Ermənilər indinin özündə belə Gürcüstanın digər əraziləri
ilə birlikdə Samsxe-Cavaxetiya bölgəsinə də iddialıdırlar. Ta
rixçi alim Q.Marxuliya «Ermənilər Ermənistan axtarışında» ki
tabında problemin keçmişinə qayıdaraq vaxtilə rus tədqiqatçı
və şahidlərinin öz sözlərini yada salır, dövrü, zəmanəni on
ların gözlərilə canlandıraraq yazır: «Türkiyə tərəfdən köçüb
gələn ermənilər, demək olar ki, bütün Axalkalaki bölgəsini
başdan-ayağa tutdular və ancaq bəzi yerlərdə onların arasında
vadiyə bənzəyən gürcü kəndləri görünürdü».
1846-cı ildə yaradılan Tiflis, Kutaisi, Şamaxı və Dərbənd
quberniyaları ilə yanaşı, 1849-cu ildə ermənilərin təkidi ilə
İrəvan quberniyasının da yaradılması onların gələcək işğalçılıq
fəaliyyətinə böyük imkanlar açdı. Artıq Azərbaycan və Gür
cüstan toponimlərini özününküləşdirmək, kənd və şəhərlərin,
kilsə və monastırların, tarixi abidələrin adlarını dəyişdirmək,
qonşu ərazilərə iddia etmək imkanı əldə etdilər. Azərbaycan
lılar kimi, gürcü ictimaiyyəti də baş verənlərdən sarsılmışdı. O
vaxtlar İlya Çavçavadze yazırdı: «...Ermənilər heç vaxt yaşama
dıqları yerlərdə yuva qurmağa çalışır və hamını buna inandır
mağa can atırlar». Ermənilərin naşükürlüyündən dəhşətə gələn
Akaki Sereteli isə belə deyirdi: «Gürcü çarlarının ermənilərə
yazığı gəlib onları ticarətlə məşğul olmaq üçün Gürcüstanın
müxtəlif guşələrində yerləşdirdilər, onlara hətta şəhərlər veril
di. Gürcülər isə çoxsaylı düşmənlərlə müharibədən yorulub
geri qayıtdıqda təəccüblə gördülər ki, onların evləri «qardaş»
dedikləri ermənilər tərəfindən zəbt olunub. Üzr istəmək əvə
zinə isə onlar qışqırıb bağırırdılar: «Siz kimsiniz, haradan gəl
misiniz? Siz burada nə vaxt yaşamısınız? Bu torpaq həmişə
bizim olub!» Sübut üçün isə elə gürcü kilsələrini, məbədlərini
göstərirdilər. Orada isə artıq gürcü adlarını pozub ermənicə
yazmışdılar». Sanki öz xalqının məhz bu iyrənc xüsusiyyətini
nəzərə alan erməni yazıçısı Ovanes Tumanyan hələ 1910-cu
ildə yazırdı: «Başqa yolumuz yoxdur. Bizim həqiqi xilasımız
76
içərimizdən başlamalıdır, çünki biz içəridən xəstəyik». Gö
ründüyü kimi, illər keçir, bu «xəstəlik» isə sağalmaq bilmir ki,
bilmir. «Erməni mərəzi»ndən gürcülər də əziyyət çəkir.
Tarixi faktlar sübut edir ki, Azərbaycanın Xəzəryanı əra
zilərini, o cümlədən Bakını işğal edən I Pyotr yerli əhalinin sərt
müqavimətini gördükdə «erməni kartı»nı işə salmış, azərbay
canlıların tarixi torpaqlarında, xüsusilə Bakı və Dərbənddə
ermənilərin məskunlaşdırılmasına göstəriş vermişdi. I Pyotrun
xələflərinə ünvanladığı tarixi vəsiyyət isə təkcə Rusiya im
periyasının deyil, nəticə etibarilə bolşevik Rusiyasının da
Cənubi Qafqaz siyasətinin əsasını təşkil etmişdir. Həmin
vəsiyyətə ilk əməl edən II Yekaterina 1768-ci ildə imperiyanın
ermənilərə məxsusi hamiIiyi barədə fərman vermişdir. 1802-ci
ildə isə çar I Aleksandr Qafqaz canişini A.Sisianova konkret
təlimat göndərmişdir: «Ermənilər nəyin bahasına olursa-
olsun Azərbaycan xanlıqlarının ələ keçirilməsində istifadə
olunmalıdır».
Bu, Azərbaycan torpaqlarının işğalının başlanğıcı olmuş,
1813-cü ilin Gülüstan və 1828-ci ilin Türkmənçay müqavilələri
ilə Azərbaycanın ikiyə bölünməsi Şimali Azərbaycan tor
paqlarının
erməniləşdirilməsi
prosesini
sürətləndirmişdir.
Türkmənçay müqaviləsindən dərhal sonra - 1828-ci il martın
21-də imperator I Nikolayın fərmanı ilə İrəvan və Naxçıvan
xanlıqlarının ərazisində «Erməni vilayəti» təşkil edilmişdir. Bu
bədnam fərmanla tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaradılacaq
gələcək Ermənistanın faktiki təməli qoyulmuşdur.
XIX əsrin ikinci yarısından ermənilərin azərbaycanlılara
qarşı soyqırımı təşkilatlanmış və planlı siyasət kimi aparılmış,
Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan ərazisində «Böyük Ermə
nistan» dövləti qurmaq xülyasına düşmüş ermənilər «Qnçaq»
(1887-ci ildə Cenevrədə qurulub), «Daşnaksütyun» (1890,
Tiflis), «Erməni Vətənpərvərlər İttifaqı», (1895, Nyu-York)
kimi siyasi-terror təşkilatlarını bu istiqamətə yönəltmişdilər.
77
Sözügedən təşkilatların fəaliyyət proqramlarında azərbaycan
lılara qarşı ardıcıl terror və qırğın aksiyalarını həyata keçirmək
məramı əsas yer tuturdu.
Böyük Sovet Ensiklopediyasında (20-ci cild, 1930) «Daş-
naksütyun»la
bağlı
məlumatda
göstərilir:
«Daşnaksüt-
yun»un 1 894-cii ildə qəbul olunmuş birinci proqramı vul
qar marksizmin, liberalizmin, xalqçılığın və xırda burjua
m illətçiliyinin qarışığından ibarət idi. Proqramın mərkəzində
«Türkiyə Ermənistanı»nı azad etmək ideyası dururdu. 1903-cü
ildən partiya, demək olar ki, yalnız Türkiyə ərazisində fəaliyyət
göstərirdi».
Məşhur rus diplomatı və yazıçısı A.S.Qriboyedov yazırdı:
«Erməni əhalisi əsasən müsəlman torpaq sahiblərinin ərazi
lərində yerləşdirilirdilər...
Onlar yavaş-yavaş
müsəlman
əhalisini ərazilərdən sıxışdırıb çıxarmağa başlamışdılar. Biz,
həmçinin müsəlman əhalisini düşdükləri çətin vəziyyətlə
barışdırmağa və onları inandırmağa çalışmalıyıq ki, bu çətin
liklər uzun sürməyəcək və ermənilər müvəqqəti onlara yaşa
mağa icazə verilən ərazilərdə daimi olaraq qalmayacaqlar».
Tarixi mənbələrə nəzər saldıqda, ermənilərin Azərbaycan
torpaqlarına gəlmə olduqları bir daha təsdiqini tapır.
Paskeviç Erməni vilayətinin idarəsinə 1 828-ci il iyulun 4-də
göndərdiyi məktubda bildirmişdir ki, müharibə zamanı xanlığın
ərazisində rus komandirlərinin məktubunu gəzdirdiyinə görə
Astvatsaturovanın ərini öldürmüş, rus generalı Benkendorfun
dəstəsinə bələdçilik etdiyinə görə isə Hovhannes Əsliyanın
gözlərini çıxarmış, burnunu və dilini kəsmişdilər. Arxiyepiskop
Nersesin təqdimatı ilə hər üç ailəyə 10 çervon qızıl verilmiş,
onların ailəsinə 30 manat təqaüd kəsilməsi qərara alınmışdı.
Rus ordusunun İrəvan şəhərinin ətraf bölgələrini işğal
etdiyi zaman həmin ərazilərdən müsəlman əhalisinin didərgin
edilməsi haqda Paskeviç 1827-ci il iyulun 27-də qraf Nesselorda
göndərdiyi məktubunda bildirmişdi ki, qarapapaqlardan 100
78
Dostları ilə paylaş: |