisi tərəfindən ziyarətgah kimi qəbul edilirdi. Qara daş ziyarətgahı - Cəbrayıl mərkəzində olan Qara daş səmadan gələn daş olduğu üçün əhali tərəfindən ziyarətgah kimi qəbul edilirdi. Ağoğlan, Qurbantəpə ziyarətgahları - Cəbrayıl rayonunun yaxınlığında Ağoğlan abidəsi bütpərəstlik dövründən qal 435
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|