Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

gər  müsəlman  xalqları  arasında  da  böyük  nüfuz  qazanmış 

«Müsavat»ı  yolundan  kənar etməli  idi.  Amma  bolşeviklər bunu 

dinc  vasitələrlə  həyata  keçirmək  imkanında  deyildilər.  Belə 

halda  bolşevik  rejimi  üçün  səciyyəvi  olan  bir  yol  -   zorakı­

lıq  yolu  qalırdı.  Bunun  üçün  əvvəlcə  döyüş  qabiliyyətli  silahlı 

qüvvələrə  malik  olmaq,  sonra  isə  əməliyyatlara  «özünümüda­

fiə»  donu  geydirməklə  onun  labüdliiyünü,  proletariatın  məna­

feyinə  xidmət  etdiyini  sübuta  yetirmək  tələb  olunurdu.

1918-ci  ilin  yanvar-fevral  aylarında  özlərinə  arxayın  ermə­

ni  zabit  və  əsgərləri  Bakı  küçələrində  sərbəst  hərəkət  edir, 

istədikləri  özbaşınalıqları  törədir,  qarətlər  edirdilər.  Bakıda 

türklərin  dükan  və  mağazalarının,  demək  olar  ki,  çoxu  bağlan­

mışdı.  Hadisələrdən  təlaşa  düşən  azərbaycanlılar  isə  narahat 

olmağa  başlamışdılar.  «İsmailiyyə»  binasının  qarşısında  keçi­

rilən  mitinqə  3.000  nəfərədək  azərbaycanlı  toplaşaraq  Müsəl­

man  İctimai  Təşkilatları  Komitəsindən  şəhərdə  qayda-qanun 

yaradılması  üçün  zəruri  tədbirlər  görməyi  tələb  edirdi.  Çıxış 

edənlər  soyğunçuluğa,  zorakılığa  və  özbaşına  axtarışlara  sərt 

etirazlarını  bildirirdilər.

Mitinqə gələn  Bakı  Soveti  İcraiyyə  Komitəsinin  sədr müavini 

P.Caparidze  əhalini  sakiləşdirmək  məqsədi  ilə  özbaşınalıqlara 

son  qoymaq  üçün  lazımi  ölçülərin  götürüləcəyinə  söz  vermiş­

di.  M illi  Komitənin  yığıncağında  Ə.Topçubaşov,  B.Aşurbəyov, 

M.Ə.Rəsulzadə,  İ.Heydərov  və  M.H.Hacınski  iştirak  etmişdi. 

Lakin  S.Şaumyan  başda  olmaqla,  Bakı  bolşevikləri  azərbaycan­

lıları  ətrafında  toplayan  və  onları  milli-azadlıq  mübarizəsinə 

yönəldən  «Müsavat»  partiyasına,  Müsəlman  M illi  Şurasına, 

həmçinin  onların  sosial  dayaqları  olan  Azərbaycan  əhalisinə 

qarşı  kütləvi  qırğınlar  törətmək  üçün  ciddi  hazırlıq  işləri  gör­

məyə  başlamışdılar.

Bakıda  qırğın  törədilməsinə  hələ  1918-ci  ilin  yanvarında 

cəhd  edilmiş,  müsəlman  korpusunun  komandiri  general

105

---

Talışinskinin  həbsi  şəhərin  türk-müsəlman  əhalisində  ciddi 

qəzəb  doğurmuşdu.  Bundan  istifadə  edən  ermənilər  hətta  si­

lahlı  toqquşmaya  cəhd  göstərmişdilər.  Lakin  M.Ə.Rəsulzadə, 

N.Nərimanov  və  başqalarının  səyi  nəticəsində  təxribatçı  daş­

nakların  yanvar  ayında  qırğın  törətmək  planı  baş  tutmamışdı.

Sonradan  Erməni  M illi  Şurasının  üzvləri,  «Daşnaksütyun» 

partiyasının  rəhbərləri  müsavatçıları  Bakı  Soveti  ilə  silahlı  toq­

quşmaya  təhrik  etmək  məqsədi  ilə  ən  müxtəlif  vasitələrə  əl 

atırdılar.  1918^ci  il  martın  ortalarında  sovetlər  şəhərin  mühasi­

rəsini  yarmaq  bəhanəsi  altında  qoşunlarını  Lənkərana,  Şama­

xı  və  Muğan  düzünə  göndərməyə  başladılar.  Bundan  başqa, 

onların  şəhər  daxilində  dözülməz  amirlik  mövqeyindən  çıxış 

etməsi  müsəlman  əhali  arasında  gərginliyi  son  dərəcə  artırmış­

dı.  Lakin  Bakı  Soveti  rəhbərliyinin  davakar  mövqeyi  hər  dəfə 

müsavatçıların  sağlam  düşüncəyə  əsaslanan  soyuqqanlı,  təm­

kinli  mövqeyi  qarşısında  məkrli  məqsədinə  nail  ola  bilmirdi. 

«Müsavat»  Azərbaycanın  ərazi  muxtariyyəti  və  siyasi  hakimiy­

yət  uğrunda  da  inamla  mübarizə  aparırdı.  Belə  olduqda  Bakı 

Soveti  rəhbərliyinin  açıq  şantaj  tədbirinə  əl  atmaqdan  başqa 

çarəsi  qalmamışdı.  Böyük  qırğınlara  başlamaq  üçün  bəhanə 

isə  Hacı  Zeynalabdin  Tağıyevin  oğlu  Məhəmmədin  cənazə­

sinin  «Evelina»  gəmisində  Lənkərandan  Bakıya  gətirilməsini 

təşkil  edən  48  hərbçinin  gəlişi  oldu.

Belə  ki,  1918-ci  il  martın  1 7-də  silahla  ehtiyatsız  davranış­

dan  həlak  olmuş  H.Z.Tağıyevin  oğlu  Məhəmməd  Tağıyevin 

cənazəsini  Bakıya  gətirən  müsəlman  diviziyasının  48  nəfərdən 

ibarət  kiçik  bir  dəstəsi  bolşevikləri  təşvişə  salmışdı.  Mərhum 

dəfn  ediləndən  sonra  həmin  dəstə  «Evelina»  gəmisi  ilə  Lənkə­

rana  geri  qayıtmalı  idi.  Paroxodun  körpüdən  aralanmasına  az 

qalmış  silahlı  bolşeviklər  müsəlman  dəstəsinin  tərksilah  olun­

masını  tələb  etmişdilər.  Müsəlman  dəstəsinin  rədd  cavabına 

tüfənglərdən  və  pulemyotlardan  atılan  atəşlə  cavab  verilmişdi. 

Gəmidəki  silahlar  bolşeviklər tərəfindən  müsadirə  olunmuşdu.

106

---

Martın  30-u  gündüz  saat  4-də  müsəlmanlardan  təşkil  olun­

muş  nümayəndə  heyəti  Sovetin  İcraiyyə  Komitəsinin  qarşısına 

gələrək silahların  geri  qaytarılmasını  tələb etmişdi.  P.Caparidze 

müsəlman  liderlərinə  söz  vermişdi  ki,  silahların  qaytarılması 

məsələsini  Qafqaz  ordusunun  İnqilabi  Müdafiə  Komitəsinin 

iclasına  çıxaracaq  və  orada  həmin  məsələnin  müsbət  həlli­

ni  müdafiə  edəcəkdir.  Ertəsi  gün  şəhərin  cənub  hissəsində 

erməni  əsgərləri  görünməyə  başladılar. 

Onlar  bütün  küçə 

boyu  səngərlər  qazır,  torpaq  və  daşlardan  bəndlər  ucaldırdı­

lar.  Bu,  açıq-aşkar  meydan  oxumaq,  güc  nümayiş  etdirmək, 

bir  sözlə,  əsl  amirlik  nümunəsi  idi.  Şəhərdə  minlərlə  yaxşı 

silahlanmış  daşnak  hərbi  hissələri  sərbəst  hərəkət  etdikləri 

halda,  müsəlmanların  kiçik  bir  dəstəsinin  tərksilah  edilməsi 

müsəlman  əhali  arasında  narazılığı  artırır,  ciddi  etirazlar  do­

ğururdu.  Martın  30-da  N.Nərimanovun  evində  S.Şaumyanla 

və  həmin  gün  İnqilabi  Müdafiə  Komitəsində  M.Ə.Rəsulzadə 

ilə  keçirilən  görüşlərdə  müəyyən  razılıq  əldə  edilməsinə  bax­

mayaraq,  bolşevik-daşnak  koalisiyası  vədinə  əməl  etməmişdi.

Martın  30-da  saat  16.40  radələrində  Erməni  kilsəsinin  yanı­

na  toplaşan  daşnak  dəstələri  müsəlmanlara  ilk  atəş  açır,  belə­

liklə,  dinc  əhaliyə  qarşı  kütləvi  qətliama  «start  verilir».  Martın 

31-i  və  aprelin  1-də  qırğınlar  xüsusilə  kütləvi  şəkil  alır,  üç  gün 

ərzində  Bakıda  12  min  insan  qətlə  yetirilir.  Onların  çoxunun 

meyitləri  tapılmır.  Çünki  şahidlərin  dediklərinə  görə,  ermə­

nilər  meyitləri  od-alov  bürümüş  evlərə,  dənizə  və  quyulara 

atırdılar  ki,  cinayətin  izini  itirsinlər.  Şaumyanın  erməni-bol­

şevik  dəstələri  Bakı  əhalisinin  400  milyon  manatlıq  əmlakını 

müsadirə etmiş,  Təzəpir  məscidini  topa tutmuş,  «Kaspi»,  «Açıq 

söz»  qəzetlərinin  redaksiyalarına,  «İsmailiyyə»nin  binasına  od 

vurmuşdular.  Xalqın  bir  çox  ziyarətgahları  və  tarixi  abidələri 

dağıdılıb  yerlə  yeksan  edilmişdi.

Dəhşətli  günlərin  şahidi  olmuş  Kulner  familiyalı  alman 

1925-ci  ildə  Bakı  hadisələri  barədə  bunları  yazmışdı:  «Ermə­

107

---