Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

çirirdilər.  Təkcə  insanları  qətlə  yetirmirdilər.  Soydaşlarımızı 

Mil-Muğan  ovalığına  köçürəndən  sonra  onların  yerinə  Livan­

dan,  Suriyadan  gətirilmiş  yüz  minlərlə  erməni  məskunlaşdırıl­

dı.  Türklərin  çıxarıldığı  kəndlərin,  şəhərlərin,  qəsəbələrin  ad­

ları  dəyişdirilərək  erməniləşdirildi.  1935-1973-cü  illərdə  465- 

dən  çox  yaşayış  məntəqəsinin  adı  birdəfəlik  dəyişdirildi.  Bu  iş 

o  qədər  sürətlə  həyata  keçirilirdi  ki,  çox  halda  ad  tapmadıqda 

hərfi  tərcüməyə  üz  tuturdular.  Məsələn,  Qoşabulaq  (Zuyk  Ax- 

bur),  Gədiklər  (Gedikner),  Subasar  (Sebasar)  və  s.  Erməni  tarix­

çisi  Z.Koçkotyan  hələ  1932-ci  ildə  çap  etdirdiyi  «Ermənistan 

əhalisi  1830-1930-cu  illərdə»  adlı  statistik  kitabında  göstərirdi 

ki,  Ermənistanda  mövcud  olan  2.310  kənddən  2.000-də  əvvəl­

lər azərbaycanlılar yaşamışlar.  İndi  həmin  iki  min  kəndin  adını 

ermənilər dəyişdiriblər.  Bu,  1932-ci  ilin  məlumatıdır.  Sonuncu 

deportasiyadan  -   1988-ci  ildən  sonra  isə  ermənilər  qədim 

oğuz  yurdunda,  indiki  Ermənistanda  olan  türk  toponimlərinin, 

demək  olar  ki,  98  faizini  dəyişdiriblər.

Faktlar  təsdiqləyir  ki,  1948-ci  ildə  Ermənistan  SSR-də  baş­

lanan  növbəti  vəhşilik  -   azərbaycanlıların  köçürülmə  əməliy­

yatı,  qərara  görə,  1950-ci  ilədək  davam  etdirilməli  idi,  amma 

ermənilər onu  1953-cü  ilədək,  ondan  sonra  da  apardılar.  Tarix 

elmləri  doktoru  Yaqub  Mahmudov  yazır:  «Qeyri-insani  şərait­

də  deportasiya  olunmuş  əhalinin  böyük  əksəriyyəti  yollarda, 

isti  M il,  Muğan  düzlərində  qırıldı...»

Bu,  sadəcə  köçürülmə  əməliyyatı  yox,  əsl  soyqırımı  idi.

176

---

Sonuncu  deportasiyanın 

qanlı  olayları

İndiki 

Ermənistanın 

tamamilə  türksüzləşdirilməsi

1988-ci  ildə  baş  tutdu.  Əslində,  Moskvada  hazırlanan 

ssenari  üzrə  həmin  ilin  fevralında  ortaya  Qarabağ  kar­

tı  atıldı.  Bu  «kart  oyunu»nun  başlanmasına  qədər  isə 

Ermənistanda  artıq  bir  sıra  tədbirlər  görülürdü.  Onlar 

bir  tərəfdən  Suriya,  Yunanıstan,  Livan,  İran,  Bolqa­

rıstan,  Rumıniya,  Fransa,  Misir  və  başqa  ölkələrdən 

ermənilərin  köçürülərək  Ermənistanda  yerləşdirilməsi- 

ni  təmin  edir  və  onların  mənzil  problemlərinin  həlli 

naminə  azərbaycanlıların  evlərini  ələ  keçirmək  üçün 

müxtəlif  hiyləyə  əl  atırdılar.  Xüsusilə  də  yüksək  vəzi­

fədə  çalışan  azərbaycanlı  rəhbər  kadrların  ermənilərlə 

əvəz  edilməsinə  səy  göstərilirdi.

Demək olar  ki,  qısa  müddət ərzində Vedi,  Zəngibasar,  Kras- 

noselo  rayon  partiya  komitələrinin  birinci  katibləri,  on  rayonda 

isə  ikinci  və  üçüncü  katiblər  ermənilərlə  əvəz  olundu.  Bunun 

ardınca  İrəvanda  müxtəlif  nazirliklərdə  yüksək  vəzifələrdə  ça­

lışan  azərbaycanlılar  işdən  azad  edildi.  Ermənilər  hər  vəchlə 

Azərbaycan  dilində  çıxan  qəzetləri,  institutların  Azərbaycan 

fakültələrini  bağlamaqla  soydaşlarımızın  sıxışdırılmasına  çalı­

şırdılar.  Eləcə  də  şəhər,  rayon,  kənd,  qəsəbə,  çay,  dağ,  yer- 

yurd  adları  da erməniləşdirilirdi.  Süni  surətdə də azərbaycanlı­

ların  beyninə  yeritməyə  çalışırdılar  ki,  əslində,  sizin  vətəniniz 

Azərbaycandır,  köçüb  ora  gedin.

SSRİ  dövründə  Ermənistanın  əl-qol  açmasına  hər  cür  şərait 

yaradılıb.  Ermənilər  isə  məhz  Moskvadakı  havadarlarına  arxa­

lanaraq  planlı  şəkildə  «Böyük  Ermənistan»  dövlətini  yaratmaq 

xülyasını  heç vaxt unutmayıblar.  Hələ sovet dövründə  Ermənis-

177

---

tan  yeganə  respublika  idi  ki,  orada  hər  küçənin,  müəssisənin, 

kolxoz  və  sovxozun,  orta  ixtisas  məktəbinin,  xəstəxananın, 

parkın  adı  ermənicə  idi.  Bizim  respublikada  isə  erməni  adla­

rına  o  qədər  geniş  meydan  verilmişdi  ki,  hətta  S.Şaumyanın 

adına  iki  rayon,  mədəniyyət  evi,  park,  daha  nələr  var  idi... 

Azərbaycanda  rus  dilini  zəif  bilənləri  işə  çətinliklə  götürürdü­

lər.  Amma  Ermənistanda  bütün  kargüzarlıq  işi  öz  dillərində 

gedirdi,

Maraqlı  bir  faktı  diqqətə  çatdıraq.  1954-cü  ildə  A.Mikoyan 

İrəvana  gəlib.  O  zaman  millətçi  ermənilərin  cidd-cəhdlə  baş­

ladıqları  Naxçıvan  və  Qarabağla  bağlı  söhbətlər  hələ  də  sən­

giməmişdi.  Ermənistan  Ali  Sovetində  söhbət  zamanı  Mikoyan 

öz  qaniçənlərinə  bildirib  ki,  o,  Xruşşovla  danışıb  Qarabağla 

Naxçıvanın  Ermənistana  birləşdirilməsi  layihəsini  təsdiq  et­

dirəcək.  Elə  bu  söhbətdən  də  ilhamlanan  ermənilər  Mikoya- 

nın  şəninə  banket  təşkil  ediblər.  Erməni  yazıçısı  H.Koçaryan 

Mikoyanın  şərəfinə  dediyi  tostda  onu  «erməni  xalqının  xilas­

karı»  adlandıraraq  bildirib:  «Türkiyədə  erməni  soyqırımının 

qisas  alıcısı  olan,  xalqımızın  qəhrəman  oğlu  Andronik  haq­

qında  əsərlər  yazmışıq.  Ancaq  onların  nəşrinə  icazə  vermir­

lər.  Sizdən  bütün  yazıçılar,  ziyalılar  adından  xahiş  edirəm  ki, 

özünüzün  də  yaxşı  tanıdığınız  Andronikin  haqqında  yazılmış 

bu  əsərlərin  nəşr  edilməsinə,  hətta  yenilərinin  yaradılmasına 

və  onun  Ermənistanda  ən  azı  iki-üç  yerdə  heykəlinin  qoyul­

masına  icazə  verəsiniz».  Əlbəttə,  ermənilərin  bu  arzusu  Mi- 

koyanın  da  ürəyindən  idi.  Amma  onu  birdən-birə,  açıq  şəkildə 

reallaşdırmaq  çətin  olardı.  Bu  söhbətdən  on  il  sonra  -   1965-ci 

ildə  daşnakların  çirkin  niyyətləri  yenə  baş  qaldırdı.  Onlar  «er­

məni  soyqırımı»nı  Ermənistan  SSR-də  rəsmi  dövlət tədbiri  kimi 

qeyd  etdilər  və  İrəvanda  qədim  bir  məscidi  sökdürərək  onun 

yerində  bu  tayqulaq  quldurun  heykəlini  qoydular.  24  aprel 

Ermənistanda  matəm  günü  elan  edildi.  Muzeylərdə,  arxiv  ida­

rələrində,  mədəniyyət  ocaqlarında  Andronik  və  onun  «qəh­

178

---