Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
xristianlığı hamıdan əvvəl qəbul etmişlər. Amma erməni ta rixçiləri Ermənistanın 301-ci ildə xristianlığı dövlət dini kimi dünyada birinci olaraq qəbul etmiş ölkə olması barədə mif yaratmışlar və onu inadla təbliğ edirlər, hərçənd, elmə çoxdan məlumdur ki, hələ II əsrin axırlarında, yəni ermənilərdən bir əsrdən də çox əvvəl ərəmeydilli Edessa çarlığında (Osroye- nada) xristianlıq rəsmi din olmuşdur. 165-ci ildə Edessa çarı Abqar bar Manu (V Abqar və ya VIII Manu) xristianlığı qə bul etmişdir6, onu buna inandıran fələstinli missioner Müqəd dəs Fadey (Adday) olmuşdur, çar taxt-tacında onun varisi VIII Abqar isə xristianlığı Osroyenanın dövlət dininə çevirmişdir7 (bəzi mənbələrdə göstərilir ki, bunu xristian poeziyasının tə məlini qoymuş IX Abqar etmişdir)0. Alman tarixçi və ilahiyyat- çısı Adolf fon Harnak 1905-ci ildə yazırdı: «...Şübhə yoxdur ki, hələ 190-cı ilə qədər xristianlıq bütün Edessada və ona bitişik vilayətlərdə fəal yayılmışdı və (201-ci ildən az sonra, bəlkə də daha əvvəl) çar sarayı kilsəni (yəni xristianlığı) qəbul et mişdir»9. İrfan Şahid VIII Abqarın Ön Şərqdə xristianlığı qəbul etmiş dövlətin birinci hökmdarı olmasını yazırdı10. Maraqlıdır ki, Ermənistanın 301-ci ildə xristian dinini qəbul etməsi faktı erməni tarixçilərinin özlərinin arasında da mübahi səyə səbəb olur. Sirarpi Ter-Nersesyan yazır: «Ənənəyə görə, bu hadisənin tarixi 301-ci il hesab edilirdi, lakin son araşdır malara görə, bu, 314-cıi ildən tez olmamışdır»11. Bəs bütün bu faktlardan sonra ermənilər dünyada necə ilk xristian milləti olur? Maraqlıdır ki, uydurmaları ilə tarixi faktları təkzib edən ermənilər Edessa dövləti tərəfindən xristianlığın birinci olaraq qəbul edilməsinin əhəmiyyətini azaltmağa ça lışaraq aşkar təhriflərə yol verirlər: bəzi yerevanlı tarixçilər iddia edirlər ki, Osroyena tərəfindən xristianlığın dövlət dini kimi qəbul edilməsi, necə deyərlər, «sayılmır», çünki guya həmin dövrdə Osroyenanın müstəqil, hələ (bəlkə də) öz döv lətçiliyi olmamışdır. Onlar bu uydurmaları təsdiqləmək üçün 27
Osroyenanın Ermənistanın tərkibində göstərildiyi xəritə nəşr edirlər, lakin bir məsələ barədə susurlar ki, Osroyena bundan xeyli əvvəl və qısa müddətə Böyük Tiqran tərəfindən fəth edil miş, xristianlıq qəbul edilən vaxtda isə Osroyena artıq çoxdan müstəqil idi. Həmin tarixçilər bu cür təhriflərdən əlavə Osro yena tərəfindən xristianlığın birinci qəbul edilməsinin əhəmiy yətini hər vasitə ilə azaltmağa çalışırlar. Onlar iddia edirlər ki, xristianlığın qəbui edilməsi V Abqarın (VIII Manunun) İsa Məsih ilə yazışması barədə apokrif rəvayətlə bağlı olmuşdur. Edessa çarının kiminlə yazışmasından və şəxsən onun xristi anlığı qəbul etməsinin həqiqi səbəblərindən asılı olmayaraq, fakt faktlığında qalır - bu gün qonşu ölkənin yalançı təbliğatı nə qədər cəhd göstərsə də, xristianlıq ermənilərdən bir əsrdən çox əvvəl məhz Osroyenacla rəsmi din olmuşdur. Serj Sarkisyan ibarə ilə qədim yunan coğrafiyaşünası Stra- bona istinad edərək bildirmişdir ki, guya o, ermənilərin Cə nubi Qafqazda avtoxton olmasını qeyd etmişdir. Əslində isə Strabon bu ərazilərin erməni çarları tərəfindən başqa dövlət lərdən və xalqlardan işğal yolu ilə ələ keçirildiyini göstərir. Strabon ermənilərin özgə torpaqlarını ələ keçirmək meylini hələ o vaxt görmüş və öz kitabında yazmışdır: «Əvvəllər kiçik bir ölkə olmuş Ermənistan Artaksiya və Zariadriya müharibə ləri nəticəsində böyümüşdür. Onlar əvvəlcə Böyük Antioxun sərkərdələri olmuş, o, məğlub olandan sonra isə çar olmuşdu lar (bunlardan birincisi Sofena, Akisena, Odomantida və bəzi başqa vilayətlərin çarı, sonuncusu isə Artaksata ətrafındakı öl kənin çarı olmuşdur); onlar ətrafdakı xalqların vilayətlərinin bir hissəsini qopararaq öz ərazilərini birlikdə genişləndirmiş lər; onlar midiyalılardan Kaspiana, Favnitida və Basoropedanı, iberlərdən dağətəyi Pariadra, Xorzen və Kür çayının o tayında yerləşən Qoqarenanı; həliblərdən və mosineklərdən Kareniti- da və Kiçik Ermənistanla həmsərhəd və onun bir hissəsi olan Kserksenanı; kataonlardan Akilisenanı və Antitavr ətrafındakı 28
vilayəti və nəhayət, suriyalılarclan Taroniticlanı qoparmışdı lar»12. Bundan əlavə, Strabon xüsusi qeyd edirdi ki, ermənilər işğal etdikləri ərazilərdə istila olunmuş xalqları assimilyasiya etməyə çalışırdılar: «Buna görə indi həmin xalqların hamısı bir dildə danışır»13. Ermənistan prezidentinin komandasında Strabonun sözlərini çox maraqlı şəkildə şərh edirlər. Onların məntiqinə görə, əgər erməni çarları başqa xalqların ərazilərini işğal etmişlərsə, onda ermənilər həmin torpaqlarda dərhal «avtoxton» olurdular. Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan müstəqil dövlət kimi çox qısa müddət mövcud olmuşdur. Tarixdən məlumdur ki, bizim eranın əvvəlində iyirmi ildən bir qədər artıq müddət də müstəqil dövlət kimi mövcud olduqdan sonra Ermənistan müstəqilliyini itirərək Roma-Parfiya ərazisinə çevrilmişdir, çünki 63-cü ildən sonra, Roma ilə Parfiya arasında müqavi ləyə əsasən, Ermənistanın ikiqat müstəqilliyi müəyyən edil mişdir14. Bütün sonrakı əsrlərdə, ta 1918-ci ilə qədər o, digər dövlətlərdən - İran, Roma, Osmanlı, Rusiya imperiyalarından ya vassal kimi, ya da tam asılı olmuşdur. Müstəqil Erməni çarlığının mövcud olduğu qısa dövrdə onun hökmdarları də fələrlə ölkə ərazisini genişləndirməyə cəhd göstərmişlər. Çar Böyük Tiqranın hakimiyyəti dövrü istisna olmaqla, Ermənista nın nəzarətinin müasir Azərbaycan ərazisinə yayılması barədə elmi sübutlar yoxdur. Yalnız Tiqranın hakimiyyəti dövründə Ermənistan öz apogeyinə çatmış və həqiqətən Araz çayından şimalda yerləşən torpaqları müvəqqəti tutmuşdur. Hələ ermə ni çarı Böyük Tiqranın sağlığında dünyaya gəlmiş Strabonu həmin hadisələrin müasiri adlandırmaq olar. Buna görə də tə əccüblü deyildir ki, Strabon «Coğrafiya» kitabında haqlı olaraq qeyd edir ki, Orxistena (ola bilsin həmin vaxt) Ermənistanın bir vilayəti olmuşdur. Məlum olduğu kimi, tarix heç vaxt statik vəziyyətdə qalmır - ərazilər genişlənmiş və kiçilmiş, dövlətlər yaranmış və yox olmuş, sərhədlər dəyişmişdir. Bu halda onu 29
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|