Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
da qalacaq, hər iki istiqamətdən hücum edən düşmənə cavab verilə bilməyəcək. S.Şaumyanın vasitəçiliyi ilə Sovet Rusiyasının himayə və yardımına nail olmuş ermənilər, xüsusilə də Andronikin silah lı quldur dəstəsi 1918-ci ilin iyun-avqust aylarında Naxçıvan mahalının dinc türk-müsəlman əhalisinə heç bir çərçivəyə sığ mayan vəhşiliklə divan tutur. İşğalçılara müqavimət göstərən Yaycı (Culfa rayonu) kəndinin əhalisi qətlə yetirilir, kənd vi ranə qoyulur. Culfa rayonu ərazisində Araz çayı üzərindəki körpü yandırılır və Ordubadda iki min türk-müsəlman əhali öldürülür. Qadınlara, uşaqlara, qocalara belə rəhm edilmir, əliyalın insanların kürəyinə qaynar samovar bağlayır, hamilə qadınların qarınlarını süngü ilə yırtır və başqa insanlığa sığ mayan işgəncələr verirdilər. Bu vəhşətdən qaçmağa çalışan 300-ə qədər dinc sakin Araz çayını keçərkən suya düşüb bo ğulur. Yaycı kəndində ermənilər tarixdə bənzəri olmayan vəh şiliklər törədirlər. Digər bir erməni silahlı dəstəsi 1918-ci ildə «Yapon» lə qəbli quldurun başçılığı ilə Naxçıvan şəhərindən 40 kilometr şimalda yerləşən Almalı yaşayış məntəqəsinin əhalisini qıraraq onları öz tarixi yurdlarından didərgin salmışdı. Təxminən 200 kişi öldürülmüş, xeyli gənc qadın əsir aparılmışdı. Osmanlı ordu hissələrinin Kazım Qarabəkir paşanın komandanlığı ilə Naxçıvan bölgəsinə gəlişi mahalın əhalisini daha irimiqyaslı qırğınlardan xilas etdi. 1919-cu ilin əvvəlində erməni polkovniki Doluxanovun başçılıq etdiyi qüvvələr Şərur-Sədərək ərazilərində onları duz- çörəklə qarşılayan dinc əhaliyə qarşı zorakılıqlar törətmişlər. Müsəlmanlar yaşayan 8 kənd mühasirəyə alınmış, Dəmirçi kəndi dağıdılaraq qarət olunmuş, 60 nəfər həbs edilərək İrə vana göndərilmiş, 200 nəfər Arazı keçmək istərkən çayda bo ğulmuşdur. Yerli əhalinin ciddi müqaviməti ilə qarşılaşan er məni hərbi hissəsi geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. 1919-cu 129
ilin martında Ordubad tərəflərdə Aşot Movsesyantsın quldur dəstəsi azğınlıq törədirdi. O özünü «qəza rəisi» elan etmişdi. Arxiv sənədlərinə görə, hər gün 5-10 azərbaycanlı erməni qaniçənlərinin qurbanı olurdu. 1919-cu ilin birinci yarısında Naxçıvan mahalında həyata keçirilən ingilis və erməni idarəçiliyi zamanı da oranın azər baycanlı əhalisinə qarşı ağlasığmaz zorakılıqlar edilmişdir. Təxminən iki aylıq - 1919-cu ilin may-iyul aylarında «erməni idarəçiliyi» müddətində yalnız Naxçıvan şəhərində 330-dək axtarış aparılmış, 600 nəfərə yaxın dinc sakin həbs olunmuş, təqribən 150 nəfərə isə dəhşətli işgəncələr verilmişdir (Naxçı van ensiklopediyası. II cild, 2005). 1919-cu ilin ortalarına yaxın Naxçıvanda ermənilərin təzyi qi daha da artmağa başlamışdı. Onu da qeyd edək ki, artıq bu vaxta qədər Andronik Naxçıvan ərazisindən keçərək Zəngəzur üzərinə getmişdi. Bu zaman onun qoşununun keçdiyi kəndlər bütünlüklə dağıdılmış, əhalisi isə öldürülmüşdü. Ermənilərin Naxçıvan və ona bitişik ərazilərə azğın hücum ları, vəhşilikləri başladığı dövrdə əli silah tutmağı bacaran əhalinin çox hissəsi ayağa qalxmış, öz doğma torpaqları nı mərdliklə qorumuşdu. Məhz buna görə də ermənilər heç də hər yerdə istədiklərinə nail ola bilməmişdilər. Abbasqulu bəy Şadlinskinin, Kəlbalı xan Naxçıvanskinin, Hacı Xəlil ağa İmanovun yaratdığı özünümüdafiə dəstələri daşnakların uzun müddət qarşılarını ala bilmiş, onların neçə-neçə Azərbaycan kəndləri üzərinə hücumuna, soyqırımı keçirməsinə yol vermə mişdilər. Ermənilərin yürütdükləri «yandırılmış torpaq» - etnik tə mizləmə siyasəti nəticəsində Naxçıvan mahalı 191 8-1920-ci illərdə böyük qaçqınlar ordusu problemi ilə də üzləşmişdi. Bir tərəfdən ermənilərin İrəvan ətrafında və Zəngəzurdan qov duqları türk-müsəlman əhali Naxçıvana pənah gətirmiş, digər tərəfdən isə Andronikin işğalı və «erməni idarəçiliyi» zamanı 130
bölgənin xeyli yerli sakini Cənubi Azərbaycana üz tutmuş du. Erməni hərbi hissələrinin Ordubad mahalına 1920-ci ilin martındakı hücumları da çoxsaylı dinc əhalinin qırılması ilə nəticələnmişdi. Naxçıvan mahalının türk-müsəlman əhalisi Şimali Azərbay can Rusiya tərəfindən yenidən işğal olunduqdan sonra, so vet hakimiyyətinin ilk vaxtlarında da ermənilərin törətdikləri soyqırımlarına məruz qalmışdır. Belə dəhşətli qırğınlardan biri 1920-ci ilin yay aylarında həyata keçirilmişdir. Erməni silahlı qüvvələrinin Zəngibasar-Vedibasar-Şahtaxtı-Şərur istiqamə tindəki qanlı yürüşü zamanı həmin ərazilərin dinc əhalisinə qarşı törədilən vəhşilik və zorakılıqlara dair rəsmi araşdırma- təhqiqatlar dəhşətli faciələri üzə çıxarmışdır: Zəngibasarda 48 kənd tamamilə yandırılmış, 8 qız və gənc qadın əsir aparılmış, 400-dən çox uşaq, 150 qoca kişi və qadın öldürülmüş, 100 xəstə yandırılmış, 816 qaçqın Arazda boğul muş, 160 min nəfər isə Cənubi Azərbaycana keçərək orada evsiz qalmışdı. Vedibasarda 118 kənd yandırılmış, 900 nə fər artilleriya atəşləri ilə öldürülmüş, 6 qadın əsir aparılmış, 300-dən artıq uşaq və qoca qətlə yetirilmişdi. Dərələyəzdə 74, Şərur və Şahtaxtıda isə 76 kənd yandırılmışdı. Şərurda 810 nəfər xəstə yatağındaca qətlə yetirilmiş, 144 qadın əsir götürülmüş, 72 nəfər top atəşi ilə məhv edilmiş, 150 qoca və qadın öldürülmüşdü. Şahtaxtıda isə 3 qadın əsir aparılmış, 35 uşaq, 14 qoca kişi, 8 qadın və 9 xəstə güllələnmişdi. Bütövlükdə 1918-1921-ci illərdə erməni quldur dəstələri tərəfindən Naxçıvan bölgəsində 73.727 nəfər türk-müsəlman əhali vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdir. Bütün bu mahallardan 50.000 mal-qara aparılmış, 500 min nəfərlik əhali tamamilə yoxsul vəziyyətə salınmışdı. Kütləvi qırğın və talanlardan Cənubi Azərbaycana qaçanların 45 min dən çoxu aclıq və xəstəliklərdən tələf olmuşdu. Qaçqınların 70 mini Cənubi Azərbaycanda, 400 min nəfəri isə Naxçıvanda 131
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|