Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi



Yüklə 3,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə42/138
tarix08.03.2018
ölçüsü3,15 Mb.
#30951
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   138

muşlar.  Cəmi  bir  ay  ərzində  daşnaklar  Zəngəzur  mahalında 

Qarakilsə,  Şəki,  Ağdü,  Urud,  Xələs,  İncəvar,  Karxana,  Yeməz- 

li,  Mollalar,  Atqız,  Çöllü,  Daşnov,  Pirdovdan,  Zürül,  Fərcan  və 

başqa  kəndləri  dağıdaraq  yandırmışlar.  Silahsız  əhalini  soyqı­

rımına  məruz  qoymuşlar.  Onlar  türk  kəndlərində  elə  bir  xara- 

bazarlıq  yaradırdılar  ki,  bu  əraziləri  yerli  əhalidən,  yəni  azər­

baycanlılardan  birdəfəlik  təmizləsinlər.  1905-1907-ci  illərdə 

Zəngəzurda  ermənilər  tərəfindən  törədilən  soyqırımı  siyasə­

tindən  ən  çox  Qafanın  azərbaycanlı  əhalisi  əziyyət  çəkmişdir. 

Təkcə  bir gündə  200  nəfəri  qətlə yetirən  ermənilər  müsəlman­

lar  yaşayan  bütün  kəndləri  talan  edərək  yandırmışlar.

Erməni  daşnaklarının  Zəngəzurda,  xüsusilə  Qarakilsə  qə­

zasında  törətdikləri  ağlasığmaz  vəhşiliklər  nəticəsində  bu  əra­

zidə  15  azərbaycanlı  kəndi  yer  üzündən  silinmiş,  6  kənd  də 

dağıdılmışdı.  Məscidə  sığınmış  insanlara  od  vurulmuş,  qadın­

ları  iki  yerə  bölərək,  körpələri  süngülərə  keçirmişlər.  Zəngə­

zurda  törədilən  qırğının  dəhşətlərini  qələmə  almaq  həqiqətən 

çox  çətindir.  Təkcə  bir  faktı  demək  lazımdır  ki,  1918-1920-ci 

illərdə  Zəngəzurda  115  kənd  dağıdılıb,  7.729  azərbaycanlı  -  

3.257  kişi,  2.276  qadın,  2.196  uşaq  öldürülüb.



GƏRNİBASAR  -   Ağrı  vadisində  yerləşən  bu  mahal  İrəvan 

quberniyasına  çox  yaxındır.  Araz  çayı  bu  yerlərə  bir  gözəllik 

gətirirdi.  M illətçi  ermənilərin  məkrli  niyyətləri  bu  mahaldan 

yan  keçməyib.  Bu  mahalın  gözəl  ərazilərindən  olan  Qəmərli- 

də,  Sürməlidə  onlarla  yaşayış  məntəqəsi  yer  üzündən  silinib. 

Aşağı  Düyün,  Dəlilər  (Dəllər),  Bəcəyəzli,  Başnalı,  Aşağı  Ağ­

baş,  Ayaslı,  Darğalı  kəndlərində  törədilən  qırğın  nəticəsində 

əhalinin,  demək  olar  ki,  98  faizi  ölümdən  qurtulmayıb.



QIRXBULAQ  -   başına  bəlalar  gəlmiş  mahallardan  biridir. 

Yarandığı  gündən  sakinləri  ancaq  azərbaycanlılar  olub.  İrəvan 

şəhərinə  ən  yaxın  mahaldan  biridir.  Mahalın  mərkəzindən  İrə­

vana  olan  məsafə  cəmi  16  kilometrdir.  Elə  bu  yaxınlığına  görə 

də  başı  həmişə  ağrı-acılardan  açılmayıb.  Xaricdən  gələn  ermə­

138



nilər onun  müxtəlif kəndlərində  yerləşdirilib.  Azərbaycanlılara 

qarşı  terrora  rəvac  verilən  gündən  Qırxbulağın  kəndləri  də  hə­

mişə  hədəfdə  olub.  Kərpici i,  Başkənd,  Ellər,  Güllücə,  Murad- 

təpə,  Yelqovan,  Göykilsə,  Avdallar,  Qaraqala  Tutiyə  və  digər 

kəndlərdə  yaşayan  azərbaycanlılar  ayrı-ayrı  illərdə  müxtəlif 

bəlalarla  üzləşiblər.  Gah  döyülüblər,  gah  qətlə  yetiriliblər,  gah 

da  doğma  ocaqdan  biryolluq  qovulublar.  Mahalın  həmişəlik 

xarabalığa  çevrilən  kəndlərinin  özləri  yer  üzündən,  adları  da 

siyahılardan  silinmişdir.  Min  bir  zülmə,  işgəncəyə  məruz  qal­

malarına  baxmayaraq,  sağ  qalan  qırxbulaqlılar  yenə  də  doğ­

ma  yurda  dönməkdən  çəkinmirdilər.  Təəssüf  ki,  hər  gəlişdən 

bir  qədər  sonra  yenə  də  Qırxbulaq  qaynar  qazana  dönürdü. 

Xüsusilə  də  İrəvanda  yaşayan  dığalar  tez-tez  dəstə  bağlayaraq 

azərbaycanlı  ailələrinə  hücum  edirdilər.



KARBİ  -   1  şəhər  və  20-dən  artıq  yaşayış  məskənindən  iba­

rət  olan  bu  mahal  İrəvan-Gümrıi  şose  yolunun  üstündə  yer­

ləşdiyindən  ermənilər  onu  tez-tez  «yad»  edirdilər.  Xüsusilə 

də  Qızıldəmir,  İlançalan,  Cadqıran,  Pərpi,  Ucan  kəndlərində 

müxtəlif  qətliamlar  törədirdilər.  Erməni  silahlı  dəstələri  1905- 

ci  ilin  yayında  Əştərədə  əsl  qiyam  törətdilər.  Sonra  da  Alagöz 

dağının  cənub-şərq  ətəyində  yerləşən  müsəlman  kəndlərinə 

basqın  edərək  çoxlu  sayda  azərbaycanlı  (südəmər  uşaqlar, 

qocalar,  qadınlar,  kişilər)  öldürüblər.  Əştərəyin  yaxınlığındakı 

Uşu  kəndi  də  yer  üzündən  silinib.

Xüsusilə  də  1918-1920-ci  illərdə  rayonun  Talış,  Təkiyyə, 

İnəkli,  Tulnəbi,  Qızıldəmir  kəndlərinin  əhalisi  erməni  silahlı 

qüvvələrinin  qəfil  hücumuna  məruz  qaldığından  çox  az  insan 

bu  fəlakətdən  qurtula  bilib.



ZƏNGİBASAR  -   keçmişdə  İrəvan  quberniyasına  daxil  olan 

ən  böyük  mahallardan  biri  idi.  Zəngibasar  mahalının  kəndləri 

sovet hakimiyyəti  illərində iki  rayon arasında bölüşdürülmüşdü. 

Ermənilər Azərbaycanın  qədim torpaqlarına qədəm  basan  gün­

dən  Zəngibasarda  yaşayan  azərbaycanlıları  yox  etmək  üçün

139



həmişə  müxtəlif planlar qurublar.  Gah  onun  ərazisindəki  kənd­

ləri  başqa  mahallara  qatıblar,  gah  da  ayrı-ayrı  kəndlərə  hücum 

edərək  əhaliyə  divan  tutublar.  Qaraqışlaq,  Dəmirçi,  Uluxanlı, 

Rəncbər,  Sarvanlar,  Mehmandar,  Həbilkənd,  Aşağı  Necili  və 

b.  kəndlər  dəfələrlə  erməni  qəsbkarlarının  hücumuna  məruz 

qalıb.  Bir  erməni  daşnakı  öz  xatirələrində  bildirmişdi:  «Mən 

Zəngibasardakı  türk  əhalisini  qıranda  gülləyə  heyfim  gəlirdi. 

Onları  su  quyularına  dolduraraq  üstlərinə  ağır  daş  yığırdım  ki, 

elə  orada  da  ölsünlər.  Mən  bu  işdən  aldığım  ləzzəti  heç  nə 

ilə  əvəz  edə  bilmərəm».  Təəssüf  ki,  ermənilərin  1905-1915, 

1918-1920-ci  illərdə  bu  mahalda  həyata  keçirdiyi  soyqırımı 

uzun  müddət  ört-basdır  edilib.  Sovet  hökumətinin  köməyi  ilə 

bu  hadisələr  sonrakı  nəslə  milli  münaqişə,  siyasi  toqquşma, 

məhəlli  savaşma  kimi  təqdim  edilib.  Bu  məharətlə  pərdələnən 

siyasətin  arxasında  isə  I  Pyotrun  vəsiyyəti  dayanırdı.

DƏRƏLƏYƏZ  -   tarixin  qanlı  səhifələrindən  birini  də  bu 

mahalda  törədilən  müsibətlər  təşkil  edir.  1905-1907  və  1918-

1920-ci  illərdə  Dərələyəz  mahalında  ermənilər  tərəfindən 

törədilən  qırğınlar  nəticəsində  mahalın  elə  kəndləri  olub  ki, 

azərbaycanlıların  98 faizi  vəhşicəsinə qətlə yetirilib,  sağ qalan­

lar  da  vətəndən  qovulub.  Bu  illərdə  rayonun  kəndləri  daşnak- 

quldur  dəstələrinin  təcavüzünə  məruz  qalıb,  evlər  yandırılıb, 

adamlar  öldürülüb.  1918-1920-ci  illərdə  Andronikin  quldur 

dəstəsi  Dərələyəz  mahalında  yaşayan  30  mindən  çox  azəri 

türkünü  gülləbaran  edərək  sağ  qalanlarını  da  torpağından  di­

dərgin  salıb.  Bu  savaşda  da  öz  köhnə  vərdişlərindən  əl  çək­

məyən  qaniçənlər qadınları,  körpələri  diri-diri  yandırır,  xüsusi­

lə  də  uşaqları  süngülərə  taxaraq  özləri  üçün  bayram  edirdilər.

SƏRDARABAD  -   Ağrıdağ  vadisində  yerləşən  bu  mahal 

Türkiyə  ilə  sərhəddir.  Oğuz  türklərinin  yurdudur.  Ötən  əsrin 

əvvəllərindən  başlayaraq  Çar  Rusiyasının  köməyi  ilə  Sərdar- 

abadın  müxtəlif  kəndlərinə  ermənilər  yerləşdirilib.  O  biri  ma­

halların  başına  gələn  fəlakət  Sərdarabadın  da  taleyində  ağır

140



Yüklə 3,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   138




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə