Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
izlər qoyub. Qurtqulu, Cəfərabad, Xərbəyli, Qamışlı, Köçərli, Armudlu, İydəli, Xərbəyli kəndləri dəfələrlə erməni qəsbkar ları tərəfindən talan edilib. Sərdarabadın yerli camaatı gəlmə ermənilərin işgəncələrindən zinhara gələrək doğma ocağını tərk edib. Amma onların bu cür qurtuluş yolu seçməyi erməni lərin xoşuna gəlməyib. Yolu-izi kəsərək azərbaycanlıları özləri bildiyi şəkildə «yola» salıblar. Amma bu gedişlə sərdarabad- lıların taleyi çox müəmmalı olub. Nə ölü siyahısına düşüblər, nə qaçqın. Bütöv bir mahalın əhalisi ermənilər tərəfindən qeyri-müəyyən şəraitdə qətlə yetirilərək gizlədilib. Yəqin ki, nə vaxtsa Qubadakı kütləvi qəbiristanlıq kimi, bu biçarələrin də nəşləri basdırılmış torpağın sirri açılacaq. ÜÇKİLSƏ - Sərdarabadın yaxınlığındakı bu qəzanın adı çox sonralar dəyişdirilərək Eçmiədzin edilib. 1905-ci ilin iyunun da ermənilər bu qəzadakı azərbaycanlı kəndlərini mühasirəyə alaraq əvvəl kişiləri güllələyiblər. Sonra da körpə uşaqları, qocaları, qadınları qətlə yetirərək məscidi yandırıblar. Bu qə- zadakı Persi, Nazrevan, Kiçikkənd, Kötüklü, Qoşabulaq, İrhu, Təkyə kəndlərinin dinc əhalisinə divan tutduqdan sonra ya şayış məskənləri dağıdılıb. «Daşnaksütyun» terror təşkilatının göstərişlərini yerinə yetirən erməni quldur dəstələri bu qəza da elə qətliamlar törədiblər ki, minlərlə insanın həyatına son qoyulub. O illərdə daşnakların hədəfinə tuş gələn insanların dəqiq siyahısı hələ də bəlli deyil. Çünki bütün baş verənlər elə amansızlıqla həyata keçirilib ki, bu bəladan qurtulan ge riyə baxmadan qaçıb. Qarşıda isə onu nə gözləyirdi, heç kim bilmirdi.
Ermənilərin Qarabağda 1905-1907-ci illərdə törətdiklə ri vəhşiliklər barədə (Şuşada baş verən hadisələr istisna ol maqla) çox təsadüfi hallarda arxiv materiallarına rast gəlmək mümkündür. Təbii ki, Sankt-Peterburq arxivlərinə bu fikri şa n ı
mil etmək düzgün deyil. Ölkə arxivlərində problemlə bağlı tədqiqat işlərinin başa çatdırıldığına da hələ hökm vermək olmaz. Məlumdur ki, həmin mənbələrdə çar imperiyasının 1900-191 7-ci ilin fevralına qədərki tarixi kifayət qədər qoru nub saxlanılmışdr. Lakin həmin sənədlər qapalı fondlarda ol duğundan tədqiqatçıların bu mənbələrlə tanışlığına uzun illər məhdudiyyətlər qoyulmuşdur. Müstəqillik illərində Qarabağın tarixi, bu əraziyə ermənilərin gəlməsi, məskunlaşması, Azər baycan ərazilərini özününküləşdirməsinə cəhd etdikləri barə də ciddi tədqiqatlar aparılmış, bundan başqa, rus, erməni və müsəlman tarixçilərinin, eləcə də Qafqaza gələn səyyahların, qədim dövr tariximizin böyük araşdırıcılarından olan Herodo tun, Strabonun əsərlərində kifayət qədər dürüst məlumatlar qorunub saxlanılmışdır. Bir sözlə, dünyanın dilbər guşələrin dən olan Qarabağın Azərbaycan xalqına məxsusluğu, ayrılmaz tərkib hissəsi olması əlimizdə olan bütün tarixi mənbələrdə birmənalı şəkildə təsdiq edilir. Ancaq bu ərazilər millətçi er mənilər tərəfindən zaman-zaman erməniləşdirilməyə məruz qalmış və daşnaksütyunçular Türkmənçay müqaviləsindən sonra Qarabağın erməni torpağı olduğunu dönə-dönə iddia etməyə başlamışlar. Çar Rusiyası isə bu torpaqlara yeni-yeni erməni köçlərini yerləşdirməklə tarixi ədalətsizliklərə məhəl qoymadan həmin ərazilərin ermənilərə məxsusluğu illüziyala rını formalaşdırmışdır. Ona görə də istər 1905-1907-ci illərdə, istərsə də 1918-1920-ci illərdə ermənilərin ən çox vəhşiliklər törətdiyi Azərbaycan ərazilərindən biri Qarabağ bölgəsi ol muşdur. Təbii ki, bu hərəkətlərin çoxu cinayət xarakteri daşı mışdır. Sənəd və materialların nəzərdən keçirilməsi bir daha təsdiq edir ki, Qarabağ ətrafında gedən söhbətlər həm 1918-ci ildə, həm də sonrakı illərdə erməni liderlərinin separatçı hə rəkətləri nəticəsində kəskinləşmiş və hər dəfə də Azərbaycan tərəfinin dərindən düşünülmüş tədbirləri ilə nizama salınmış dı. Erməni daşnakları isə bütün hallarda bu diyarın azərbay canlı sakinlərini qan dəryasında boğmağa cəhd göstərmişlər. 142
Ermənilərin bu bölgədə azərbaycanlılara qarşı düşmənçi- ik siyasəti 1905-1907-ci illər erməni-azərbaycanlı münaqişəsi zamanı özünü aydın şəkildə göstərmişdi. Lakin onların «ki çik Ermənistan» adlandırdıqları Qarabağ torpaqlarına ilk açıq iddiaları Rusiyada çarizmin devrilməsindən sonra başlamışdı. Əvvəlcə fevral inqilabı, sonra oktyabr çevrilişindən erməni lər öz ərazi iddiaları üçün məharətlə istifadə etmişdilər. Cəl lad Andronikin bu əraziyə gəlməsi ilə ermənilərin hərəkatı daha azğın xarakter almışdı. «Daşnaksütyun» təşkilatının bu illər ərzində güddüyü başlıca məqsədlərdən biri Qarabağın mühüm strateji mərkəzlərindən olan Şuşada erməni bayrağını ucaltmaq idi. Lakin həmin dövrdə erməni millətçiləri nə qədər cidd-cəhd göstərsələr də, şuşalılar onlara qarşı mərdanəliklə dayanmış, bütün vasitələrlə daşnakların öz çirkin məqsədlərini həyata keçirmələrinə imkan verməmişdilər.
iyun ayının 13-dən Gəncə quberniyasının Cəbrayıl-Qaryagin (indiki Füzuli) bölgəsində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı silahlı çıxışları başlamışdır. Eləmin gün iki nəfər silahlı «Daşnaksütyun» əsgəri Qacar kəndinin sakini Əhməd Kərbəlayı Qasım oğlunun evinə gəlib müsəlman camaatını iyun ayının 16-da məşhur Ağoğlan mo nastırına dəvət edir. Deyilən vaxt Ağoğlana yığılan ermənilər və azərbaycanlılar qarşısında üç nəfər daşnak natiq çıxış edə rək azərbaycanlıları dilə tutur ki, hökumətə qarşı iğtişaşlarda birgə hərəkət etsinlər. Azərbaycanlılar isə bu çağırışa qəti eti razlarını bildirirlər. Bu zaman natiqlərdən biri onları hədələyir ki, «hərgah yığıncaqda danışılan sözləri müsəlmanlar qəbul etməsə, «Daşnaksütyun»un cəza qoşunu tərəfindən böyük təhlükələrə tuş gələcəklər». EHəmin yığıncaqdan sonra erməni millətçilərinin söylədiyi bəla öncə Şuşanın üzərinə çökdü. İğtişaş axırda Cəbrayıl uyez- dinə sirayət edib 25 varlı ailədən ibarət olan Divanəli kəndinə 143
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|