Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
XIX əsrin əvvəllərində digər Azərbaycan xanlıqları kimi, İrəvanın da Çar Rusiyası tərəfindən işğalı bu strateji bölgəyə ermənilərin kütləvi axınına, azərbaycanlıların əzəli torpaqla rından məhrum olmasına gətirib çıxardı. «Beləliklə, 1828-ci il fevralın 26-dan iyunun 11-dək, yəni üç ay yarım ərzində İran dan Şimali Azərbaycan - İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıq larının ərazisinə 8.249 erməni ailəsi, başqa sözlə, ən azı 40 min nəfər erməni köçürüldü. Bundan bir az sonra Şimali Azər baycan torpaqlarına Osmanlı dövləti ərazisindən daha 90 min nəfərdən artıq erməni köçürülüb gətirildi». Bu işə şəxsən rəh bərlik edən rus polkovniki Qazarros Lazaryan (Lazarev) İran dan Azərbaycana köçürülən ermənilərə müraciətlə deyirdi: «...Orada siz xristianların məskunlaşdığı yeni vətən əldə edə cəksiniz... İranın müxtəlif yerlərinə səpələnmiş xristianların bir yerə cəmləşdiyini görəcəksiniz. Tələsin! Tezliklə rus qoşunları İranı tərk edəcək, bundan sonra sizin köçməyiniz çətinləşəcək və biz sizin təhlükəsiz köçməyinizə cavabdeh olmayacağıq. Azca itkiyə məruz qalsanız da, qısa zamanda hər şeyə nail olacaqsınız, özü də həmişəlik... İran çörəyi yeməkdənsə, rus otu yemək daha yaxşıdır». Bununla əlaqədar rus tədqiqatçısı N.Şavrov hələ 1911 -ci ildə yazırdı: «Hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 milyon 300 min erməninin 1 milyondan çoxu bu diyarın yerli əhalisi deyil. Onları bura biz köçürüb gətirmişik». «Biz» deyərkən tədqiqat çı rus hakim dairələrinin fəaliyyətini yada salırdı. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi sonra kı illərdə də davam etdi. Bunu o dövrdə baş verən müxtəlif ictimai-siyasi proseslər, Rusiyanın regionda güclənməsi ilə baş verən aramsız müharibələr daha da sürətləndirirdi. 1853 və 1877-1878-ci illərdə baş verən rus-türk müharibələrinin nə ticələri də erməni millətçilərinin xristian «həmrəyliyi» ami lindən istifadə etməklə Türkiyə və Azərbaycan ərazilərində erməni dövləti qurmaq iştahalarını daha da artırırdı. 70
1862-ci ildə ermənilərin Zeytun vilayətində türk hakimiy yət orqanlarına qarşı qaldırdıqları silahlı qiyam yatırılsa da, onlar gələcək fəaliyyətlərinin təbliği baxımından bu faktdan maksimum yararlanmağa çalışdılar. Eyni zamanda, Qafqazda, xüsusilə Azərbaycanda yerləşmək və rus himayəsi altında öz məqsədlərinə doğru irəliləməkdə daha sərbəst oldular. M üəllif «erməni məsələsi»nin Gürcüstandan da yan ötmə diyini vurğulayaraq qeyd edir: «Ermənilərin kompakt yaşadıq ları yerlər həmişə separatçılıq mərkəzinə çevrilir. Buna sübut olaraq keçmişdə Osmanlı imperiyasındakı, bu gün isə Azər baycanın Dağlıq Qarabağ, Gürcüstanın Cavaxetiya bölgəsin- dəki hadisələri göstərmək olar. Tarixi təcrübə də hadisələrin məhz belə bir istiqamətdə inkişaf edəcəyindən xəbər verir». Ermənistanın tarixin qısa bir dövründə yoxdan var olması özü ilə bitib tükənməyən problemlər gətirdi. Bu, uydurmalara və miflərə əsaslanaraq başqa bir xalqın min illərlə yaşadığı bir ərazidə zor gücünə yaradılan bir dövlətdir, bu mənada analo qu olmayan hadisədir. Hətta vaxtilə erməni tarixçisi K.Kirakosyan özü qeyd edirdi ki, ermənilərin keçmişi haqqında elə bir məlumat yoxdur ki, onu ya tarix, ya da salnamə adlandırasan. «Hayların (erməni lərin - red.) - «mifik Haykın övladları olan, planetin ən qədim xalqı»nın peyda olması, Cənubi Qafqazda erməni dövlətinin yaradılması Çar Rusiyasının fəaliyyətinin nəticəsidir» fikrini, demək olar ki, tədqiqatçıların hamısı xüsusi vurğulayır. Ermənilərin Türkiyə və İrandan Azərbaycan və Gürcüstan ərazilərinə köçürülməsində əsas rol qriqorian kilsəsinə məx susdur. Qriqorian kilsəsinin Rus imperiyası və Avropa dövlət ləri ilə əlaqələri XVII əsrə təsadüf edir. Ermənilər elə o vaxt dan avropalıları inandırmağa çalışırdılar ki, guya, müsəlmanlar «Avropa ilə bir dinə tapınan erməni xalqını istismar edirlər». Hələ 1699-cu ildə qriqorian kilsəsinin razılığı ilə iki ermə ni - İsrail Ori və Minas Vardapet Avropa ölkələrini gəzərək 71
«erməni haqlarından, ermənilərin dövlət yaratmaq» planla rından danışırdılar. Ancaq onlar çox çalışsalar da, o vaxt bu avantürist, heç bir məntiqə sığmayan fikirlərinə Avropada, onun hakim dairələrində lazımi dəstək tapa bilməyib ən axır da Rusiyaya üz tutmalı oldular. Çünki Avropa, deyəsən, onları o vaxtlar daha yaxşı tanıyırdı: «Qapal 1 1ıq və güclü fırıldaqçılıq ermənilərin qanına işləyib. Onların dedikləri nə qədər yalan- dırsa, o qədər də inandırıcı görünür. Hər cür zülmə, alçaqlığa və nankorluğa adət etmiş ermənilər öz məqsədlərinə çatmaq üçün bütün vasitələrdən istifadə edirlər. Din özü onların əlində xəbisliyə və yalana xidmət edən bir silahdır...» deyən fransız utopisti Şarl Furye sanki bütün avropalıların fikirlərini ümumi ləşdirərək elə həmin vaxtlar - 1808-ci ildə bunları söyləyirdi... İki nəfərlik «nümayəndə heyəti» 1701-ci ildə I Pyotrla görüşüb o vaxt Səfəvi dövlətinin tərkibində olan Qarabağ vi layətinin erməni icmasının nümayəndələri olduğunu bildirdi və Osmanlı Türkiyəsinə qarşı vahid xristian cəbhəsinin yara dılması planlarını açıqladılar. XVIII əsrin əvvəlləri idi. I Pyotr Baltik dənizinə çhxmaq üçün başlanan Şimal müharibəsində isveçlərə təzəcə uduzmuşdu. Gələn qonaqlar isə onu yeni bir «macəra»ya - Xəzər dənizi nə, Zaqafqaziyaya «dəvət» edirdilər. I Pyotr bu «dəvəti» qəbul elədi və İsrail Oriyə təcili polkovnik rütbəsi də bağışladı. Son ra müəyyən tapşırıqlar verərək onu tacir adı altında bir xəfiyyə kimi 1707-ci ildə İrana yola saldı... Ancaq çox keçmədi ki, Ori Həştərxanda qəflətən öldü. La kin onun «arzuları» çiçəklənməkdə idi: elə həmin il 2 mart 1711 və 28 yanvar 1717-ci illərdə I Pyotrun sərəncamları ilə İrandan və Türkiyədən ermənilərin Rusiyaya cəlb olunması üçün fəaliyyətə start verildi. Həmin dövrdə I Pyotrun göstərişi ilə Qafqazın ilhaqına baş landı. Artıq 1722-ci ildə ruslar Dərbənd, Quba, Bakı, Salyan, Lənkəran və digər Xəzəryanı Azərbaycan vilayətlərini ələ ke- 72
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|