Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

dətləndirdi.  Əli  dubinkalı  5  əsgər  məni  qəddarlıqla  döyməyə 

başladı.  Həmin  vaxtdan  23  il  ötür.  Məni  ölümcül  yaraladılar, 

əlil  etdilər...»

Sumqayıtda  o  hadisələr  zamanı  «xilaskar»  Sovet  ordusunun 

vəhşilikləri  ilə  üzləşən  adamlar çox  idi.  İmperiya  nökərləri  heç 

nədən  xəbəri  olmayan,  günahsız  Əhməd  Əhmədova  da  eyni

hiyləgərliklə  ölüm  hökmü  çıxartdılar.  Özü  də  Moskvada!

1988-ci  il  mart  ayının  əvvəllərində  hadisələr  bir  qədər  sən­

gisə  də,  şayiələrin,  uydurmaların  miqyası,  çərçivəsi  genişlə­

nirdi.  Komendant  saatından  sonra  2  minə  yaxın  adam  həbs 

olunmuşdu.  Qəribə  burasıdır  ki,  cəmi  2-3  gündə  dünyanın  ən 

ucqarlarından  ermənilərin  tərəfdarları  və  təbliğatçıları  peyda 

olmuşdu.  Jurnalist  Eyruz  Məmmədov  deyir  ki,  hadisələrin  sa- 

bahısı  İsveçrədən  Artaşes  Qabrielyan  adlı  birisi  videokamerası 

ilə  Sumqayıtın  küçələrini  gəzirdi.  Milliyyətcə  erməni  olan  Ar­

taşes  Qabrielyan  Sumqayıtda  lentə  aldığı  hadisələrə  belə  ad 

qoymuşdu:  «Bizi  başkəsənlərdən  xilas  edin».  Bu  hadisələrdən 

sonra  Azərbaycana  qarşı  böyük  təbliğat  kampaniyası  başladı. 

«Azadlıq»  radiosunun  erməni  redaksiyasının  baş  redaktoru 

Eduard  Ohanesyan  hadisələri  öz  xeyirlərinə  şərh  etmək  üçün

hər cür böhtana,  şərə əl  atırdı.  Ölənlərin  sayını  artırır,  yalan  və 

qərəzli  məlumatları  mətbuat səhifələrində  yayırdılar.  Sumqayıt 

hadisələrindən  sonra  erməni  tarixçiləri  fəallaşmış,  iftira və təh­

rifə  üstünlük  verməklə  çoxlu  sayda  kitablar  nəşr  etdirmişdilər.

Biz  unutmamalıyıq  ki,  müharibənin  bu  qədər  uzanması  da 

təkcə  Azərbaycan-Ermənistan  maraqları  üzərində  qurulma­

yıb.  Sumqayıt  hadisələri  də,  sonrakı  proseslər  də  iri  dövlət­

lərin  böyük  oyunlarının  məqsədli  davamıdır.  Hələ  bir  vaxtlar 

SSRİ  DTK-nın  rəhbəri  olmuş  V.Kryuçkov  yazırdı:  «Ermənistana 

Azərbaycanın  20  faiz  torpağı  ona  görə  lazımdır  ki,  Dağlıq  Qa­

rabağ  məsələsinin  həllində  alver  kimi  istifadə  eləsin»...  Sum­

qayıt  hadisələrindən  üzü  bəri  bütün  prosesləri  təhlil  edəndə 

bu  sözlərin  həqiqət  olduğuna  qeyd-şərtsiz  inanmalı  olursan.

197

---

Sumqayıt  hadisələrini  araşdıran  siyasi  anal itiklər,  bu  möv­

zuda  yazan  jurnalistlər,  eləcə  də  hadisələrin  mahiyyəti  ilə  ma­

raqlanan  insanların  çoxu  hələ  o  vaxtlar  yaxşı  dərk  etmişdilər 

ki,  iğtişaşların  ssenarisi  Moskvada,  Siyasi  Büroda  hazırlanmışdı.

İkinci  dünya  müharibəsindən  sonra  Qərbin  SSRİ-yə  qarşı 

elan  etdiyi  «soyuq  müharibə»  1980-ci  illərin  sonu,  1990-cı 

illərin  əvvəllərində  artıq  öz  nəticəsini  verməkdə  idi.  Sov.İKP 

MK-nın  Baş  katibi  Mixail  Qorbaçov  bütün  siyasi  fəaliyyətinin 

böyük  bir  hissəsini  Avropanın  SSRİ-ni  iflasa  uğratmaq  cəhdləri 

ilə  uyğunlaşdırırdı.  Bu  proseslərin  hazırlanması  və  həyata  ke­

çirilməsində  bir  sıra  xarici  dövlətlərin  kəşfiyyat  qrupları  xüsusi 

canfəşanlıq  edirdilər.

Qırmızı  imperiyanın  parçalanması,  yer  üzündən  silinməsi 

müttəfiq  respublikaların  xalqlarını  qarşı-qarşıya  qoymaq,  etnik 

münaqişələr  yaratmaq  «zəruriyyətini»  ortaya  qoyurdu.  Bu  cür 

münaqişələrdən  biri  həssas  bölgələrdən  olan  Dağlıq  Qarabağ­

da  yaradıldı.  Keçmiş  SSRİ-də  m illi  məsələnin  ən  əsas  amillər­

dən  biri  olduğu  yaddan  çıxmamışdı.  Özünün  iflası  prosesini 

yaşayan  imperiyada  hər  hansı  lokal  qarşıdurma  genişmiqyaslı 

münaqişəyə  çevrilə  bilərdi.  Həmin  vaxtlarda  meydana  atılmış 

Dağlıq  Qarabağ  məsələsi  Azərbaycanda  bir  sıra  problemlərin 

ortaya  çıxmasına  səbəb  oldu  və  ermənilər  bu  faktordan  məha­

rətlə  istifadə  edərək  öz  bədnam  niyyətlərini  həyata  keçirməyə 

başladılar.

1988-ci  ilin  fevralında  Sumqayıtda  iğtişaşların  törədilməsi­

nin  bir  neçə  səbəbi  vardı.  Ermənilər Azərbaycandakı  soydaşla­

rının  zorakılığa  məruz  qalması  görüntüsü  ilə  nəinki  bu  şəhərin 

sakinlərinin,  bütövlükdə  azərbaycanlıların  şəxsində  düşmən 

obrazı  yaratmaq,  bununla  da  öz  mənfur  niyyətlərini  ört-basdır 

etmək  fikrində  idilər.  Həmin  illərdə  Sumqayıtda  gənclər  çox­

luq  təşkil  edirdi.  Onlar  müxtəlif  bölgələrdən  gəlir,  işə  düzəlir, 

yataqxanalarda  yaşayırdılar.  Müxtəlif  millətlərin  nümayəndə­

lərinin  yaşadığı  şəhərdə  hər  cür  adam  tapmaq  mümkün  idi.

198

---

Müşahidəçilər  sonralar  yazacaq  və  deyəcəkdilər  ki,  ermənilər 

sumqayıtlı  gənclərə  pulsuz  olaraq  tərkibinə  müxtəlif uyuşduru- 

cu  maddələr  qatılmış  çoxlu  miqdarda  alkoqollu  içkilər  payla­

mışdılar.  Ermənistandan  qaçqın  düşərək  respublikamıza  pənah 

gətirənlərin  böyük  hissəsi  də  məhz  Sumqayıtda  məskunlaşmış­

dı.  Öz  doğma  yurd-yuvalarından  zorla  qovulan  bu  adamların 

təbii  narazılıqlarından  imkan  daxilində  istifadə  etmək,  eləcə 

də  hadisələrin  guya  onlar tərəfindən  törədildiyini  bəyan  etmək 

daha  inandırıcı  görünürdü.

Həmin  dövrdə  «Krunk»  erməni  təşkilatının  üzvlərinin  bir 

qismi  Sumqayıtda  yaşayırdı.  Onlar  Ermənistanla  sıx  əlaqə  sax­

layır,  müntəzəm  olaraq  hadisəni  necə  törətmək,  necə  hərəkət 

etmək  barədə  təlimatlandırılırdılar.  Sumqayıtda  elə  bir  erməni 

ailəsi  yox  idi  ki,  onun  yaşayış  şəraiti  digər  xalqların  nüma­

yəndələrindən  aşağı  olsun.  Tolerant  ölkə  olan  Azərbaycanda 

onlar  üçün  hər  cür  şərait  yaradılmışdı.  Hətta  orta  məktəblərdə 

erməni  dili  tədris  olunurdu.  Hadisələrdən  sonra  Ermənistana 

köçənlər  orada  yaşaya  bilmədilər,  Rusiyanın  müxtəlif şəhərlə­

rində  məskən  saldılar.

SSRİ-nin  m illi  münaqişələr zəminində  dağıdılması  ssenarisi­

nin  müəllifləri  antierməni  iğtişaşlarının  ünvanı  kimi  Sumqayıtı 

seçmişdilər.  Çünki  bu  hadisələrin  baş  tutması  Qarabağ  uğrun- 

da  ümummilli  erməni  hərəkatına  təkan  verə  biləcək  tutarlı  bir 

siyasi  bəhanə  kimi  lazım  idi.

Separatçı  «Krunk»  və  «Qarabağ»  komitələri  dünyanın  hər 

yerində  yaşayan  ermənilərə  müraciətlə  onları  «Böyük  Ermə­

nistan»  uğrunda  mübarizəyə  çağırırdılar.  Həmin  vaxt  respub­

likamızın  əksər  regionlarında  məskunlaşan  ermənilər  uzun 

illərdən  bəri  gizli  yaratdıqları  maliyyə  fondlarına  güvənərək 

əhalini  Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana  birləşdirilməsi  üçün 

ümumerməni  hərəkatına  qoşulmağa  səsləyirdilər.

Sovet  imperiyasının  tarix  boyu  xalqımıza  qarşı  süngüyə  çe­

virdiyi  erməni  daşnakları  və  onların  dünyanın  hər yerindəki  tə-

199

---