Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şamaxı şəhəri kimi, Şamaxı qəzasının azərbaycanlılar ya şayan 86 kəndi də ermənilərin qəfil hücumlarına məruz qal mışdı. Martın 18-də sübh çağı Şamaxı şəhəri ilə yanaşı, onun 3-4 verstliyində olan Ərdəxan kəndinə hücumlar olmuşdu. Bu kənddə ermənilər böyük işgəncələrlə 237 nəfəri qətlə yetir mişdilər. 1919-cu il aprelin 3-də Şamaxı qəza rəisi Fövqəladə Təh qiqat Komissiyasına həmin qəzanın üç polis sahəsi - Qəbiris tan, Mədrəsə və Kaşun üzrə ermənilər tərəfindən dağıdılmış kəndlərin siyahısını göndərmişdir. Həmin siyahıya Qəbiristan polis sahəsi üzrə 19, Mədrəsə polis sahəsi üzrə 41 və Kaşun polis sahəsi üzrə 26 kəndin (cəmi 86 kənd) adı daxil edilmiş dir. Komissiyanın apardığı təhqiqatlar əsasında 53 kənd üzrə tərtib edilmiş yekun aktlarında ayrı-ayrı kəndlərdə ölənlərin sayı və kəndə zərərin miqdarı göstərilmişdir: Navahı kəndində 995 nəfər azərbaycanlı öldürülmüşdü ki, onlardan 555 nəfəri kişi, 260 nəfəri qadın və 140 nəfəri uşaq idi. Kəndə dəymiş maddi zərər 60 milyon manat olmuşdu. Yəhyalı kəndində 922 nəfər öldürülmüşdü ki, onlardan da 360 nəfəri kişi, 412 nəfəri qadın və 150 nəfəri uşaq idi. Maddi zərər 22 milyon manatı keçmişdi. Qubalı Baloğlan kəndində 553 nəfər öldürülmüşdü. Onlardan 250 nəfəri kişi, 150 nəfəri qadın, 135 nəfəri uşaq idi. Maddi zərər 90 milyon manata yaxın olmuşdu. Kalva kən dində 500 nəfər qətlə yetirilmişdi. Onlardan 250 nəfəri kişi, 150 nəfəri qadın, 100 nəfəri uşaq idi. Ümumi zərər 24 milyon manat olmuşdu. Ağsu kəndində də 500 nəfər öldürülmüşdü. Onlardan 200 nəfəri kişi, 300 nəfəri qadın idi. Maddi zərər 36,5 milyon manatı keçmişdi. Tircan kəndində 360 nəfər öldürülmüşdü ki, onlardan da 300 nəfəri kişi, 40 nəfəri qadın, 20 nəfəri uşaq idi. Kəndə dəyən ümumi maddi zərər 21 m il yon manata yaxın olmuşdu. Bağırlı kəndində 370 nəfər qətlə yetirilmişdi ki, onlardan da 80 nəfəri kişi, 150 nəfəri qadın, 140 nəfəri uşaqlar olmuşdu. Zərər 12,5'milyon manata çat
mışdı. Qırğına məruz qalmış digər kəndlər üçün tərtib edilmiş aktlarda da rəqəmlər göstərilən qayda üzrə aparılmışdı. Bütün faktlar Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvləri tərəfindən imzalanmış və möhürlə təsdiq edilmişdi. Həmin aktlarda olan rəqəmlər üzrə hesablamalara görə, Şamaxı qəzasının 53 kən dində ermənilər 8.027 azərbaycanlını qətlə yetirmiş, onlardan 4.190 nəfəri kişi, 2.560 nəfəri qadın və 1.277 nəfəri uşaq olmuşdu. Bu kəndlərə dəyən ümumi maddi zərər o dövrün qiymətləri ilə 339,5 milyon manat təşkil etmişdi.
1905-1907-ci illərdə ermənilər ən dəhşətli vəhşilikləri və işgəncələri Qubada törətmişlər. Quba ölkəmizin şimal qapı sı və müdafiə baxımından mühüm strateji əhəmiyyətə malik mərkəzlərindən biridir. Bu gün olduğu kimi, ötən əsrin əv vəllərində də Quba hərbi qüvvələri Bakı ətrafında dislokasiya etməyə əlverişli imkanlara malik region kimi ermənilərin diq qətini hələ 1903-cü ildən özünə cəlb etmişdi. Ermənilər onları dəstəkləyənlərin yardımı ilə həmin ildən Bakıdakı hadisələrə dəstək verə biləcək təxribatçıları, hərbi sursatı və canlı hərbi qüvvələri Qusar polkunda yerləşdirməklə özlərinin cəbhələ rini yaratmağa başladılar. Yəni Quba qəzasında da hadisələr Azərbaycanın digər bölgələrində olduğu kimi, eyni istiqamət də davam edirdi. 1903-cü ildə ermənilər tərəfindən burada ilk addım atıldı. 1904-cü ilin Pasxa bayramında ermənilər şəhərdə özlə ri üçün kilsə açmağın vacibliyini irəli sürdülər. Polismeyster A.Yeqorov da ermənilərin təklifinə tərəfdar çıxdı. Lakin bu xə bər şəhər əhalisi arasında güclü etiraza səbəb oldu. Ona görə də bu işin reallaşdırılması təxirə salındı. Artıq 1905-ci ildə azərbaycanlıların bu istiqamətdə həs saslığını nəzərə alan təxribatçılar bilərəkdən şayiə yayırlar ki, Qubanın bazar yolu üzərindəki kiçik məscidi kilsə kimi bərpa 115
edib ermənilərə verəcəklər. Bu məqsədlə məscidin yaxınlığın da - lap onun qapısı ağzında bir dəllək dükanı açılır və şəhər də keşiş kimi tanınan Akop Akopyan adlı birisi orada oturub dəlləklik etməyə başlayır. Onun yanına əsasən ermənilər gəlir di. Bir dəfə Hacı Molla Xəlil üç həmkarı ilə dəlləkxanaya girib «Akop, yaman tələsirəm, saçıma bir ülgüc çək», - deyə onun qarşısında stulda əyləşir. Akop bir göz qırpımında işə başlayır və Hacının üz-gözü al qana boyanır. Onunla gələn şəxslər Akopun əlindən ülgücünü alıb «Sən nə edirsən?» - deyə onu kənara itələyirlər. Akop isə cavabında: «Kilsəyə qarşı çıxanda bilmirdi ki, belə olacaq?» - deyə bağırır. Hacı ilə gələnlərin biri onun başını sarıyıb şəhər xəstəxanasına, iki nəfər isə Ako pun əllərini burub polis idarəsinə aparır. Bir azdan xəbər gəlir ki, Qırmızı qəsəbəyə, Alpan, Alıc, Amsar və Möhüc kəndlə rinə erməni silah1 1 lari hücum edib çoxlu qırğınlar törətmişlər. Amsarda A.A.Bakıxanovun mülkünə od vurulmuş, burada ya şayan ailə xəncərlə doğranıb qətlə yetirilmişdi. Arxiv materiallarına və şahidlərin dediklərinə görə, Qusarın kəndlərində də ermənilər Qusar polku əsgərlərini, buradakı kazakları öz tərəflərinə çəkməyə müvəffəq olmuşdular. Aprelin 1 7-də Nügədi bağlarında tanınmış tacir Müstəcəb Mustafa oğlu qətlə yetirilir, camaat üçün aparılan un, düyü və başqa ərzaqlar ermənilər tərəfindən talan edilir. 1905-ci ilin 18 avqustunda Quba sakinlərinə silahlı dəstə ilə hücum edən ermənilər Qonaqkəndə gedən yolun üstündə ki Dərindərədə üz-üzə gəlirlər. Dəstələr arasında güclü toq quşma baş verir. Mənbələrdən verilən məlumatlara görə, 1905-ci ilin avqust- sentyabr aylarında ermənilər Qubanın mərkəzində 133 nəfəri qətlə yetirmiş, Amsar, Alıc, Alpan, Cici kəndlərində 25 evə od vurub yandırmış, 17 körpəni, 39 qadın və qocanı müxtəlif kəndlərin su quyularına töküb üstünü torpaqlamışdılar. Bütün bu vəhşiliklər yerlərdə azərbaycanlıların əks-hücumu ilə nəti 116
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|