Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

Ermənistanda  isə  çoxdan  sovetin  bayrağını  endirərək  daşnak 

bayrağının  altında  hücumlarını  davam  etdirirdilər.

Ermənistanda  yaşayan  azərbaycanlıların  vəziyyəti  çox  ağır 

idi.  Yollar  bağlanmışdı,  burada  qalan  azərbaycanlılar  girov 

kimi  saxlanılırdı.  Onların  maşınla  gediş-gəlişi  tam  qadağan 

edilmişdi.  Canlarını  götürüb  qaçan  qaçqınlar  isə  yollarda  qətlə 

yetirilir,  döyülür,  təhqir  edilirdilər.  On  beş  gün  ərzində  Er­

mənistandan  300  min  azərbaycanlı,  18  min  kürd,  1.000  rus 

daimi  yaşayış  yerlərindən  qovuldular.  Beləliklə,  tarixi  yurd­

larından  didərgin  salınan  azərbaycanlıların  əlindən  40.000 

ev  alındı,  6.000  bina  yandırıldı,  40.000  ailənin  əmlakı  talan 

edildi,  35.000  həyətyanı  sahə,  bağ-bağça,  32.000  şəxsi  qa­

ramal,  35.000  qoyun-quzu  mənimsənildi,  25.000  yaşayış  evi 

ermənilərə  əvəzsiz  qaldı,  12.000  xüsusi  ev  dövlət  mənzili  ilə 

dəyişdirildi,  800 xüsusi  maşın,  32  milyon  dollar dəyərində  pul, 

istiqraz,  qızıl  əşyalar  sahiblərinin  əlindən  alındı,  410  köç  ma­

şını  qarət  edildi,  90.000-dən  çox  ailə  kənd  təsərrüfatı  ilə  məş­

ğul  olduqları  halda  şəhərdə  beton  evlərdə  yaşamaq  məcbu­

riyyətində  qaldı,  16.000  ailə  tam  şəkildə  məskunlaşa  bilmədi.

10.000  nəfər  əmək  qabiliyyətli  adam  uzun  müddət  işsizlikdən 

əziyyət  çəkdi,  80.000  adam  öz  sənətini  davam  etdirə  bilmədi,

12.000  adam  əsəb  və  ürək  xəstəliyinə  tutuldu,  6.410  qaçqın 

düçar  olduğu  dərdə  dözə  bilməyərək  dünyasını  dəyişdi.  Bu 

rəqəmləri  xronoloji  ardıcıllıqla  davam  etdirmək  çox  ağırdır.

1988-ci  ildə  erməni  terrorçuları  tərəfindən  sonuncu  depor­

tasiya  zamanı  Allahverdi  rayonunda  4,  Araratda  7,  Amasiyada 

12,  Basarkeçərdə  45,  Qukarkda  22,  Qafanda  7,  Kalininoda 

10,  Krasnoseloda  16,  Kirovakanda  2,  Gorusda  3,  Əzizbəyovda 

15,  Icevanda  7,  İrəvanda  4,  Noyemberyanda  4,  Masisdə  21, 

Yeğeqnadzorda  1,  Razdanda  3,  Sisianda  5,  Spitakda  15,  Stepa- 

navanda  9  azərbaycanlı  qətlə  yetirilib.  Rəsmi  məlumata  görə, 

soydaşlarımız  yalnız  azərbaycanlılar  yaşayan  171  kənddən, 

qarışıq  yaşadıqları  89  yaşayış  məntəqəsindən  zorla  çıxarılıblar.

185

---

217  nəfər  həlak  olub.  Qaçqın  düşmüş  soydaşlarımızın  sayı 

200  min,  bəzən  də  300  min  deyilir.  Əlbəttə,  vətəndən  qovu­

lanların  dərədə,  dağda,  uçqunda  qalanı,  şaxtada  donub  öləni, 

qurda-quşa  yem  olanı,  itkin  düşəni  bu  siyahılara  düşməyib. 

Bir  fakt:  «Ermənistan  azərbaycanlılarının  soyqırımı»  kitabında 

oxuyuruq  ki,  Spitakda  1988-ci  il  noyabr  ayının  27-də  5  ya­

şından  12  yaşınadək  olan  uşaqları  analarının  əlindən  alaraq 

20  metr  uzunluğunda  dəmir  boruya  doldurublar.  Amma  bu 

70  uşağın  adı  heç  yerə  yazılmayıb.  Eləcə  də  həmin  kitab­

da  şahidlər  söyləyirlər  ki,  boru  dolduqdan  sonra  yerdə  qalan 

uşaqları  avtobusa  yığıb  harasa  aparıblar.  Uşağını  istəyən  ana­

lara  isə  «Amerikaya  göndərəcəyik»  deyiblər.  Salamat  qurtarıb 

Bakıya  gələn  Mədinə  adlı  bir  qadın  o  zaman  söyləyirdi  ki,  8 

yaşlı  oğlu  Əruzu,  6  yaşlı  qızı  Aygünü  ermənilər  əlindən  ala­

raq  boruya  salıblar.  Qadın  onu  da  deyib  ki,  ermənilər  borunu 

aparıb  bir çayın  kənarında  qoyub  gediblər.  O  cümlədən,  girov 

qalanların,  sonradan  ölümlə  üzləşərək  dünyasını  dəyişənlərin 

siyahısı  hələ  də  dəqiq  deyil.  Bir faktı  da  vurğulayaq  ki,  doğma 

yurdlarından  didərgin  düşən  soydaşlarımızın  o dövrdə övladla­

rı  müxtəlif şəhərlərdə  ali  təhsil  alırdılar,  müvəqqəti  işləyirdilər, 

hərbi  xidmətdə  öz  borclarını  yetirənlər  də  var  idi.  Bax  həmin 

insanların  da  adları  o  siyahıya  düşməyib.  Halbuki  elə  onlar da 

doğma  torpağını,  doğulduğu  yurdu  itiriblər.

Beləliklə,  1988-ci  il  noyabrın  sonu,  dekabrın  əvvəlində 

cəmi  iki  həftə  ərzində  300  mindən  çox  azərbaycanlı  ermə­

nilər  tərəfindən  silah  gücünə  öz  doğma  yurdundan  qovuldu. 

Özü  də  necə?  Qışın  soyuğunda  yurd-yuvalarından  əliboş,  pal- 

paltarsız,  ayaqyalın,  işgəncələrə  məruz  qala-qala...

Bir-iki  kəlmə  də  respublikamızdan  getmiş  erməni  «qaçqın­

ları»  barədə.  Azərbaycanda tarixən  ermənilərə  qarşı  pis  müna­

sibət  olmayıb.  Həmişə  dava-dalaşı,  m illi  qırğım,  qanlı  olay­

ları,  iğtişaşları  ermənilər  törədib.  Bıçaq  sümüyə  dirənəndə, 

azərbaycanlıların  səbri  daşıb  üzlərini  bozardanda  ermənilər

186

---

dərhal  başlayıblar  hay-küy  qoparmağa,  qara-qışqırıq  salmağa: 

«Ay  aman,  qoymayın,  türklər  bizi  qırdı».  Ermənilər  Bakıda  res­

publikaya  məxsus  hökumət  evlərini  dəyişmək  adı  altında  çox 

baha  qiymətə  satandan  sonra  niyə  o  «dəyişdikləri»  (guya  Er­

mənistandan  qovulanlarla  dəyişirdilər)  evlərə  yox,  məhz  Mos­

kvaya,  Rostova,  Krasnodara  və  digər  şəhərlərə  üz  tutdular? 

Ermənistandan  qovulan  azərbaycanlılar  üstüaçıq  maşınlarda, 

payi-piyada  uçurumlu,  sıldırımlı  dağ  yollarında  qarda-tufanda 

itə-itə,  dona-dona  Azərbaycana  üz  tutublar.  Amma  Bakı  ermə­

niləri  evlərini  sataraq,  əşyalarını  konteynerə  yığaraq  istədik­

ləri  ünvana  getdilər.  Özləri  də  yumşaq  vaqonlarda,  rahat  təy­

yarələrdə,  isti  paltarlarda,  cibləri  dolu,  kefləri  çağ  çoxdan  ar­

zusunda  olduqları  ünvanlara  təşrif apardılar.

1988-ci  il  xalqımızın  həyatında  çox dəhşətli  oldu.  Soydaşla­

rımız  indiki  Ermənistandan -  dədə-baba torpaqlarından  kütləvi 

surətdə  min  bir  işgəncə  ilə  qovuldu.  Türklərin  vətəni  türksüz 

qaldı.  Amma  bu  gün  də  Bakıda  30  minə  yaxın  erməni  yaşa­

maqdadır.

187

---