təyirdilər ki, azərbaycanlılar millətçi, vəhşi və barbar bir xalq
dır. Bu səbəbdən də onlarla birgə yaşamaq mümkün deyil.
Sumqayıtda törədilən qanlı aksiyaların şəhərin Dostluq, Sülh
küçələrində baş tutması da məqsədli idi.
Sumqayıtda hadisələrin başladığı gündən dərhal anti
azərbaycan informasiya şəbəkəsi işə düşdü. Müxtəlif ölkələrdə
videolentlər nümayiş etdirildi, mətbuatda şər və böhtan dolu
yazılar dərc olundu. Qəribədir ki, cəmi 3-4 gün sonra Xan
kəndidə əvvəlcədən hazırlanmış «Sumqayıt hadisələri zamanı
həlak olmuş ermənilərə xatirə abidəsi» ucaldıldı, «Sumqayıt...
Soyqırımı... Aşkarlıq» adlanan kitabça 50 min tirajla Yerevan
da rus dilində çap olunub dünya ictimaiyyətinə çatdırıldı. Əl
bəttə, belə silsilə tədbirlər bir daha sübut etdi ki, ermənilər
bu qanlı aksiyanın törədilməsini və geniş yayılmasını planlı
şəkildə təşkil etmişlər. «Böyük Ermənistan» xülyasına xidmət
edən antitürk, antiazərbaycan təbliğat separatçıların başlıca
məqsədinə, məramına çevrilmişdi. Sumqayıt hadisələri barədə
sovet və xarici ölkə mətbuatında birtərəfli, qərəzli yazılar dərc
olunurdu. Moskva isə susurdu. Hələ 1988-ci il fevralın 26-da
İttifaq rəhbəri M.Qorbaçov ermənilərin ona müraciətinə çox
təmkinlə cavab vermişdi: «Mən hər şeyi başa düşdüm, ancaq
bir az gözləyin». Cəmi iki gün sonra Sumqayıt hadisələri baş
verdi. Sumqayıtlı jurnalist Eyruz Məmmədov o günləri xatırla
yanda bunları dedi: «SSRİ-nin sabiq müdafiə naziri D.Yazovla
müsahibəmdə onun bir etirafı var: «Biz qoşunları Sumqayıta
yeritmək üçün ali baş komandandan əmr gözləyirdik. Ali baş
komandan isə M.Qorbaçov idi...» Sumqayıtda qan töküləndən
sonra şəhərdə dərhal komendant saatı elan olundu. Beləliklə,
bütün səlahiyyət hərbçilərin əlinə keçdi. Ona görə ki, Moskva
belə istəyirdi...
1988-ci il fevral hadisələrindən sonra M.Qorbaçov yüksək
dairələrdə Sumqayıt faciəsinə siyasi qiymət verilməsinə tərəf-
212
clar çıxmadı. Çünki o vaxtlar Sumqayıt hadisələrinə siyasi qiy
mət verilsəydi, həmin əməliyyatın yüksək dairələrdən idarə
olunması faktı ortaya çıxa bilərdi. SSRİ-nin milli münaqişə
lər zəminində dağıdılması ssenarisinin əsl müəllifləri ittiham
olunardı, Sumqayıtda törədilmiş iğtişaşların Dağlıq Qarabağ
problemi ilə bağlılığı üzə çıxardı. Bir də ermənilərin dünyaya
bəlli olan iç üzləri açılardı. Hələ bir vaxtlar ermənilərin vəh
şiliyindən dəhşətə gələn fransız jurnalisti Jan İv yazırdı: «Mən
müharibədə çox şeylər olduğunu, alman əsgərlərinin qəddar
lığını eşitmişəm. Amma ermənilər onları ötüb-keçiblər. Onlar
5-6 yaşlı uşaqları, dinc əhalini vəhşicəsinə öldürürlər». Əslin
də, dünya ictimaiyyəti erməniləri belə tanıyır: zalım, qəddar,
qaniçən, bir sözlə, ümumbəşəri bəla kimi...
Sumqayıt hadisələrindən 23 il keçir. Doğrudur, hadisələrin
mahiyyətini açmaq, baş verənlərə hüquqi qiymət vermək üçün
SSRİ Baş Prokurorluğu istintaq qrupu yaratdı. İlk baxışda göz
ləmək olardı ki, əsl həqiqət üzə çıxacaq. Amma belə olmadı,
şəhərdə kütləvi həbslər başladı. Günahsız adamlar istintaqa
cəlb olundu. Əsl cinayətkarlar isə hələ də məsuliyyətə cəlb
olunmayıblar...
Mixail Qorbaçov Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi
Komitəsinin Baş katibi seçiləndən sonra onun ətrafına ermə
nipərəst qüvvələr toplandı. Siyasi məsələlər üzrə Şahnazarov,
iqtisadi məsələlər üzrə Aqanbekyan, planlaşdırma məsələləri
üzrə Sitaryan onun ən yaxın köməkçiləri oldular. Ölkədə ge
dən ictimai-siyasi proseslərdən öz məqsədləri üçün istifadə et
mək, erməni xalqının arzuladığı torpaq iddiasını qaldırmaq və
reallaşdırmaq üçün onlar Qorbaçova məsləhətlər verir, onu bu
çirkin və məkrli işə cəlb edirdilər. Lakin Qorbaçov hakimiyyə
tinin ilk illərində Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın tərkibindən
ayırıb Ermənistanın tərkibinə vermək çətin idi. SSRİ Nazirlər
Sovetinin birinci müavini, Siyasi Büronun üzvü Heydər Əliyev
213
belə ədalətsiz bir məsələnin ali hakimiyyət dairələrində müza
kirə olunmasına imkan verə bilməzdi.
Qorbaçovun yaratdığı qeyri-sağlam mühitdə çalışmağın
mümkünsüzlüyünü görən Heydər Əliyev 1987-ci ilin oktyabr
ayında Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumunda
tutduğu bütün vəzifələrdən istefa verməyə məcbur oldu. Ölkə
mizlə bağlı ağır proseslər də bundan sonra başlandı. 1987-ci
ilin noyabrında akademik Aqanbekyan Parisdə erməni icması
qarşısında çıxış edərək Dağlıq Qarabağın Azərbaycan Respub
likasından alınıb Ermənistana verilməsini məqsədəuyğun he
sab etdiyi barədə bəyanat verdi. Bu bəyanat xaricdə yaşayan
erməni lobbisi tərəfindən alqışlandı və bu işdə Qorbaçova hər
cür dəstək olacaqlarına söz verildi. Həmin ilin dekabrında Mi-
xail Qorbaçov xanımı Raisa Maksimovna ilə ABŞ-ın Kalifor
niya ştatına səfər etdi və burada erməni icması ilə görüşdü.
Görüşdə Dağlıq Qarabağ məsələsi gündəmə çıxarıldı və Qor-
baçovdan onun tezliklə ermənilərin xeyrinə həll olunacağı
haqda razılıq alındı. Mixail Qorbaçov Moskvaya qayıtdıqdan
sonra Ermənistanın və Dağlıq Qarabağın ayrı-ayrı rayonlarında
kütləvi mitinqlər keçirilməyə başlandı.
1988-ci il fevralın 1 7-də Sov.İKP MK-da erməni icmasının
bir qrup nümayəndəsi qəbul olundu. Fevralın 18-də Xankən
diyə qayıdan həmin nümayəndələr mərkəzi meydanda mitinq
keçirdilər. Moskvadan səfərdən qayıdan Akopyan və Qabriel-
yan kütlə qarşısında çıxış edərək Moskvanın onları dəstək
lədiklərini bildirdilər və Dağlıq Qarabağ probleminin Ermə
nistanın xeyrinə həll olunacağı haqqında məlumat verdilər.
Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində yerli əhali ermənilərin bu
antikonstitusion aksiyasına cavab olaraq etiraz aksiyası keçir
məyə başladı. Fevralın 19-da Bakıda Mərkəzi Komitənin binası
qarşısında mitinq keçirildi. Mitinq iştirakçıları ermənilərin tor
paq iddiasını əsassız saydılar, bu işdə Sovet'hökumətinin lo
214
Dostları ilə paylaş: |