Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
ildə rus ordusunun Cənubi Azərbaycanı işğal etməsindən is tifadə edən ermənilər erməni-assori silahlı dəstələri təşkil edib Maku, Xoy, Səlmas, Urmiya və başqa yaşayış məskənlərində əhalini kütləvi surətdə qırmışdılar. Rus və ingilislərin yaxından müdafiəsi ilə ermənilərin Urmiyada, Xoyda, Səlmasda və Təb rizdə başladıqları dəhşətli qırğınların qarşısı türk ordusunun bu əraziyə gəlməsi ilə alınmış və özbaşınalıqlara son qoyul muşdu.
Bu dövrdə Bakı Sovetinə və onun Hərbi İnqilab Komitəsi nə erməni və rusların rəhbərlik etmələri də Şimali və Cənu bi Azərbaycan torpaqlarında dinc azərbaycanlıların faciələrlə üzləşmələrinin əsas səbəblərindən biri olmuşdu. Erməni-rus bolşevik Hərbi İnqilab Komitəsinin qərarı ilə Şərqi İran cəb həsi rayonunda - Ənzəli, Urmiya, Culfa, Şahtaxtı stansiyası və Van gölü ətrafında, Ərzurum, Ərzincan, Sarıqamış və Trabzon ətrafında yerləşən rus hərbi hissələrində hərbi inqilab komitə ləri yaradılmışdı. Erməni-rus bolşevikləri Cənubi Azərbaycanın Təbriz, Qəzvin, Səfərxan, Dilman, Səlmas və başqa şəhərlə rində yerləşən rus hərbi hissələrinin əsgərləri arasında (bu əs gərlər içərisində ermənilər çoxluq təşkil edirdi) da fəal təbliğat aparırdılar. Məhz bunun nəticəsi idi ki, 1918-ci ildə ermənilər azər baycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar törədəndə ən çox ziyan çə kən bölgələrdən biri də Cənubi Azərbaycan əhalisi olmuşdu. Ümumilikdə rus süngüsünün köməyi ilə ermənilər 1918-ci ilin birinci yarısında Urmiya, Xoy, Səlmasda, Qərbi Azərbaycanın bir sıra kənd və qəsəbələrində azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törətmişlər. Rusiyada baş verən fevral burjua inqilabı, xüsusən 1917-ci il oktyabr çevrilişi imperiya ərazisində böyük çaxnaş malar yaratmışdı. Ruslar cəbhələrdən öz qoşunlarını çıxarma ğa başlamış, bir çox yerlərdə isə əsgərlər səngərləri özbaşına tərk edib qaçmışdılar. Ruslar İranı tərk etdikdən sonra ingilislər osmanlıların qarşısını almaq üçün rus və fransız zabitləri ko- 162
manclanlığı altında assuri və ermənilərdən ibarət silahlı qüvvə təşkil etmişdilər. Bu qüvvələrin siyasi rəhbəri Bünyamin Mar- şinun və hərbi komandir Ağa Petros idi. 1918-ci il Arazın hər iki tayında yaşayan azərbaycanlılar üçün daha acınacaqlı olmuşdu. Həmin il Azərbaycan şəhər lərinin əksər türk-müsəlman əhalisi ermənilərin qəddar hücu muna məruz qalmış, kütləvi qırğınlar nəticəsində qətlə ye tirilmişdi. Bu dəhşətli faciələrdə yüz minlərlə azərbaycanlı öldürülmüş, bir çoxları da öz ev-eşiyindən didərgin düşmüşdü.
etmişdilər. Urmiyadakı ermənilər qonşu azərbaycanlı evlərini talan etmiş, sonra isə od vurub yandırmışdılar. Quldur dəstə ləri qocaya, uşağa, qadına rəhm etməmişdilər. Hesablamalara görə, burada 500 ev yandırılmışdı. Belə zülm və vəhşilik heç bir əsrdə edilməmişdi. Ermənilər 1918-ci ildə Urmiya şəhərinin abidələrini rus əs gərləri ilə birlikdə külə döndərmişdilər. Bir gün ərzində bura da öldürıilənlərin sayı 10 min nəfərə çatmışdı. Bu ağır və çətin günlərdə Urmiya əhalisinə nə Tehrandan bir kömək gəlmişdi, nə də Təbrizdə oturan Azərbaycan hakimi və vəliəhd Mə həmmədhəsən Mirzədən. Əgər Birinci dünya müharibəsinin gedişində ruslar Rusiyada yaşayan erməniləri silahlandırmışdı larsa, ingilislər də osmanlıların hücumlarına qarşı Urmiya və Səlmas xristianlarını (erməniləri və assuriləri) hərbi sursatlarla təmin etmişdilər. Azərbaycanın cənubunda erməni silahlı dəs tələrinin ingilis-rus ordusu tərkibində azərbaycanlılara qarşı azğınlığının misli-bərabəri olmamışdır. XOY - 1918-ci ilin may ayında Andronik 5 min nəfərlik silahlı erməni dəstəsi ilə Xoy şəhərinə hücum etmişdi. İyunun 24-də isə şəhəri mühasirəyə alan ermənilər Urmiyada törət dikləri vəhşilikləri Xoy və Səlmasda da davam etdirmişdilər. Təpədən-dırnağa qədər yaraqlı olan Qafqaz erməniləri Andro- nikin başçılığı altında Xoya qoşun çəkib, şəhəri işğal etməli 163
idi. Andronik Xoya çatdıqdan sonra şəhəri mühasirəyə almışdı. Xoy əhalisi isə düşmən qarşısında möhkəm dayanmış, erməni lərin hər bir hücumuna müqavimət göstərmiş, türk qoşununun gəlməsinə qədər bir neçə gün erməniləri şəhərə buraxmamış dı. Xoya pənah gətirmiş qırx min səlmaslı qaçqından yalnız 10 min nəfəri sağ qalmışdı. Bu döyüşlərdə Osmanlı ordusunun gəlməsini eşidən Andronik Araz çayını keçərək Naxçıvan və Qarabağ torpaqlarında qırğınlar törətmişdi. SƏLMAS - 1918-ci ilin əvvəllərində ermənilər Səlmasa hücum etmişdilər. Qüvvələrin sayı və hərbi-texniki cəhətdən üstün olan düşmən şəhərə daxil olduqdan sonra qətliamlar törətmişdilər. İyun ayının ortalarında osmanlılar iki günlük döyüşdən sonra Səlması ala bilmişdilər. Xristianlar (assuri və ermənilər) isə şəhərdən qaçmışdılar. Ermənilərin törətdiyi qır ğınlar zamanı 130 min azərbaycanlı öldürülmüşdü. Səlmas, Xoy, Urmiya xarabalığa çevrilmişdi. TİFLİS 1905-ci il noyabrın 20-də Tiflis erməniləri ilə müsəlmanlar arasında münaqişə yaranır. Həmin dövrün qəzetlərinin yaz dığına görə, Qafqazın hər guşəsində iğtişaş törədən erməni firqələri dövlət və camaat yanında müqəssir hesab edildiyinə görə Tiflisə yığışmağa məcbur olurlar. Bu ərəfədə şəhərdə də cürbəcür xəbərlər yayılmaqda idi. Guya ermənilərlə müsəl manlar arasında böyük iğtişaşın olacağı gözlənilirdi. O zaman lar Tiflisdə azərbaycanlıların işləri tənəzzülə uğramış, ağır bir durumla üzləşmişdilər. Çox az və gücsüz olduqlarından son dərəcə pərişan idilər. Tiflis general-qubernatoru müsəlmanla rın bu halını görüb 1905-ci il oktyabrın 25-də bütün camaata elan edir ki, baş verəcək hər hansı bir iğtişaşın dəf olunması üçün lazımi tədbirlər görülmüşdür və ona görə də insanlar belə mənasız xəbərlərə əhəmiyyət verməsinlər. Bu,arada ermənilər hər yerdən Tiflisə əsgər gətirib min cür hiylələrlə müsəlman- 164
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|