Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BAKI (1918-1920-ci illər)
də mal və əmlaka, mülklərə eləyən zərər milyonları keçmişdi. Bakı hadisələri haqqında qubernator, knyaz M.A.Nakaşidze tə rəfindən Qafqaz canişini və Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi üçün hazırlanan geniş məruzədə qırğın zamanı 231 nəfərin öldüyü, 179 nəfərin yaralandığı göstərilmişdir. Məruzədə o da qeyd olunmuşdur ki, itki göstəriləndən daha çoxdur. Gizlədilən ölü-lərin çoxu müsəlmanlara aid idi. Çünki onlar meyitlərin yarılmasını şəriət qaydalarına zidd olan əməl kimi qəbul edir dilər.
1905-ci il mayın 11-də Bakıda beş erməni terrorçusu tə rəfindən Qafqaz xalqları arasında dostluq mövqeyindən çıxış edən knyaz M.A.Nakaşidze və Q.Takayşvili qətlə yetirilmişdi. Elə həmin gün general Alixanov da öldürülmüşdü. Qətllərlə əlaqədar yayılmış intibahnamələrdə qeyd edilmişdi ki, bun ları «Daşnaksütyun» erməni terror təşkilatı törətmişdir. Bəzi məlumatlara görə, qatillərdən biri Dro ləqəbli Drastamat Ka- nayan idi. Qəza rəisləri Pavlov, Neşşanski, Boquslavski, vitse- qubernator Andreyev, polkovnik Bıkov və başqaları erməni vəhşiliklərinin qurbanı olmuşlar. Fevral hadisələrindən sonra ermənilərin və azərbaycan lıların bir-birlərinə olan nifrətləri, kinləri o qədər artmışdı ki, yeni-yeni toqquşmaları hər dəqiqə gözləmək olardı. Ən adi bir bəhanə qırğının başlanmasına gətirib çıxara bilərdi. 1905-ci il avqustun 20-də Bakıda qəflətən ikinci dəfə erməni- müsəlman davası başladı. Şahidlərin dediyinə görə, sentyabrın ortalarına qədər davam edən bu qırğın qəddarlığı, dəhşətləri və kütləviliyinə görə fevral hadisələrini kölgədə qoymuşdu. M.S.Ordubadi «Qanlı illər» əsərində iğtişaşın təfsilatını belə verirdi: İkinci Bakı faciəsindən bir neçə gün qabaq konkalarda xidmət edən işçilər tətil etmişdilər. Bu tətilə səbəb işçilərin öz vəziyyətlərindən narazılıqları idi. Hökumət isə onlarla razılığa gəlmək əvəzinə yerlərinə soldat qoyub konkaları işə salmış, onları, yəni tətil etmiş işçiləri daha da acışdırmı'şdılar. 102
Tətil etmiş işçilərin və onların kargüzarlarının çoxu erməni idi. Onlar hökumətin bu əməlindən narazı olub, şənbə günü konkanı gülləyə basırlar. Bu gülləbazlıq əsnasında konkada olan soldatlar və bir neçə müsəlman sərnişin həlak olur və yaralanırlar. Fürsətdən istifadə üçün intizarda olan Erməni kil səsində həzin-həzin zəng çalınır. Erməni cavanları dükanların qabağında əllərini bir-birinə vurmaqla erməni dükançılarına qarışıqlıq salmaq işarəsi verirlər». Yaxşı silahlanmış erməni quldur birləşmələri şəhərin əhalisi sıx olan müsəlman məhəllələrinə basqınlar edir, çox böyük sayda insanları vəhşicəsinə öldürürdülər. Kişilərin başını kəsir, hamilə qadınların qarnını yırtır, uşaqları tonqallarda yandırır, su quyularında boğurdular. Meyitlərin çoxu dənizə atılırdı. Bakı polismeysterinin 1905-ci il oktyabrın 11-də müvəq qəti general-qubernatora göndərdiyi raportda göstərilirdi ki, avqust qırğını zamanı evlərin damından, eyvanlardan, pəncə rələrdən dinc sakinlərə atəş açılmış, 49 erməni evinin ünvanı və sahiblərinin adları aşkar edilib siyahıya alınmışdır. Onların arasında erməni kilsə xadimlərinin adları da göstərilirdi. Qeo- dakovun evində Dağıstan polkunun unter-zabiti Tkaçenko əs gərlərlə birlikdə pəncərə və eyvanlardan atəş açan 47 ermə nini həbs etmişdir. Meyitlərin çoxu isə tanınmaz hala düşmüşdü. Şaqqalanmış, başları, ayaqları, əlləri kəsilmiş, digər əzaları doğranmış insan ları doğmaları bədənlərindəki nişanələrlə tapıb basdırırdılar. Şəxsiyyəti məlum olmayan müsəlman cəsədləri isə birbaşa qəbiristanlığa göndərilirdi. Avqustun 23-25-də Bakının neft mədənlərində və zavodlarında baş verən yanğınlar çoxlu fəh ləni işsiz qoymuşdu. Ən böyük yanğın Balaxanı neft mədənlə rində olmuşdu. Bir sözlə, avqustun 20-dən sentyabrın 10-dək davam edən qırğınlar zamanı Bakıda və onun ətrafında çoxlu cinayətlər baş vermişdi. 1905-1906-cı illərdə Bakıda başlanan qırğınlar İrəvanda, Naxçıvanda, Gəncədə, Qarabağda, Zəngəzurda və digər böl- юз
gələrdə davam etmiş, erməni separatçıları tərəfindən kütlə vi şəkildə azərbaycanlılara divan tutulmuş, şəhər və kəndlər yandırılmış, uşaqlar, qocalar, qadınlar xüsusi qəddarlıq və vəhşiliklə öldürülmüşlər. Həmin dövrdə təkcə Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzalarında 75 Azərbaycan kəndi yerlə yeksan edilmiş, İrəvan və Gəncə quberniyalarında isə 200- dən çox yaşayış məntəqəsi viran qoyulmuşdu. Erməni vəhşi liyindən sağ qurtara bilən on minlərlə azərbaycanlı öz doğma yurdlarını tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalmış, bununla da Azərbaycanda tarixi artıq bir əsrə yaxınlaşmaqda olan hə qarətli qaçqınçılıq ənənəsinin əsası qoyulmuşdur.
1917-ci ilin sonu, 1918-ci ilin əvvəllərində Bakıda daşnak- bolşevik birləşmələrinin milli qüvvələrə qarşı açıq mübarizəsi yetişməkdə idi. 1917-ci ilin dekabrında Rusiya Xalq Komissar ları Soveti tərəfindən Qafqazın fövqəladə komissarı təyin olun muş S.Şaumyanın və Korqanovun başçılıq etdiyi Hərbi İnqilab Komitəsinin Tiflisdən Bakıya gəlişi buradakı siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdi. Qafqaz cəbhəsindən geri qayıdan əsgərlər vətənlərinə getmək əvəzinə Bakıda toplaşmışdılar. Onların burada saxlanılmasında S.Şaumyan xüsusi canfəşanlıq göstərmişdi. Azərbaycanda m illi qüvvələrə rəhbərlik edən «Müsavat»ın nüfuzu isə günbəgün artırdı. Bundan qorxuya düşən bolşevik- daşnak qüvvələri Bakını inqilabla əksinqilab arasında müba rizə meydanına çevirmək niyyətində idilər. Bir faktı da qeyd edək ki, bolşevik-daşnak qüvvələrinin birləşdiyi Bakı Sovetinin ixtiyarında qırmızı ordu adı altında əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olan 20 minlik silahlı qüvvə cəmlənmişdi. Real hakimiyyətə yiyələnmək üçün Bakı Soveti və onun İcraiyyə Komitəsi təkcə azərbaycanlılar arasında deyil, di 104
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|