Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi



Yüklə 3,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/138
tarix08.03.2018
ölçüsü3,15 Mb.
#30951
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   138

Belə  ki,  «Daşnaksütyun»un  quldur  dəstələri  1918-ci  ilin 

mart-aprel  aylarında  bu  bölgədə  dəhşətli  qırğınlar  törətmiş­

dilər.  Həmin  qanlı  hadisələrin  də  baş  verməsində  S.Şaumyan 

və  onun  əlaltı larinin  xüsusi  rolu  olmuşdur.  O  özü  1918-ci  il 

aprelin  13-də  Xalq  Komissarları  Sovetinə  göndərdiyi  məktubda 

etiraf etmişdi  ki,  Şamaxıya  artilleriya  və  pulemyotları  olan  yeni 

dəstələr  göndərmişdir.  Bu  dəstələrə  Şaumyanın  yaxın  silah­

daşlarından  olan  və  Şamaxı  qırğınının  əsas  təşkilatçısı,  xalqı­

mızın  qəddar  düşmənlərindən  biri  daşnak  S.Lalayev  rəhbərlik 

etmişdir.

Tarixi  mənbələr göstərir ki,  mart ayının  18-də Şamaxı  şəhəri­

nin  sakinləri  yuxudan  sübh  çağı  top  atəşlərinin  sədaları  altında 

oyanmışlar.  Evlərindən  çıxarkən  görmüşlər  ki,  şəhər cənubdan 

ermənilər,  şimal-şərqdən  isə  malakanlar  tərəfindən  mühasirə 

olunmuşdur.  Buranın  tamamilə  azərbaycanlılardan  ibarət aşağı 

hissəsi  top  və  pulemyot  atəşlərinə  tutulmuşdur.  Şəhərin  yuxarı 

hissəsində  yaşayan  ermənilər  isə  azərbaycanlılar  oian  məhəl­

lələri  gülləbaran  etmişlər.  Bu  hücum  müsəlmanlar  üçün  tam 

gözlənilməz  idi.  Çünki  bir  gün  əvvəl  erməni  yepiskopu  Baqrat 

və  malakanların  nümayəndəsi  Karabanov  xaç  və  «İncil»  qarşı­

sında  azərbaycanlılarla  sülh  və  qardaşlıq  şəraitində  yaşayacaq­

larına  və  onlara  qarşı  heç  vaxt  silahlı  çıxışlar  etməyəcəklərinə 

and  içmişdilər.  Heç  bir  hazırlığı  olmayan  azərbaycanlılar  əv­

vəlcə  müdafiəyə  təşəbbüs  etsələr  də,  top  və  pulemyot  atəşləri 

altında  dayana  bilməyib  geri  çəkilmişdilər.

Ermənilər və  malakanlar  həmləyə  başladıqlarından  bir  neçə 

saat sonra  artıq  şəhərin  azərbaycanlılar yaşayan  və  erməni  his­

səsi  ilə  sərhəd  olan  «Piran-Şirvan»  bölməsinə  daxil  ola  bilirlər. 

Onlar  yerli  əhalinin  evlərini  talan  edir,  yandırır,  dinc  sakinləri 

qəddarlıqla  qətlə  yetirirdilər.  Şəhərin  ən  abad,  varlı  və  tanın­

mış  müsəlmanlarına  məxsus  evlərinə  od  vurulurdu.

«Daşnaksütyun»un  üzvlərinin  Şamaxı  şəhərindəki  bu  vəh­

şilikləri  bir  neçə  gün  davam  etdi.  Yalnız  Gəncədən  azərbay­

111



canlı  silahlı  dəstələrinin  buraya  köməyə  gəlməsindən  qorxuya 

düşən  erməni-malakan  quldurları  Şamaxı  qəzasının  Qozlu- 

Çay  malakan  kəndinə  geri  çəkildilər.

Gəncədən  olan  silahlı  dəstələr  Şamaxını  tərk  etdikdən  bir 

neçə  gün  sonra  quldur  dəstələri  şəhərdə  yenidən  peyda  oldu­

lar.  Bu  dəfə  talanlar  və  əhaliyə  divan  tutulması  əvvəlkindən 

daha  böyük  qəddarlıq,  xüsusi  qəzəb  və  qan içən I i klə  həyata 

keçirildi.  Küçələr,  həyətlər,  evlər,  məscidlər  meyitlərlə  dolu 

idi.  Bir  sözlə,  şəhərin  azərbaycanlılar  yaşayan  bütün  məhəllə­

ləri  tamamilə  xarabazarlığa  çevrildi,  bir dənə  də  olsa  azərbay­

canlı  evi  salamat  qalmadı.

Ə.Xasməmmədovun  məruzəsində  göstərilirdi  ki,  ermənilə­

rin  Şamaxı  şəhərinə  birinci  və  ikinci  hücumları  zamanı  bir 

neçə  min  azərbaycanlı  qətlə  yetirilmişdir.  Onların  arasında 

tanınmış  nüfuzlu  şəxslər  və  ictimai  xadimlər  də  var  idi.  Er­

mənilər  məşhur  axund  Hacı  Cəfərqulunu  xüsusi  qəddarlıqla 

öldürmüşdülər.  Əvvəlcə  onun  saqqalını  yolmuş,  dişlərini  sın­

dırmış,  gözlərini  çıxarmış,  qulaqlarını  və  burnunu  kəsmişdilər. 

Quldurların  işgəncə  ilə  öldürdüyü  nüfuzlu  şəxslər  sırasında 

şəhər  hakimi  Teymur  bəy  Xudaverdov,  1-ci  Dövlət  Duması­

na  Şamaxıdan  deputat  seçilmiş  Məhəmməd  Əliyev,  Hacıba­

ba  Abbasov,  Əşrəf  Hacıyev,  Hacı  ƏbclüIxəliI  Əhmədov,  Hacı 

Əbdülhüseyn  Zeynalov  üç  qardaşı  ilə,  Hacı  İsrafil  Məmmə­

dov,  M ir  İbrahim  Seyidov,  Hacı  İbrahim  Salamov,  Ağa  Əhməd 

Əhmədov,  Hacı  Əbdülqasım  Qasımov,  Eyyub  ağa  Veysov, 

Zeynəb  xanım  Veysova,  Əliabbas  bəy  İbrahimbəyov,  Ələkbər 

Qədirbəyov,  Əbdürrəhim  bəy  Ağalarov,  Məhiyyəddin  Əfən­

dizadə,  Zəkəriyyə  Əfəndi  Mehdi  Xəlil  oğlu,  Ziyəddin  Abdul­

layev,  Hacı  Molla  Həsən  Zeynalov  və  onun  arvadı,  Mahmud 

Hacıağa  oğlu  və  bir  çox  başqaları  da  var  idi.

Ermənilər  axund  Hacı  Cəfərqulunun  evinə  və  həyətinə  pə­

nah  gətirmiş  çoxlu  sayda  azərbaycanlı  qadın  və  uşağı  da  gül- 

lələmiş,  sonra  isə  meyitlərə  od  vurmuşdular.  Hacı  Cəfərqulu-

112



nun  tamamilə  yandırılmış  evinin  həyətində  Fövqəladə  Təhqi­

qat  Komissiyasının  üzvləri  çoxlu  xırda  insan  sümükləri  aşkar 

etmişdilər.  Meyitlərin  iri  sümüklərini  isə  türklər  1918-ci  ilin 

yayında  erməniləri  Şamaxıdan  qovarkən  yığıb  basdırmışdılar. 

Məruzədə  göstərilirdi  ki,  bir  neçə  məscidin,  evin  və  mağaza­

ların  xarabazarlıqlarının,  habelə  insan  sümüklərinin  45  ədəd 

fotoşəkilləri  də  çəkilmişdir.  Şamaxı  şəhərinin  azərbaycanlı 

əhalisinə  vurulmuş  ziyan,  orta  hesabla,  bir  milyard  manatdan 

çox  olmuşdur.  Şəhərə  hücum,  onun  dağıdılması,  dinc  əhali­

yə  -   qadına,  qocaya,  uşağa  qəddarcasına  divan  tutulması  er­

mənilərin  azərbaycanlılara  qarşı  m illi  intiqam  və  düşmənçilik 

hissindən  irəli  gəlirdi  və  bu,  iki  məqsəd  daşıyırdı.  Bir tərəfdən 

onlar  azərbaycanlıları  kütləvi  surətdə  qırır,  digər  tərəfdən  isə 

öldürülən  əhalinin  evlərinin  qarəti  hesabına  külli  miqdarda 

var-dövlət  əldə  edib  varlanırdılar.  Ona  görə  də  Şamaxını  talan' 

edən  erməni  quldur  dəstələri  «Öldürüb  talamaq!  Talayıb  öl­

dürmək!»  prinsipindən  ilham  alırdılar.

Şamaxı  üzərinə  hər  iki  hücum  zamanı  yanğınlar,  talanlar, 

qətllər  nankor  yerli  ermənilərin  köməyi  ilə  daşnaklar  tərəfin­

dən  əvvəlcədən  hazırlanmış  plan  üzrə  həyata  keçirilmişdi.  Bu 

əməliyyatlara  Stepan  Lalayev,  Qavriil  Karaoğlanov,  Arşak  GüI- 

bəndiyan,  Mixail  Arzumanov,  Karapet  Karamanov,  Sedrak  Vla­

sov,  Samvel  Doliyev,  Petrosyants,  ata  və  oğul  İvanovlar,  dəllək 

Avanesov,  şuşalı  Aqamalov  və  digərləri  rəhbərlik  etmişdilər.

Təkcə  mart  ayında  Şamaxının  58  kəndi  erməni  silahlı  bir­

ləşmələri  tərəfindən  dağıdılmışdı.  Təxminən  8  mindən  çox 

insan  öldürülmüşdü.  1918-ci  ildə  15  min  əhalisi  olan  Şama­

xıda  bu  rəqəm  1921-ci  ildə  1.701  nəfərə  enmişdi.  Bundan 

başqa,  şəhərdə  azərbaycanlıların  bütün  hərəkət  edən  əmlakı 

qarət  edilmişdi.  Azərbaycanlılara  məxsus  evlər  dağıdılmışdı. 

13  məscid,  o  cümlədən  böyük tarixi  abidə  olan  Cümə  məscidi 

yandırılmışdı.

113



Yüklə 3,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   138




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə